Καταργείται η αποζημίωση πολιτών για υπέρβαση προθεσμιών από την Διοίκηση

Παρά την θετική εξέλιξη, το τελικό νομοσχέδιο του Υπουργείου Διοικητικής Μεταρρύθμισης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης προχωρά τελικά στην κατάργηση των οκτώ (8) Επιτροπών Ελέγχου Εφαρμογής της Νομοθεσίας που λειτουργούσαν στις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις της Χώρας. Είναι οι επιτροπές στις οποίες μπορεί να προσφύγει ο πολίτης, όταν έχει παρέλθει η προθεσμία που ορίζει ο νομος (ο κανόνας είναι 50 ημέρες) για διεκπεραίωση της υπόθεσής του από την Διοίκηση.

Το προτεινόμενο άρθρο 25 του νομοσχεδίου που δόθηκε στη δημοσιότητα (βλ. εδώ) εμμένει στην κατάργηση των Επιτροπών αυτών και συνεπώς και του δικαιώματος του πολίτη να αποζημιωθεί για εκπρόθεσμες ενέργειες (ή και καθόλου ενέργειες!) της Διοίκησης. Τα άρθρα που απαριθμούνται ως καταργούμενα, αναφέρουν τα εξής: 

""7. Σε περίπτωση μη τήρησης των προθεσμιών που προβλέπονται στις διατάξεις του Ν. 2690/1999 (ΦΕΚ 45/Α'), όπως ισχύουν, καταβάλλεται στον αιτούντα, από τον οικείο φορέα, πλήρης αποζημίωση. Η αποζημίωση αυτή αφαιρείται από το τυχόν, μεταγενεστέρως, επιδικαζόμενο ποσό, εφόσον γίνει δεκτή από το αρμόδιο δικαστήριο σχετική αγωγική απαίτηση, κατά τις περί αστικής ευθύνης διατάξεις".

"8. Το ύψος του καταβλητέου χρηματικού ποσού που προβλέπεται στην προηγούμενη παράγραφο καθορίζεται από τις Επιτροπές της παραγράφου 13 του παρόντος άρθρου μετά από εισήγηση της Γενικής Γραμματείας Δημόσιας Διοίκησης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης του Υπουργείου Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης ή της Περιφέρειας, που επιλαμβάνονται μετά από αίτηση του πολίτη.

Για τον καθορισμό του ύψους της καταβλητέας πλήρους αποζημίωσης λαμβάνονται υπόψη ιδίως: α) το μέγεθος της περιουσιακής ζημίας και της ηθικής βλάβης που προκλήθηκε από την καθυστέρηση, β) οι συνθήκες στις οποίες οφείλεται η καθυστέρηση, γ) το τυχόν υφιστάμενο σχετικό πόρισμα του Συνηγόρου του Πολίτη. Η απόφαση της Επιτροπής, που εκδίδεται μέσα σε δύο μήνες από την υποβολή της σχετικής αίτησης και μετά από εξέταση της συνδρομής των ανωτέρω προϋποθέσεων, κοινοποιείται στον ενδιαφερόμενο, καθώς και στην υπηρεσία που δεν ενήργησε μέσα στη νόμιμη προθεσμία και αποτελεί εντολή καταβολής στον πολίτη του ορισθέντος ποσού. Αν η καταβολή αυτή δεν γίνει μέσα σ' έναν μήνα, από την κοινοποίηση της απόφασης της Επιτροπής, το χρηματικό ποσό καταβάλλεται εντόκως. Ο τόκος υπολογίζεται για κάθε μήνα με το επιτόκιο της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, που ισχύει για τις καταθέσεις, επί προθεσμία διάρκειας ενός έτους".

9. Η προκαλούμενη από την εφαρμογή του άρθρου αυτού δαπάνη βαρύνει το φορέα της κατά την παρ. 1 υπηρεσίας, στον προϋπολογισμό του οποίου εγγράφονται οι αναγκαίες πιστώσεις.

10. Οταν η επιτροπή αποφασίσει την επιβολή χρηματικού ποσού σε βάρος του οικείου φορέα, η υπόθεση εισάγεται στο αρμόδιο υπηρεσιακό συμβούλιο και, όπου δεν υπάρχει, στο διοικητικό συμβούλιο, για να εξετασθεί αν υπάρχει υπαιτιότητα των υπαλλήλων. Αν διαπιστωθεί υπαιτιότητα υπαλλήλων, κινείται σε βάρος τους η πειθαρχική διαδικασία σύμφωνα με τις διατάξεις του κάθε φορέα.

"12. Με απόφαση των Υπουργών Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης και Οικονομίας και Οικονομικών καθορίζεται ο τρόπος καταβολής του, κατά τις παραγράφους 7 και 8, χρηματικού ποσού, καθώς και κάθε άλλη αναγκαία λεπτομέρεια".

"13. Συνιστάται στο Υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης Ειδική Επιτροπή Εφαρμογής των ανωτέρω διατάξεων, για θέματα αρμοδιότητας των Υπουργείων, αποτελούμενη από συμβούλους ή παρέδρους του Ελεγκτικού Συνεδρίου ή του Νομικού Συμβουλίου και υπαλλήλους του Υπουργείου Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης.

Με απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης καθορίζεται ο αριθμός και η ιδιότητα των μελών της Επιτροπής, τακτικών και αναπληρωματικών. Με την απόφαση ορισμού των μελών ορίζεται και ο γραμματέας της Επιτροπής με τον αναπληρωτή του, από υπαλλήλους του Υπουργείου.

"Τα σχετικά θέματα εισηγούνται στην Επιτροπή υπάλληλοι του αυτού ως άνω Υπουργείου που ορίζονται κάθε φορά από τον καθ' ύλην αρμόδιο Γενικό Διευθυντή". Συνιστάται στην έδρα κάθε Περιφέρειας Ειδική Επιτροπή εφαρμογής των ανωτέρω διατάξεων, για θέματα υπηρεσιών του δημόσιου τομέα, όπως αυτός οριοθετείται από τις διατάξεις του άρθρου 14 του ν.2190/1994, όπως ισχύει κάθε φορά, που λειτουργούν στη συγκεκριμένη Περιφέρεια, αποτελούμενη από συμβούλους ή παρέδρους του Ελεγκτικού Συνεδρίου ή του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους ή εφέτες διοικητικών δικαστηρίων και υπαλλήλους της Περιφέρειας αυτής.

Με απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας καθορίζεται ο αριθμός και η ιδιότητα των μελών της Επιτροπής, τακτικών και αναπληρωματικών. Με την απόφαση ορισμού των μελών ορίζεται και ο γραμματέας της Επιτροπής με τον αναπληρωτή του από υπαλλήλους της περιφέρειας. Τα σχετικά θέματα εισηγούνται στην Επιτροπή υπάλληλοι της ίδιας Περιφέρειας, που ορίζονται κάθε φορά από το Γενικό Διευθυντή της Περιφέρειας.

Η αποζημίωση των μελών, των εισηγητών και των γραμματέων των Επιτροπών, ορίζεται με απόφαση των Υπουργών Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης και Οικονομικών.

Η διαδικασία εξέτασης των υποβαλλόμενων αιτημάτων και καταβολής της αποζημίωσης, όπου αυτή απαιτείται, ολοκληρώνεται σε διάστημα εξήντα (60) ημερών, από την ημερομηνία υποβολής της σχετικής αίτησης του πολίτη.

Για όσες περιπτώσεις η Ειδική Επιτροπή της Περιφέρειας κρίνει ότι είναι αναρμόδια παραπέμπει το ζήτημα στην επιτροπή του Υπουργείου Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης."

Το χειρότερο είναι ότι η διάταξη με την οποία καταργούνται οι ανωτέρω επιτροπές αναφέρει ότι οι υποθέσεις που εκκρεμούν οδηγούνται απευθείας στο αρχείο, χωρίς την πρόβλεψη κάποιας μεταβατικής διάταξης που θα διέσωζε έστω τα προσχήματα.

Παρατηρούμε δηλαδή ότι το Υπουργείο επιλέγει και για αυτή την περίπτωση τον "ξαφνικό θάνατο", καταργώντας όμως έτσι την πρακτική δυνατότητα του πολίτη να ασκήσει ένα συνταγματικό δικαίωμα, χωρίς να προβλέπει κάποια εναλλακτική δυνατότητα. 

Υπενθυμίζεται ότι το δικαίωμα του πολίτη σε ειδική χρηματική ικανοποίηση όταν δεν έχουν τηρηθεί οι προθεσμίες προβλέπεται ρητά από το άρθρο 10 παρ. 3 του Συντάγματος: 

"3. Η αρμόδια υπηρεσία ή αρχή υποχρεούται να απαντά στα αιτήματα για παροχή πληροφοριών και χορήγηση εγγράφων, ιδίως πιστοποιητικών, δικαιολογητικών και βεβαιώσεων μέσα σε ορισμένη προθεσμία, όχι μεγαλύτερη των 60 ημερών, όπως νόμος ορίζει. Σε περίπτωση παρόδου άπρακτης της προθεσμίας αυτής ή παράνομης άρνησης, πέραν των άλλων τυχόν κυρώσεων και έννομων συνεπειών, καταβάλλεται και ειδική χρηματική ικανοποίηση στον αιτούντα, όπως νόμος ορίζει."

Επομένως, η κατάργηση των πρακτικών δυνατοτήτων ενάσκησης του συνταγματικού δικαιώματος, χωρίς μεταβατικές διατάξεις και χωρίς την πρόβλεψη εναλλακτικής δυνατότητας (όπως θα ήταν λ.χ. η επιδίκαση των εν λόγω αποζημιώσεων από ανεξάρτητη αρχή, όπως ο Συνήγορος του Πολίτη), είναι αντίθετη στο Σύνταγμα. 

Οι αλλαγές στην "Διαύγεια" μετά τη διαβούλευση

Ανακοινώθηκε χτες η τελική μορφή του νομοσχεδίου του Υπουργείου Διοικητικής Μεταρρύθμισης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης που αφορά, μεταξύ άλλων, τις τροποποιήσεις στο Πρόγραμμα "Διαύγεια".  Σύμφωνα με το νομοσχέδιο που έχει αναρτηθεί από το "ΒΗΜΑ" (εδώ), οι αλλαγές στο νέο άρθρο 23 είναι οι εξής:

Στο άρθρο 2 του αρχικού Ν.3861/2010 (βλ. εδώ) προστίθεται μια ταυτολογική φράση. Στη διάταξη που (ήδη) αναφέρει ότι οι ρυθμίσεις του παρόντος νόμου ισχύουν και για τα όργανα στα οποία έχουν μεταβιβαστεί αρμοδιότητες ή εξουσιοδότηση προς υπογραφή από τα όργανα στα οποία εφαρμόζεται η Διαύγεια, προστίθεται η φρασούλα: "καθώς και οποιοδήποτε όργανο έχει από το νόμο αρμοδιότητα έκδοσης πράξεων που υπάγονται στις ρυθμίσεις του νόμου αυτού."  Σαν να μας λέει, δηλαδή, "ο νόμος ισχύει εκεί που ισχύει". 

Στο άρθρο 2 παρ. 4 περ. 6 του Ν.3861/2010 που αναφέρει ότι στο Διαδίκτυο αναρτώνται "οι προϋπολογισμοί, απολογισμοί, ισολογισμοί και οι επί μέρους δαπάνες Υπουργείων, κεντρικών και περιφερειακών δημόσιων υπηρεσιών, Ν.Π.Δ.Δ., φορέων του ευρύτερου δημόσιου τομέα και φορέων των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης πρώτου και δευτέρου βαθμού", η προτεινόμενη τροποποίηση αναφέρει "προϋπολογισμοί, απολογισμοί και ισολογισμοί των φορέων που υπάγονται στο πεδίο εφαρμογής του παρόντος νόμου". Άρα, με το προτεινόμενο νομοσχέδιο απαλείφεται από τη συγκεκριμένη παράγραφο η ρητή αναφορά στην υποχρέωση ανάρτησης των "επιμέρους δαπανών". 

Όμως, με το επόμενο άρθρο του νομοσχεδίου, προτείνεται νέα περίπτωση 6α, σύμφωνα με την οποία πρέπει να αναρτώνται πράξεις ανάληψης υποχρέωσης δαπάνης, απόφασης έγκρισης δαπάνης και της οριστικοποίησης της πληρωμής που περιέχει το ακριβές ποσό που θα πληρωθεί για κάθε επιμέρους δαπάνη των φορέων που υπάγονται στο πεδίο εφαρμογής του νόμου. Επομένως, στο σημείο αυτό υπάρχει βελτίωση της διατύπωσης της Διαύγειας.

Τρεις είναι οι προτεινόμενες τροποποιήσεις που αφορούν το επίμαχο άρθρο 4 που είχε προκαλέσει αντιδράσεις στο πλαίσιο της διαβούλευσης, αλλά και ευρύτερα. 

(1) Στην παράγραφο 2, η αναδιατύπωση απαλείφει το "δεν εκτελούνται αν δεν έχει προηγηθεί ανάρτησή τους στο Διαδίκτυο" και αντικαθίσταται από το "ισχύουν από την ανάρτησή τους". Αντικαθίσταται λοιπόν η αποφατική διατύπωση ("δεν"), με θετική διατύπωση ("ισχύουν από"). Ενώ το προς διαβούλευση νομοσχέδιο έλεγε "εκτός αν ορίζεται αλλιώς από άλλη διάταξη ή από την πράξη". 

(2) Εκτός από τους νόμους, οι υπόλοιπες αναρτητέες πράξεις εξαιρούνται από το άρθρο 11 παρ. 2 και 3 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας, δηλαδή από τις εξής διατάξεις:

 "2. Την επικύρωση αντιγράφου από το πρωτότυπο ή από το ακριβές αντίγραφο της διοικητικής αρχής που το εξέδωσε μπορεί να ζητήσει κάθε ενδιαφερόμενος από όλες τις διοικητικές αρχές και τα Κ.Ε.Π.. Αντίγραφα των ανωτέρω επικυρώνονται και από δικηγόρους ή συμβολαιογράφους, σύμφωνα με τις διατάξεις που διέπουν την άσκηση των λειτουργημάτων τους. Ακριβή αντίγραφα από αντίγραφα ιδιωτικών εγγράφων ή εγγράφων που έχουν εκδοθεί από αλλοδαπές αρχές, τα οποία έχουν επικυρωθεί από δικηγόρο ή δημόσια αρχή επικυρώνονται από όλες τις διοικητικές αρχές και τα Κ.Ε.Π.. Η επικύρωση αντιγράφων εγγράφων που έχουν εκδοθεί από ημεδαπή διοικητική αρχή δεν απαιτείται αν τα αντίγραφα αυτά συνοδεύονται από την κατά την παρ. 5 του άρθρου 3 υπεύθυνη δήλωση, στην οποία ο ενδιαφερόμενος βεβαιώνει την ακρίβεια των στοιχείων."

3. Τα επικυρωμένα κατά τα ανωτέρω αντίγραφα εγγράφων που εξέδωσε διοικητική αρχή, καθώς και τα απλά αντίγραφα εγγράφων που εξέδωσε διοικητική αρχή που συνοδεύονται από την κατά την παρ. 5 του άρθρου 3 υπεύθυνη δήλωση, στην οποία ο ενδιαφερόμενος βεβαιώνει την ακρίβεια των στοιχείων, γίνονται υποχρεωτικά αποδεκτά από τη Διοίκηση, όπως τα πρωτότυπα."

Με το ΑΔΑ μπορεί να γίνει αυτεπάγγελτη αναζήτηση δικαιολογητικών.

(3) Η σημαντικότερη συμβολή του νομοσχεδίου στην ενίσχυση της Διαύγειας είναι η αντικατάσταση του άρθρου 4 παρ. 4, κατά το οποίο, αν υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στο αναρτημένο κείμενο και στο κείμενο της πράξης, ισχύει το αναρτημένο κείμενο! Αυτό είναι πράγματι ένα επόμενο βήμα για την Διαύγεια, η οποία στην μορφή που θεσπίστηκε το 2010 ως σήμερα εμπεριέχει τον αντίστροφο κανόνα (κατισχύει το θεσπισμένο κείμενο του αναρτημένου). 

Πρόκειται λοιπόν για μια νίκη για την κοινωνία των πολιτών που διεκδίκησε την διατήρηση και την ενίσχυση κι όχι τα πισογυρίσματα στην διαφάνεια των κρατικών πράξεων. 

Μια ρωγμή στην δημοκρατική λειτουργία του Δήμου Αθηναίων

Κακοδιοίκηση είναι να "θάβονται"  οι αιτήσεις των πολιτών προς τις Αρχές, να απαντώνται με "ενημερωτικά" σημειώματα που δεν αναρτώνται ποτέ στην Διαύγεια και δεν μπορούν να προσβληθούν στα Δικαστήρια, αφού δεν είναι "ατομικές διοικητικές πράξεις". Κακοδιοίκηση είναι να περιμένει κανείς μήνες ή χρόνια για να λάβει μια οριστική απάντηση από την Διοίκηση. Η κρατική γραφειοκρατία ξέρει πολύ καλά να αποφεύγει τους μηχανισμούς διαφάνειας και λογοδοσίας, με τις κατασκευές των ενημερωτικών απαντήσεων. 

Μια τέτοια υπόθεση προέκυψε στον Δήμο Αθηναίων: οι πολίτες υπέβαλαν αιτήσεις στο θεσμοθετημένο όργανο για την εξωδικαστική επίλυση των διαφορών τους με τον δήμο, την Οικονομική Επιτροπή. Η Επιτροπή αποτελείται από αιρετούς, νόμιμα εκλεγμένους δημοτικούς συμβούλους όχι μόνο της πλειοψηφίας, αλλά και άλλων παρατάξεων. Ωστόσο, για να συζητήσει τις αιτήσεις των πολιτών, πρέπει να ετοιμαστεί μια "εισήγηση" από την "υπηρεσία". Και για να έχει κύρος μια απόφαση εξωδικαστικού συμβιβασμού, πρέπει να υπάρχει μια "γνωμοδότηση δικηγόρου", αλλιώς η απόφαση είναι άκυρη, σύμφωνα με τον "Καλλικράτη". Δεν είναι απαραίτητο η "εισήγηση" ή η "γνωμοδότηση δικηγόρου" να είναι θετική: οι υπηρεσίες προτείνουν, η Οικονομική Επιτροπή αποφασίζει, ως εκλεγμένο διοικητικό όργανο. 

Τι έγινε λοιπόν στον Δήμο Αθηναίων; Οι υπηρεσίες "αδυνατούν" απλά να υποβάλουν εισήγηση, επειδή διαφωνούν με το αίτημα! Αντί δηλαδή να εισηγηθούν στην Οικονομική Επιτροπή την έστω απορριπτική γνώμη τους, δίνοντας την δυνατότητα στους αιρετούς να αποφασίσουν, απαντούν οι ίδιοι απορριπτικά στους πολίτες. Η απορριπτική αυτή απάντηση δεν ανεβαίνει ποτέ στην Διαύγεια, δεν προσβάλλεται στα Δικαστήρια. Η Οικονομική Επιτροπή δεν αποφασίζει τελικά, θετικά ή αρνητικά, επί των αιτημάτων των πολιτών. Οι αιρετοί αποκλείονται από την ενάσκηση των αρμοδιοτήτων τους. Οι πολίτες μένουν με την απορία. Το θέμα παραμένει σε μια χρονίζουσα εκκρεμότητα.

Αυτό πρέπει να τελειώσει και μάλιστα άμεσα. Από την έρευνα μου στην Διαύγεια, οι Οικονομικές Επιτροπές των Δήμων σε όλη την Ελλάδα δέχονται ή απορρίπτουν εισηγήσεις υπηρεσιών, δέχονται ή απορρίπτουν γνωμοδοτήσεις δικηγόρων επί αιτημάτων συμβιβασμού. Πάντως, παίρνουν απόφαση! Απόφαση που αναρτάται στην Διαύγεια, είναι δεσμευτική όπως κάθε διοικητική πράξη, προσβάλλεται στα Δικαστήρια και στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση αν έχει προβλήματα νομιμότητας. Αυτό είναι το υπάρχον σύστημα λογοδοσίας. Το οποίο πρέπει να ακολουθήσει υποχρεωτικά και χωρίς καθόλου "συζήτηση" ο πρώτος Δήμος της χώρας. Γιατί οι νόμοι δεν είναι αντικείμενο "συζήτησης" για την Διοίκηση, είναι αντικείμενο εφαρμογής. 

Στην Ειδική Πρόταση 2/2013 που υπέβαλα χθες στον Δήμαρχο Αθηναίων, όπου παρουσιάζεται όλη η τεκμηρίωση της κακοδιοίκησης, έχω ετοιμάσει ένα σχέδιο απόφασης του Δημοτικού Συμβουλίου, στο οποίο κωδικοποιούνται σε 6 απλά βήματα οι ήδη υπάρχουσες διατάξεις και εξειδικεύεται ένας τυποποιημένος τρόπος εφαρμογής, με τον οποίο οι αιτήσεις των πολιτών, αφού περάσουν από τις υπηρεσίες του Δήμου, θα φτάνουν υποχρεωτικά με τις σχετικές - αρνητικές ή θετικές - εισηγήσεις στην Οικονομική Επιτροπή. 

Περιμένω από τον Δήμαρχο Αθηναίων να κάνει το βήμα και να ζητήσει την εισαγωγή της Ειδικής Πρότασης 2/2013 στο προσεχές Δημοτικό Συμβούλιο, ώστε η κωδικοποίηση αυτή να καταστεί δεσμευτική διοικητική πράξη και να αποκατασταθεί η σχέση διαφάνειας και λογοδοσίας που πρέπει να διέπει την συναλλαγή του πολίτη με τον δήμο. Χωρίς υπεκφυγές και γραφειοκρατικά τερτίπια. 

Καταστροφική για το ελεύθερο Διαδίκτυο απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου

Με την απόφαση Delfi As κατά Εσθονίας που δημοσίευσε χτες το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έκρινε ότι ο ιδιοκτήτης ιστοσελίδας ευθύνεται για τα σχόλια ανωνύμων σχολιαστών, παρόλο που μπορεί να έχει λάβει τα μέτρα για την ειδοποίησή του από κάθε θιγόμενο.

Πρόκειται για μια ευθεία παραβίαση της αρχής της έλλειψης προληπτικής ευθύνης που έχει καθιερωθεί στο κοινοτικό - ευρωενωσιακό δίκαιο με την Οδηγία 2000/31/ΕΚ και αντίστοιχα νομοθετήματα στις ΗΠΑ. Η λογική είναι πολύ απλή: όποιος φιλοξενεί σχόλια τρίτων που αναρτώνται ελεύθερα, δεν μπορεί να έχει ευθύνη για προληπτικό έλεγχο, αλλά οφείλει να αποσύρει ταχέως το παράνομο υλικό, όταν περιέλθει σε γνώση του. Αλλιώς, δεν έχουμε Web 2.0, δεν έχουμε Facebook, δεν έχουμε YouTube, δεν έχουμε Blogger.com: όλες οι αυτές οι εταιρίες θα έπρεπε να ελέγχουν μία προς μία τις αναρτήσεις από κάθε χρήστη, πριν επιτρέψουν την δημοσιοποίησή τους, όπερ άτοπον.

Αυτό το άτοπο, το οποίο έχει διαπιστωθεί με την προηγούμενη απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου το 2011, στην υπόθεση Pravoye Dehlo και Shtekel κατά Ουκρανίας, η οποία παρέπεμπε και στην "Κοινή Διακήρυξη του Ειδικού Εισηγητή του ΟΗΕ για την Ελευθερία της Γνώμης και της Έκφρασης, του Εκπροσώπου του ΟΟΣΑ για την Ελευθερία των ΜΜΕ και του Ειδικού Εισηγητή του OAS για την Ελευθερία της έκφρασης" (21.12.2005), σύμφωνα με την οποία:

"ουδείς μπορεί να κριθεί υπεύθυνος για περιεχόμενο στο Διαδίκτυο, του οποίου δεν είναι συντάκτης, εκτός εάν είτε το αποδέχθηκε ως δικό του είτε αρνήθηκε να συμμορφωθεί με δικαστική εντολή για την αφαίρεσή του".

Αυτή η θεμελιώδης αρχή, ανατρέπεται τώρα με τη χθεσινή απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου που καταλογίζει ευθύνη σε μια ιστοσελίδα που ούτε συντάκτης είναι, ούτε αποδέχθηκε ως δικό του το περιεχόμενο των τρίτων, ούτε αρνήθηκε να συμμορφωθεί με δικαστική εντολή. Μεταθέτει λοιπόν σε προληπτικό επίπεδο την ευθύνη, παραβλέποντας τις καίριες διατάξεις της Οδηγίας 2000/31/ΕΚ, τις οποίες θεωρεί "πλαίσιο" που κάθε έννομη τάξη μπορεί να υλοποιήσει.

Δεν περιμένουμε βέβαια από το ΕΔΔΑ να παίξει το ρόλο του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να αξιολογήσει κατά πόσον το εθνικό δίκαιο είναι εναρμονισμένο με το κοινοτικό. Χρειαζόταν όμως μεγαλύτερη προσοχή στην τήρηση ενός κανόνα δικαίου που δεν απορρέει μόνο από την Οδηγία 2000/31/ΕΚ, αλλά και από την ίδια την φύση της λειτουργίας του Διαδικτύου, όταν αυτό παίζει το ρόλο του μέσου επικοινωνίας περισσότερο, παρά το ρόλο του μέσου ενημέρωσης.

Η απόφαση δεν είναι τελική και θα πρέπει να προσβληθεί ή να ανατραπεί από σοβαρότερη απόφαση το ταχύτερο δυνατό, καθώς τέτοιου είδους σκεπτικά εκθέτουν το Ευρωπαϊκό Δικαστηριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Θετική πρόταση από Υπουργείο Εσωτερικών για Συμπαραστάτη του Δημότη

Το πιο σύνηθες ερώτημα που δέχομαι από δημοσιογράφους, όταν η συζήτηση έρχεται στον λόγο για τον οποίο οι περισσότεροι Δήμοι δεν έχουν εκλέξει Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης είναι, αν υπάρχουν κάποιες συνέπειες για αυτούς τους Δήμους. Αν υπάρχουν κάποιου είδους "κυρώσεις" για τα Δημοτικά Συμβούλια που δεν κατάφεραν να συνεννοηθούν μεταξύ τους, ώστε να συγκεντρωθεί η αυξημένη πλειοψηφία των 2/3 που απαιτεί ο νόμος, ώστε να εκλεγεί ένα πρόσωπο κύρους και εμπειρίας στο αξίωμα του θεσμικού διαμεσολαβητή μεταξύ δημότη και δήμου. Η απάντηση είναι "όχι". Η ρύθμιση του "Καλλικράτη" είναι, όπως λέμε στα νομικά, ατελής. Ακόμη κι αν ένας Δήμαρχος δεν προκηρύξει καν την θέση του Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης, δεν έχει καμία απολύτως επίπτωση. Η επίπτωση είναι ότι οι πολίτες χάνουν ένα δικαίωμα προσφυγής για την εξωδικαστική ενάσκηση των δικαιωμάτων τους.

Το αποτέλεσμα είναι ότι Συμπαραστάτης του Δημότη και της Επιχείρησης αυτή τη στιγμή λειτουργεί σε 18 Δήμους και Περιφερειακός Συμπαραστάτης σε 4 Περιφέρειες. Ενώ θα έπρεπε να υπήρχε σε όλες τις Περιφέρειες και σε όλους τους Δήμους άνω των 20.000 κατοίκων. Η δραματική μείωση του μισθού τον Νοέμβριο του 2012 (στα 745 ευρώ "καθαρά" μηνιαίως για πόλεις άνω των 100.000 κατοίκων και σημαντικά κατώτερος για τις υπόλοιπες) υποβάθμισε σοβαρά την πιθανότητα να ασχοληθούν άνθρωποι σοβαρά με τον θεσμό και να αφιερωθούν σε αυτόν. Σύμφωνα εξάλλου και με Ψήφισμα που εξέδωσε το Συμβούλιο της Ευρώπης στις 4.10.2013, η οικονομική υποβάθμιση απειλεί την ίδια την ανεξαρτησία του θεσμού. 

Το Υπουργείο Εσωτερικών, στις προτάσεις που έχει ανακοινώσει στους Δήμους για τις αλλαγές του "Καλλικράτη" (βλ. εδώ), έχει προβλέψει μια εναλλακτική για την περίπτωση που το Δημοτικό Συμβούλιο δεν μπορεί να εκλέξει Συμπαραστάτη: τον διορισμό του από τον Γενικό Γραμματέα Αποκεντρωμένης Διοίκησης! Αυτή η πρόταση έχει ένα μεγάλο θετικό κι ένα μεγάλο αρνητικό. Το θετικό είναι ότι έτσι δεν θα μείνει κανένας Δήμος χωρίς Συμπαραστάτη. Το αρνητικό είναι ότι θα υπάρχουν δύο "ταχύτητες" Συμπαραστατών: οι αιρετοί και οι διορισμένοι. 

Καταλήγω όμως στο συμπέρασμα ότι η ρύθμιση είναι θετική: τα Δημοτικά Συμβούλια, υπό την "απειλή" του διορισμού κάποιου προσώπου που ούτε καν γνωρίζουν από τον Γ.Γ. Αποκεντρωμένης Διοίκησης, θα πιεστούν να εξετάσουν σοβαρά τις δυνατότητες σχηματισμού αυξημένης πλειοψηφίας για την εκλογή Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης. Έτσι, η αρχική "ατελής" ρύθμιση του Καλλικράτη, αποκτά μία "κύρωση" που ενισχύει την δεσμευτικότητα της διάταξης. Οι Δήμαρχοι θα ξέρουν ότι αν δεν προχωρήσουν σε συνεννόηση με την αντιπολίτευση, θα έχουν εκχωρήσει την αρμοδιότητα του Δημοτικού Συμβουλίου στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση. Επομένως, καταλήγω ότι η ρύθμιση είναι θετική. 

Όσο για το δημοσίευμα που αναφέρει ότι οι Δήμαρχοι είναι αντίθετοι σε αυτή την ρύθμιση (βλ. εδώ ΤΑ ΝΕΑ), εάν ευσταθεί, πρόκειται για μια γνώμη που διαμόρφωσαν χωρίς να ερωτηθεί το Δίκτυο Συμπαραστατών του Δημότη και της Επιχείρησης και Περιφερειακών Συμπαραστατών του Πολίτη και της Επιχείρησης, το οποίο φυσικά και δεν ερωτήθηκε από την ΚΕΔΕ, μολονότι υπάρχει ήδη απόφαση της επιτροπής ισότητας για την συνεννόηση προκειμένου να διαμορφωθούν οι θέσεις σχετικά με τον θεσμό. Απλώς οι Δήμαρχοι που είναι αντίθετοι στην ρύθμιση, απλώς δεν θέλουν "κυρώσεις" όταν δεν μπορούν να επιλέξουν Συμπαραστάτη. Τόσο απλό. 

Οι ΜΚΟ ως φορείς διαφάνειας

Mια πρόσφατη απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έρχεται να ενισχύσει τον ρόλο των οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών σε υποθέσεις διαφάνειας. Αναδεικνύοντας τον ρόλο των μη κυβερνητικών οργανώσεων, ως φορέων που εξ ορισμού παρουσιάζουν αυξημένο "έννομο συμφέρον" για την πρόσβαση στην δημόσια πληροφορία. 

Το 2005, μια οργάνωση πολιτών στην Σερβία, η Πρωτοβουλία Νεολαίας για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, υπέβαλε ένα αίτημα στην Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών Σερβίας: να πληροφορηθεί τον αριθμό των ατόμων που παρακολουθούνταν ηλεκτρονικά κατά τη διάρκεια του έτους. Η ΕΥΠΣ απέρριψε το αίτημα, επικαλούμενη κάποια διάταξη του Νόμου για την Ελευθερία της Πληροφόρησης (που δεν έχουμε στην Ελλάδα). 

Η οργάνωση προσέφυγε στον Επίτροπο Πληροφοριών της Σερβίας (Ιnformation Commisioner!), μια ανεξάρτητη αρχή που εγγυάται το δικαίωμα καθενός για πρόσβαση στην πληροφόρηση, σύμφωνα με τον παραπάνω νόμο. Ο Επίτροπος Πληροφοριών έκρινε ότι η ΕΥΠΣ δεν είχε εφαρμόσει σωστά το νόμο, κι ότι έπρεπε να απαντήσει στην οργάνωση. Στη συνέχεια, όμως, η ΕΥΠΣ απάντησε ότι δεν διέθετε τις εν λόγω πληροφορίες. Γι' αυτό, η οργάνωση προσέφυγε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, καταγγέλλοντας ότι αποκλείσθηκε από το δικαίωμα πρόσβασης στην πληροφόρηση, το οποίο προβλέπεται ως ειδικότερη έκφανση της ελευθερίας της έκφρασης, κατά το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ.

Στην δίκη, η Σερβική κυβέρνηση ισχυρίστηκε ότι η ελευθερία της έκφρασης δεν εγγυάται ένα "γενικό δικαίωμα πρόσβασης στην πληροφορία", καθώς και ότι η ΜΚΟ δεν είχε έννομο συμφέρον. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, όμως, έκρινε ότι όταν μια ΜΚΟ ασχολείται με υπόθεση δημόσιου ενδιαφέροντος, όπως στην προκειμένη περίπτωση, ασκεί έναν ρόλο δημόσιου φρουρού ("public watchdog"), ο οποίος προσομοιάζει σε σημασία με τον ρόλο του Τύπου. Έτσι, το δικαστήριο έκρινε ότι οι δράσεις της ΜΚΟ πρέπει να αναγνωριστεί ότι καλύπτονται από την προστασία της ΕΣΔΑ, σε βαθμό αντίστοιχο με τις δράσεις των μέσων ενημέρωσης. 

Με αυτόν τον τρόπο, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο κατάργησε οριστικά την συνήθη πρόφαση της έλλειψης "έννομου συμφέροντος" που προβάλλουν οι δημόσιες αρχές στους  συλλόγους και τα σωματεία που διεκδικούν πρόσβαση στην δημόσια πληροφορία. Η ίδια η φύση μιας συλλογικότητας ως μη κυβερνητική οργάνωση, σε συνδυασμό με την λειτουργία του αιτήματος ως σχετιζόμενου με την δημόσια δράση της οργάνωσης, δικαιολογεί αυτομάτως την υπαγωγή της στα αυξημένα δικαιώματα πρόσβασης που αναγνωρίζονται για τους ανθρώπους του Τύπου και γενικά των μέσων ενημέρωσης. 

Στην υπόθεση αυτή, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο προχώρησε και σε ουσιαστική κρίση, αναφέροντας ότι δεν ήταν πειστική απάντηση της ΕΥΠΣ ότι δήθεν δεν διέθετε τις πληροφορίες, καθώς αυτό ερχόταν σε αντίθεση τόσο με την πρώτη της απάντηση, όσο και με την ίδια τη φύση της πληροφορίας που ζητήθηκε, που ήταν απλώς ένα στατιστικό στοιχείο: ο αριθμός των ατόμων που παρακολουθούνται. Έτσι, στην απόφαση Πρωτοβουλία Νεολαίας για τα Ανθρώπινα δικαιώματα, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο καταδίκασε την Σερβία, για μη συμμόρφωσή της προς την διαταγή του Ιnformation Commissioner και, τελικά, για παραβίαση του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ. 

"Aναδιατυπώνοντας" την κατάργηση της Διαύγειας

Στις 2.10.2013 αναρτήθηκε για δημόσια διαβούλευση νομοσχέδιο που περιλαμβάνει προτεινόμενες τροποποιησεις στον Ν.3861/2010 που θέσπισε την "Διαύγεια". Θεμελιακή αλλαγή της Διαύγειας δεν ήταν ότι κάθε διοικητική ή νομοθετική πράξη πρέπει να αναρτάται στο Διαδίκτυο, αλλά ότι η ισχύς της εξαρτάται από την ανάρτησή της στο Διαδίκτυο.

Αρχικά, δόθηκε χρόνος διαβούλευσης μέχρι τις 3.10.2013.

Στο νομοσχέδιο υπάρχει μια προτεινόμενη τροποποίηση, κατά την οποία  "[...] οι λοιπές πράξεις του άρθρου 2 ιχύουν από την ανάρτησή τους στο Διαδίκτυο, κατά τα οριζόμενα στον παρόντα νόμο, εκτός εάν ορίζεται διαφορετικά σε ειδικές διατάξεις ή στις ίδιες τις πράξεις". Αυτό θα σήμαινε ότι μπορεί ένα διοικητικό όργανο να εκδώσει μια πράξη σήμερα και αναφέρει στο σώμα της πράξης "Έναρξη ισχύος: οι διατάξεις της παρούσας ισχύουν από τις 4.10.2013", χωρίς να έχει αναρτηθεί ακόμη στη Διαύγεια. Αυτό σημαίνει ότι ο νόμος για την Διαύγεια αποκτά ένα παραθυράκι που δίνει στα διοικητικά όργανα την διακριτική ευχέρεια να αποδεσμεύσουν την έναρξη ισχύος από την ίδια την ανάρτηση της πράξης στο Διαδίκτυο. Δηλαδή, καταργείται η θεμελιακή αλλαγή της Διαύγειας.

Μετά την σχετική κατακραυγή, εκδόθηκε μια ανακοίνωση του Υπουργείου κατά την οποία η διάταξη θα αναδιατυπωθεί και η διαβούλευση παρατείνεται ως τις 9/10/2013.

 Βλέπουμε σήμερα την αναδιατύπωση (εδώ) :

"Με εξαίρεση τις πράξεις της προηγούμενης παραγράφου, οι λοιπές πράξεις του άρθρου 2 αναρτώνται στο Διαδίκτυο κατά τα οριζόμενα στον παρόντα νόμο και ισχύουν από την ανάρτησή τους, εκτός εάν ορίζεται διαφορετικά ως προς τον χρόνο έναρξης ισχύος τους σε ειδικές διατάξεις ή στις ίδιες τις πράξεις". 

Δηλαδή η "αναδιατύπωση" έκανε ακόμη πιο σαφές ότι αποδεσμεύεται ο χρόνος έναρξης ισχύος από τον χρόνο ανάρτησης! Μπορεί να βγάλουμε σήμερα μια διοικητική πράξη, να ορίσουμε ότι αρχίζει να ισχύει από σήμερα, πριν την αναρτησή της στην Διαύγεια και μετά από 1 εβδομάδα που θα την αναρτήσουμε στην Διαύγεια, δεν θα υπάρχει κανένα πρόβλημα. Ενδιαμέσως θα έχουμε εφαρμόσει όλα όσα λέει η εν λόγω πράξη, χωρίς κανείς να μπορεί να την βρει στο Διαδίκτυο. Έχουμε λοιπόν την επίσημη κατάργηση της Διαύγειας. Η διάταξη πρέπει να αποσυρθεί. Αν το ζητούμενο είναι η μεταχρονολήγηση της έναρξης ισχύος, αυτά λύνονται με τροποποιήσεις του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας (Ν.2690/1999) κι όχι με τροποποιήσεις της Διαύγειας.

Όσον αφορά το ποιο από τα δύο κείμενα κατισχύει αν υπάρχουν αποκλίσεις ανάμεσα στην εκδοθείσα πράξη και στην αναρτηθείσα: το σήμερα ισχύον άρθρο της Διαύγειας λέει ότι υπερισχύει το "δημοσιευμένο" αν βρίσκεται σε απόκλιση προς το "αναρτημένο". Για τις μη δημοσιευτέες πράξεις, ισχύει το ίδιο: σε περίπτωση απόκλισης αυτού που βρίσκεται στο συρτάρι και του αναρτημένου, υπερισχύει το συρτάρι! Πρόκειται για εξ αρχής λάθος διάταξη, εις βάρος της αρχής της διαφάνειας, καθώς ενισχύει την στρέβλωση "άλλα λέμε κι άλλα κάνουμε". Νομικά αυτό αποτελεί διάψευση της αρχής της προστατευόμενης εμπιστοσύνης του πολίτη. Δεν είναι δυνατόν ο πολίτης να επενδύει σε αυτό που βλέπει αναρτημένο σε μια δημόσια ιστοσελίδα και μετά να έρχεται τοκράτος και να του λέει ότι αγνοείς αυτό που υπάρχει στο συρτάρι του Υπουργού που είναι και το κατισχύον! Aκόμα και για τις διεθνείς συνθήκες, το άρθρο 36 του Συντάγματος αναφέρει ότι "μυστικά άρθρα συνθήκης δεν μπορούν ποτέ να ανατρέψουν τα φανερά"! Και τώρα θα έχουμε μυστικά άρθρα διοικητικών πράξεων που θα μπορούν να ανατρέψουν τα φανερά.

Η διάταξη λοιπόν έπρεπε να βελτιωθεί, ανατρέποντας την σχέση ακολουθώντας το πνεύμα του άρθρου 36 παρ. 2 του Συντάγματος: αν υπάρχουν αποκλίσεις ανάμεσα στα συρτάρια των διοικητικών οργάνων και στην Διαύγεια, πρέπει να υπερισχύει η Διαύγεια. Η δικαιολογία του Υπουργείου "μα δεν λέμε κάτι που δεν ισχύει και τώρα", είναι στην κατεύθυνση της κατάργησης του πνεύματος της Διαύγειας: αν θέλουν πράγματι να την βελτιώσουν, ας φέρουν την εξής τροπολογία: 

"4. Εάν υπάρχει διαφορά μεταξύ του κειμένου που αναρτήθηκε και του κειμένου της πράξης, ισχύει το πρώτο. Με ευθύνη του προσώπου ή οργάνου που έχει εκδώσει την πράξη γίνονται αμελλητί οι αναγκαίες διορθώσεις στο κείμενο που έχει αναρτηθεί στο δικτυακό τόπο, το αργότερο εντός 24 ωρών από την ανάρτησή του. Σε περίπτωση υπέρβασης της προθεσμίας επιβάλλεται πειθαρχική κύρωση."

Πάρτε μέρος στη διαβούλευση και ζητείστε το. 

Επίσης δεν υπάρχει καμία απολύτως αντίδραση στην κατάργηση των Ειδικών Επιτροπών που επιδικάζουν στους πολίτες αποζημιώσεις όταν οι δημόσιες υπηρεσίες παραβιάζουν τις προθεσμίες που ο νόμος ορίζει για διεκπεραίωση υποθέσεων (άρθρο 21). Κι αυτό πρέπει να αποσυρθεί ή έστω να αντικατασταθεί με μηχανισμό ο οποίος θα εξασφαλίζει σε κάθε πολίτη την ενάσκηση των δικαιωμάτων αυτών που προβλέπονται από το άρθρο 10 παρ. 3 του Συντάγματος. 

Δουλεύοντας για την Διεθνή Διαφάνεια

 Δεν γνώριζα προσωπικά κανέναν από την διοίκηση ή τους εργαζόμενους στην οργάνωση "Διεθνή Διαφάνεια Ελλάδας" όταν στις αρχές του χρόνου έστειλα το βιογραφικό μου, μαζί με εκατοντάδες, όπως έμαθα, άλλους συναδέλφους για την προκήρυξη της θέσης του νομικού συμβούλου του κέντρου καταγγελιών. Γνώριζα όμως την σημαντική δουλειά που γίνεται παγκοσμίως από το 2003 με την δημιουργία των Advocacy and Legal Advice Centers (ΑLAC) που λειτουργούν σε 60 εθνικά τμήματα της οργάνωσης σε πολλές χώρες σε Ευρώπη, Αφρική, Ασία, Αμερική και Ειρηνικό. Η πρόκληση για την νομική σύμπραξη στην δημιουργία του Ελληνικού ALAC ήταν μεγάλη. Μετά από δύο συνεντεύξεις, μου ανακοινώθηκε ότι είχα επιλεγεί κι αυτό ήταν μια επιβεβαίωση ότι η οργάνωση λειτουργεί πέρα από "παρεούλες" και προώθηση γνωστών και φίλων.

Ο σχεδιασμός του Ελληνικού ALAC έπρεπε εξ αρχής να σεβαστεί αυστηρές ρυθμίσεις της Ελληνικής νομοθεσίας: δεν θα αναλάμβανε υποθέσεις πολιτών, εκπροσωπώντας τους σε δικαστήρια (όπως γίνεται σε άλλες χώρες), γιατί δεν επιτρέπεται και δεν θα μπορούσε να λειτουργεί ως δικηγορικό γραφείο. Δεν θα παρείχε εξατομικευμένες νομικές συμβουλές, γιατί και πάλι θα ήταν υποκατάσταση δικηγόρου και δεν είναι αυτός ο στόχος. Δεν θα έκανε έρευνες για την διαπίστωση τέλεσης αδικημάτων, γιατί αυτός είναι ο ρόλος των δημόσιων αρχών, τον οποίο γνωρίζουμε πολύ καλά και δεν αντιποιούμαστε. Θα συνέλεγε ελάχιστα δεδομένα, μόνο των καταγγελλόντων, όχι των καταγγελλομένων.  Όλοι αυτοί οι περιορισμοί έγιναν σαφείς στον Κανονισμό Λειτουργίας της νέας υπηρεσίας της οργάνωσης (βλ. εδώ), η οποία έλαβε την ονομασία "Διαφάνεια Τώρα!".

 Παραμένει, λοιπόν, ο ρόλος της ενημέρωσης των πολιτών για τις γενικές πληροφορίες που πρέπει να ξέρουν, ώστε οι ίδιοι να κινήσουν τις διαδικασίες για να αντιμετωπίσουν φαινόμενα διαφθοράς. Δημιουργήσαμε ένα σύντομο "κουίζ" για να βρίσκει καθένας αν το πρόβλημα που αντιμετωπίζει είναι διαφθορά και που μπορεί να το καταγγείλει (βλ. εδώ).

Παραμένει επίσης ο ρόλος της οργάνωσης να ενημερωθεί η ίδια για την αντιμετώπιση των φαινομένων διαφθοράς, όταν οι πολίτες έχουν ήδη καταγγείλει τα περιστατικά στις δημόσιες αρχές και δεν γίνεται τίποτα. Σε τέτοιες υποθέσεις, η Διεθνής Διαφάνεια Ελλάς παρεμβαίνει με επιστολές της στους αρμόδιους, ως σωματείο με καταστατικό σκοπό την ανάλυση των φαινομένων διαφθοράς στην Ελλάδα, ώστε να αντλήσει πληροφορίες για τον χειρισμό των υποθέσεων και να καταγράψει στις εκθέσεις της που αποδίδονται οι καθυστερήσεις ή και οι στρεβλώσεις.

Επομένως οι πολίτες μπορούν να επικοινωνούν στην τηλεφωνική γραμμή 10190, όπου θα τους ενημερώνουν συνεργαζόμενοι εθελοντές, κάθε Δευτέρα (15.00-19.00), Τετάρτη (10.00-14.00) και Παρασκευή (15.00-19.00). Ερωτήματα μπορούν να υποβάλλονται και με e-mail στο diafaneiatora@transparency.gr. Τις υπόλοιπες ώρες και μέρες υπάρχει τηλεφωνητής, τα μηνύματα του οποίου αποδελτιώνονται και στη συνέχεια οι συνεργάτες επικοινωνούν με τους καταγγέλλοντες για να τους παρέχουν την ενημέρωση.

O μακροπρόθεσμος στόχος είναι να εντοπιστούν δομικά προβλήματα στην καταπολέμηση της διαφθοράς από τις δημόσιες αρχές, να τα επεξεργαστεί η Διεθνής Διαφάνεια - Ελλάς και να προτείνει λύσεις που θα βοηθήσουν στην συστημική αλλαγή που χρειάζεται.

Αυτό συμβαίνει σε μια κοινωνία που δεν ενθαρρύνει ιδιαίτερα την επώνυμη ανάληψη ευθύνης και την καταγγελία στους αρμόδιους φορείς των φαινομένων διαφθοράς, εκτός αν υπάρχουν κάποια ιδιοτελή κίνητρα στους καταγγέλλοντες. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη δυσλειτουργία των θεσμών: αν οι πολίτες ήξεραν ότι η καταγγελία τους θα πιάσει τόπο, θα χρησιμοποιούσαν πιο συχνά τα αρμόδια όργανα που έχουν ταχθεί στην καταπολέμηση της διαφθοράς. Σκοπός της πρωτοβουλίας είναι αφενός να ενημερωθούν οι πολίτες ότι υπάρχουν αρμόδια όργανα, αλλά και από την άλλη πλευρά να συνειδητοποιήσουν τα αρμόδια όργανα ότι η αποτελεσματικότητά τους παρακολουθείται, καταγράφεται και θα εκτεθεί σε εθνικό και σε διεθνές επίπεδο. 

Είναι μια φιλόδοξη προσπάθεια που θα πετύχει, με την στήριξη όλων μας.

Όχι στην κατάργηση της Δι@ύγειας

Πριν ακριβώς από μία εβδομάδα βρέθηκα ως νομικός σύμβουλος της Διεθνούς Διαφάνειας Ελλάδας σε σύσκεψη στο Υπουργείο Διοικητικής Μεταρρύθμισης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, κατόπιν πρόσκλησης της υφυπουργού κ. Χριστοφιλοπούλου. Αντικείμενο ήταν η συζήτηση για την ανοικτή διακυβέρνηση και ποιές μεταρρυθμίσεις πρέπει να γίνουν. Παρόντες ήταν κι άλλοι φορείς από τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, όπως από τον Συνήγορο του Πολίτη και την Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων. Όλες τις εισηγήσεις μπορείτε να τις δείτε στο opengov (κλικ εδώ).

Χθες στο opengov αναρτήθηκε προς διαβούλευση που ολοκληρώνεται ΣΗΜΕΡΑ (3.10.2013) ένα νομοσχέδιο του Υπουργείου Διοικητικής Μεταρρύθμισης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης (βλ. εδώ). Το νομοσχέδιο αυτό ακυρώνει το συνολικό πνεύμα της συνάντησης της προηγούμενης εβδομάδας στο εν λόγω Υπουργείο. Συγκεκριμένα:

Διαύγεια 

Στο άρθρο 20 του νομοσχεδίου (βλ. εδώ), εκτός από ορισμένες επεμβάσεις για το εύρος εφαρμογής της υποχρέωσης ανάρτησης και την "ισχύ ακριβούς αντιγράφου" που αποκτά η ανάρτηση (facepalm), στην παράγραφο 4 αναγράφεται: 

"οι πράξεις του άρθρου 2 ισχύουν από την ανάρτησή τους στο Διαδίκτυο κατά τα οριζόμενα στον παρόντα νόμο, εκτός αν ορίζεται διαφορετικά σε ειδικές διατάξεις ή στις ίδιες τις πράξεις".

Αυτό σημαίνει ότι κάθε φορέας που οφείλει να αναρτήσει διοικητική πράξη στο Διαδίκτυο, αν ψηφιστεί αυτή η διάταξη, θα έχει την διακριτική ευχέρεια να αποφασίζει αν θα την αναρτήσει ή όχι. Πρόκειται, επί της ουσίας, για  κανονιστική εκμηδένιση  του Ν.3861/2010 που καθιέρωσε την ανάρτηση ως προϋπόθεση εκτελεστότητας των διοικητικών πράξεων. 

Σύμφωνα με "ΤΟ ΒΗΜΑ", η έμπνευση για την κανονιστική εκμηδένιση του νόμου προέρχεται από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους και την Γενική Γραμματεία Εμπορίου, ενώ το ίδιο δημοσίευμα αναφέρει ότι επιδιώκεται να ενταχθεί η εξαίρεση στις προαπαιτούμενες δράσεις για την εκταμίευση της δόσης (βλ. εδώ).

Η προτεινόμενη διάταξη πρέπει να αποσυρθεί. 

Επίσης στην παρ. 4 του άρθρου 4 του Ν.3862/2010 προτέινεται, όταν υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στο κείμενο της πράξης και στο κείμενο που αναρτήθηκε στο Διαδίκτυο να ισχύει το μη αναρτημένο! Δηλαδή άλλο θα έχει αναρτηθεί κι άλλο θα ισχύει. Πρόκειται για ξεκάθαρη απόκλιση από την αρχή της διαφάνειας και της προστατευόμενης εμπιστοσύνης του πολίτη ως προς το περιεχόμενο των διοικητικών πράξεων και σαφέστατα πρέπει κι αυτό να αποσυρθεί. 

Κατάργηση Ειδικών Επιτροπών Ελέγχου Εφαρμογής της Νομοθεσίας

Στο άρθρο 21 του νομοσχεδίου (βλ. εδώ), καταργούνται οι 8 Ειδικές Επιτροπές που έχουν συγκροτηθεί για να επιδικάζουν ειδικές αποζημιώσεις στους πολίτες όταν οι δημόσιες υπηρεσίες υπερβαίνουν τις προθεσμίες για διεκπεραίωση των υποθέσεων των πολιτών! Οι Ειδικές Επιτροπές δέχονται σχετικές αιτήσεις πολιτών, όταν οι δημόσιες υπηρεσίες ξεπερνούσαν τις προβλεπόμενες προθεσμίες (η γενική προθεσμία είναι 50 ημερών) και επιδικάζουν αποζημιώσεις στους πολίτες. 

Η πρόβλεψη για την επιδίκαση ειδικής χρηματικής ικανοποίησης προβλέπεται στο ίδιο το Σύνταγμα (άρθρο 10 παρ. 3) και συνεπώς, οποιαδήποτε μείωση του επιπέδου εξασφάλισης του δικαιώματος αυτό από την κοινή νομοθεσία, τραυματίζει το συνταγματικό κεκτημένο των πολιτών για ειδική αποζημίωση. 

Σύμφωνα με την Αιτιολογική Έκθεση του νομοσχεδίο (βλ. εδώ), ήδη δημιουργήθηκαν και άλλες ανεξάρτητες αρχές και ελεγκτικά σώματα που επιλαμβάνονται καταγγελιών πολιτών και εξάλλου η μη τήρηση προθεσμιών είναι, λέει, πειθαρχικό παράπτωμα. Καμία ανεξάρτητη αρχή και κανένα ελεγκτικό σώμα επιδικάζει ειδική χρηματική ικανοποίηση.  Επίσης, η Αιτιολογική Έκθεση αναφέρει ότι "τα δικαιώματα των πολιτών είναι κατοχυρωμένα και δεν υφίσταται λόγος ύπαρξης αλληλοεπικαλυπτόμενων δράσεων." Η Αιτιολογική Έκθεση όμως δεν δικαιολογεί την κατάργηση του δικαιώματος επιδίκασης "ειδικής χρηματικής ικανοποίησης", όπως προβλέπεται από το Σύνταγμα. Η κατάργηση των Ειδικών Επιτροπών σημαίνει, στην ουσία, κατάργηση του συνταγματικού δικαιώματος.  Άρα η προτεινόμενη διάταξη είναι αντίθετη στο άρθρο 10 παρ. 3 του Συντάγματος και πρέπει να αποσυρθεί. 

Γιατί φυσικά, δεν υπάρχει "ειδική χρηματική ικανοποίηση" αν ο πολίτης προσφύγει στα Δικαστήρια. Αυτή είναι η γενική χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης. Για την αποτελεσματικότητα της δικαστικής επιδίωξης του μέσου, θα αναφέρω μόνο ότι επειδή για τις ανεξάρτητες αρχές δεν επιτρέπεται τέτοια μορφή ειδικής χρηματικής ικανοποίησης, το 2009 πέντε ενδιαφερόμενοι προσέφυγαν στο Διοικητικό Πρωτοδικείο Αθηνών, λόγω του ότι η Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων είχε υπερβεί τις 50 ημέρες που λέει ο νόμος για την διεκπεραίωση των υποθέσεών τους (βλ. εδώ). Σημειώνω ότι μέχρι σήμερα δεν έχει καν προσδιοριστεί η ημέρα της δικασίμου, κατά την οποία το Διοικητικό Πρωτοδικείο θα εκδικάσει τις 5 υποθέσεις, παρόλο που υποβλήθηκε και ειδικό αίτημα τότε στον Γενικό Επίτροπο να προτάξει την εκδίκαση των υποθέσεων, με βάση τις νεότερες διατάξεις για την "πιλοτική δίκη". Το αίτημα απορρίφθηκε από τον Επίτροπο, καθώς δεν θεωρήθηκε ότι οι 5 αγωγές ήταν ικανός όγκος για να προκαλέσει "πιλοτική δίκη". 

Αυτά είναι σοβαρές εκπτώσεις στην διαφανή λειτουργία του Κράτους. Όπως και η διενέργεια "διαβούλευσης" με διάρκεια 24 ωρών.

Update: Η ανακοίνωση του Υπουργείου. 

Με ανακοίνωση που δημοσιοποιήθηκε πριν από λίγο (βλ. εδώ) το Υπουργείο διαψεύδει τα περί κατάργησης της διάταξης και αναφέρει ότι θα προχωρήσει σε αναδιατύπωση του χωρίου που αφορά την δυνητική ανάρτηση των πράξεων.

Ωστόσο, δεν απαντά σε ποια κατεύθυνση θα είναι η αναδιατύπωση: θα επιτρέπεται ή όχι η δυνητική ανάρτηση των πράξεων; Επίσης, γιατί να κατισχύει το υπογεγραμμένο κείμενο σε περίπτωση που υπάρχουν αποκλίσεις με το δημοσιευμένο;

Το Υπουργείο επίσης δεν απαντά στο πρόβλημα συνταγματικότητας που δημιουργείται με την κατάργηση των Ειδικών Επιτροπών Ελέγχου Εφαρμογής της Νομοθεσίας.

Είναι θετικό όμως ότι η διαβούλευση παρατείνεται μέχρι τις 9 Οκτωβρίου.

Η διαρροή ως φαινόμενο αδιαφάνειας

Παρακολουθούμε τις τελευταίες ημέρες διαρκείς διαρροές απομαγνητοφωνημένων συνομιλιών που φέρονται ότι καταγράφουν τις παρακολουθήσεις στελεχών της Χρυσής Αυγής από την Ε.Υ.Π. Οι διαρροές αυτές αναπαράγονται εντελώς άκριτα, κυρίως από διαδικτυακά μέσα ενημέρωσης. 

Είμαι υπέρ της όσο το δυνατόν μεγαλύτερης δημοσιότητας της συγκεκριμένης υπόθεσης, ακριβώς λόγω της ιδιότητας ορισμένων από τους κατηγορούμενους, οι οποίοι έχουν ψηφιστεί από χιλιάδες ψηφοφόρους και φέρουν την ιδιότητα του μέλους του Ελληνικού Κοινοβουλίου. Ωστόσο, η δημοσιότητα αυτή, θα πρέπει να αποφασίζεται από τα αρμόδια όργανα, δηλαδή από τον εισαγγελέα που κατέχει το γενικό πρόσταγμα όσον αφορά τις πληροφορίες της δικογραφίας, σύμφωνα με τους προδιατυπωμένους κανόνες της νομοθεσίας για την δημοσιοποίηση πληροφοριών κατηγορουμένων. Και από το δικαστήριο, αν οι κατηγορούμενοι παραπεμφθούν σε δίκη. Θεωρώ ότι ήταν λάθος η απόφαση του δικαστηρίου για αποκλεισμό της τηλεοπτικής μετάδοσης της δίκης της 17Ν. Ένα λάθος που δεν θα πρέπει να επαναληφθεί. 

Οι κανόνες αυτοί, όσον αφορά τα προσωπικά δεδομένα κατοχυρώνονται στο άρθρο 2 του Ν.2472/1997, όπως έχει τροποποιηθεί πρόσφατα, μετά την παγκόσμια κατακραυγή για την δημοσιοποίηση των στοιχείων των οροθετικών γυναικών που συνελήφθησαν το 2012. Όσον αφορά στοιχεία που καλύπτονται από το απόρρητο των τηλεπικοινωνιών, οι κανόνες αυτοί περιλαμβάνονται στον Ν.2225/1994, ο οποίος εξειδικεύει σε επίπεδο κοινής νομοθεσίας το άρθρο 19 του Συντάγματος που κατοχυρώνει το απόρρητο των τηλεπικοινωνιών. Αυτό το τελευταίο κανονιστικό σύνολο περί απορρήτου παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον: αναφέρει ότι η άρση του απορρήτου αφορά τις δικαστικές αρχές. Όχι τα μέσα ενημέρωσης. Όλη η δομή του Ν.2225/1994 φαίνεται ότι αφορά τις περιπτώσεις εκείνες στις οποίες οι δικαστές πρέπει να ενημερωθούν για τις απόρρητες συνομιλίες ατόμων που σχετίζονται με σοβαρά κακουργήματα. Όχι της κοινής γνώμης. 

Το θεσμικό πλαίσιο πρέπει λοιπόν να αλλάξει, γιατί περιορίζει υπέρμετρα το δημόσιο ενδιαφέρον του κοινού για μια ποινική υπόθεση που συγκλονίζει την πολιτική ζωή της Χώρας. Το εύλογο ενδιαφέρον του κοινού αποτελεί συνταγματικό του δικαίωμα για πρόσβαση στην πληροφόρηση (άρθρο 5Α του Συντάγματος, άρθρο 10 της ΕΣΔΑ, άρθρο 19 του ΔΣΑΠΔ) που δεν φαίνεται να κατοχυρώνεται από την απαρχαιωμένη Ελληνική νομοθεσία. 

Η λύση για αυτά δεν είναι οι διαρροές. Οι διαρροές έχουν τεκμήριο ανακρίβειας: ουδείς αναλαμβάνει την ευθύνη για την εγκυρότητα του περιεχομένου των εν λόγω συνδιαλέξεων. Ουδείς πιστοποιεί ότι αυτές είναι όλο το υλικό - δηλαδή όχι πετσοκομμένο και μονταρισμένο.  Το δημοσιογραφικό απόρρητο - δεοντολογικός κανόνας που κάποτε γνωρίζει όμως και τις εξαιρέσεις του, σύμφωνα με την νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (βλ. εδώ) - δεν μπορεί να λειτουργεί ως τρόπος να ξεπλυθούν οι τυχόν παρανομίες όσων, για άγνωστους λόγους, παραβιάζουν το καθήκον τους για τήρηση της υπηρεσιακής εχεμύθειας και του απορρήτου των επικοινωνιών. Το συνταγματικό δικαίωμα των κατηγορούμενων περιορίστηκε μια φορά, για να εντοπιστούν και να συλληφθούν. Το να καταστρατηγείται τόσο βάναυσα με την δημοσίευσή απόρρητων συνομιλιών στον Τύπο, χωρίς την τήρηση καμίας εγγύησης δεν αποτελεί διαφάνεια. Αποτελεί συντήρηση υπόγειων σχέσεων άγνωστων διαδρομών και φυσικά παραβατικών συμπεριφορών. 

Δεν είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζεται το φαινόμενο να γίνεται σουρωτήρι μια δικογραφία. Με κίνδυνο φυσικά και για την ίδια την ακεραιότητα της ποινικής προδικασίας, καθώς και σοβαρή διακινδύνευση της ποιότητας της όποιας δίκης μπορεί να ακολουθήσει, ιδίως σχετικά με το κριτήριό της ως "δίκαιης". Η πραγματική διαφάνεια και ανοικτότητα της κρατικής δράσης προβλέπει εξίσου διαφανείς κανόνες, διαδικασίες και θεσμούς που θα κληθούν να εφαρμόσουν αυτούς τους κανόνες.

Ένα πάγιο αίτημα για την ακέραιη ρύθμιση της διαφανούς κυκλοφορίας των πληροφοριών είναι η ίδρυση ενός Information Commissioner στην Ελλάδα, μιας ανεξάρτητης αρχής που θα απορροφήσει την Αρχή Προστασίας Δεδομένων και θα ασκεί την αρμοδιότητα της έκδοσης εκτελεστών αποφάσεων για την υποχρεωτική διάθεση δεδομένων του δημόσιου τομέα σε κάθε ενδιαφερόμενο. Την πρόταση είχα παρουσιάσει και παλαιότερα (βλ. εδώ), στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας των "4Δ" (Δημόσια Δεδομένα, Δικά μας Δεδομένα). Την πρόταση αυτή έχει υποβάλλει επίσης η Διεθνής Διαφάνεια (βλ. εδώ), στο πλαίσιο της σχετικής διαβούλευσης που οργάνωσε το Υπουργείο Διοικητικής Μεταρρύθμισης. Είναι ευκαιρία με βάση αυτή τη σοβαρότατη υπόθεση διαρροών, να τεθεί το θέμα σε επίσημη βάση, να καταστρωθεί ένας Κώδικας Πρόσβασης στην Δημόσια Πληροφορία που θα ορίζει με σαφείς κανόνες το παιχνίδι της σχέσης των κρατικών αρχών με τα μ.μ.ε. και κάθε τρίτον και θα ορίζει τον Information Commissioner ως κεντρική ανεξάρτητη αρχή, αρμόδια για την εφαρμογή των διατάξεων αυτών.