Ταυτότητα φύλου χωρίς χειρουργείο και χωρίς ορμόνες

Με την απόφαση 1572/2016 του Ειρηνοδικείου Αθηνών έγινε ένα ακόμη βήμα για την νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου χωρίς υπέρμετρες ιατρικές προϋποθέσεις. Είχε προηγηθεί η απόφαση 418/2016, με την οποία αναγνωρίστηκε ότι η χειρουργική αφαίρεση αναπαραγωγικών οργάνων θα ήταν προϋπόθεση αντίθετη στα ανθρώπινα δικαιώματα. Στην πιο πρόσφατη απόφαση, το Δικαστήριο αναγνώρισε ότι γενικά οι ιατρικές επεμβάσεις δεν είναι υποχρεωτικές προϋποθέσεις για την αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, συμπεριλαμβανομένης και της ορμονικής θεραπείας. Στο αποτέλεσμα αυτό κατέληξε το Δικαστήριο, καθώς στα δικόγραφά μας και στον φάκελο είχαμε συμπεριλάβει και όλα τα σχετικά επίσημα έγγραφα του Συμβουλίου της Ευρώπης, αλλά και του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά τον σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων για την αναγνώριση της ταυτότητας φύλου.

Έτσι, το Ειρηνοδικείο Αθηνών, πηγαίνοντας ένα βήμα ακόμη πιο πέρα από την προηγούμενη απόφασή του 418/2016, έδωσε και ορισμό της "ταυτότητας φύλου", για πρώτη φορά σε Ελληνική δικαστική απόφαση, ακολουθώντας τους ορισμούς των Αρχών της Yogyakarta, καθώς και του π. Επιτρόπου του Συμβουλίου της Ευρώπης Thomas Hammarberg, στο έργο του "Ανθρώπινα Δικαιώματα και Ταυτότητα Φύλου".

 Το αίτημα υποβλήθηκε από άτομο που ζητούσε την μεταβολή της ληξιαρχικής πράξης γέννησής του από θήλυ σε άρρεν, χωρίς να έχει προχωρήσει σε χειρουργικές επεμβάσεις αναπαραγωγικών οργάνων αλλά ούτε και στο στήθος, έχοντας υποβληθεί μόνο σε ορμονική θεραπεία. Το Δικαστήριο στην απόφασή του έκρινε ότι και η ορμονική θεραπεία δεν μπορεί να τεθεί ως προϋπόθεση (παρόλο που συνέτρεχε στην προκειμένη περίπτωση). Το σκεπτικό της απόφασης έχει ως εξής:

"ΕΙΡΗΝΟΔΙΚΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ 

ΤΜΗΜΑ ΕΚΟΥΣΙΑΣ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑΣ

Α ρ ι θ μ ό ς  Α π ό φ α σ η ς 

1572/2016

ΤΟ ΕΙΡΗΝΟΔΙΚΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

Συγκροτήθηκε από τον Ειρηνοδίκη ******, τον οποίο όρισε η Πρόεδρος του Τριμελούς Συμβουλίου Διοίκησης του Ειρηνοδικείου Αθηνών, και από την Γραμματέα *******.

Συνεδρίασε δημόσια στο ακροατήριό του στην Αθήνα την 1η Νοεμβρίου 2016, για να δικάσει την παρακάτω υπόθεση: 

Της ********************************, κατοίκου Αθηνών, η οποία παραστάθηκε μετά του πληρεξουσίου δικηγόρου Σωτηρόπουλου Βασίλειου, δικηγόρου Αθηνών (ΑΜ ΔΣΑ 27027).

Η αιτούσα ζητεί να γίνει δεκτή η από *********** αίτησή της, διαδικασίας εκούσιας δικαιοδοσίας, που κατατέθηκε στη Γραμματεία αυτού του Δικαστηρίου με αριθμό κατάθεσης ****** και προσδιορίστηκε για την ανωτέρω δικάσιμο.

Κατά τη συζήτηση της υπόθεσης, ο πληρεξούσιος δικηγόρος της αιτούσας, ανέπτυξε τους ισχυρισμούς του και ζήτησε να γίνουν δεκτά όσα αναφέρονται στα πρακτικά και τις προτάσεις του.

Μελέτησε τη δικογραφία.

Σκέφθηκε σύμφωνα με το νόμο.

Η αιτούσα ζητεί να γίνει δεκτή η αίτησή της και να βεβαιωθεί, με σκοπό διόρθωσης της με αριθμό **** ληξιαρχικής πράξης γεννήσεως (τόμος ***, έτος ****) – βαπτίσεως του Ληξιάρχου του Δήμου **** οτι το φύλο της αιτούσας είναι “ΑΓΟΡΙ”, αντί του αναγραφέντος στην ληξιαρχική πράξη “ΚΟΡΙΤΣΙ”, το δε κύριο όνομα αυτής είναι “*****”, αντί του αναγραφέντος στην ληξιαρχική πράξη “*****” και το επίθετο “*****”, αντί του αναγραφέντος στην ληξιαρχική πράξη “******”, επικαλούμενη άμεσο έννομο συμφέρον. 

Με το περιεχόμενο αυτό, η αίτηση που κρίνεται, φέρεται αρμόδια στο παρόν δικατήριο και εκδικάζεται  κατά την διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας (άρθρ. 739, 740 παρ. 1 και 782 παρ. 3 Κ.Πολ.Δ.). Είναι νόμιμη, στηριζόμενη στις διατάξεις των άρθρων 5 παρ. 1 του Συντάγματος, 13 παρ. 1 Ν.344/1976 και 782 παρ. 3 Κ.Πολ.Δ. Χρήζει, συνεπώς, η περαιτέρω έρευνα της αίτησης, δεδομένου ότι έχει τηρηθεί η προδικασία που προβλέπει η διάταξη του άρθρου 748 παρ. 2 Κ.Πολ.Δ. (με αριθμό ********* έκθεση επίδοσης της Δικαστικής Επιμελήτριας του Εφετείου Αθηνών ****** προς τον κ. Εισαγγελέα Πρωτοδικών Αθηνών). Η ταυτότητα φύλου αναφέρεται στον ατομικό και εσωτερικό τρόπο που βιώνεται το φύλο από κάθε άτομο και που μπορεί να συμπίπτει ή όχι με το αποδοθέν κατά τη γέννησή του φύλο, συμπεριλαμβανομένου του πώς βιώνει προσωπικά το σώμα (που θα μπορούσε να συνεπάγεται τροποποίηση της εμφάνισης ή της λειτουργίας μέσω ιατρικών, χειρουργικών ή άλλου τύπου μέσων, πάντα με την προϋπόθεση της ελεύθερης επιλογής) και άλλες εκφράσεις φύλου που περιλαμβάνουν την ένδυση, τον τρόπο ομιλίας και την συμπεριφορά (Αρχές για την Εφαρμογή του διεθνούς δικαίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σε σχέση με τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου). O όρος “ταυτότητα φύλου” αναφέρεται στην ατομική και εσωτερική εμπειρία του φύλου, η οποία μπορεί να μην βρίσκεται σε ευθεία αντιστοιχία με το φύλο που γεννιέται και εσωκλείει την προσωπική αισθηση του σώματος και του φύλου (δηλ. έκφραση φύλου) και τούτο μπορεί να εκφραστεί στο ντύσιμο, τον τρόπο ομιλίας, τους τρόπους συμπεριφοράς (“Ανθρώπινα Δικαιώματα και ταυτότητα φύλου” - THOMAS HAMMARBERG). Aπό την ένορκη κατάθεση της μάρτυρος που εξετάτηκε στο ακροατήριο, τα έγγραφα που η αιτούσα προσκομίζει και επικαλείται προκύπτουν τα ακόλουθα πραγματικά περιστατικά: Η αιτούσα γεννήθηκε την ********** στην Αθήνα, συνετάγη δε προς τούτο η με αριθμό **** (τόμος *****, έτος *******) ληξιαρχική πράξη γένησης από τον Ληξίαρχο του Δήμου ********.  Στην ως άνω ληξιαρχική πράξη αναγράφεται το κύριο όνομα που έλαβε “********”, το φύλο “*********” και το επώνυμο “*******”. Ήδη από την ηλικία των 4 ετών η αιτούσα παρουσίασε συμπτώματα διεμφυλικής διαταραχής (θήλυ προς άρρεν), ητοι η προσωπικοτητά της αναπτύσσεται περισσότερο προς τα χαρακτηριστικά που προσιδιάζουν σε άρρενα άτομα και οι επιλογές της τόσο στην εμφάνιση (ενδυμασία, κόμμωση, υπόδυση) όσο και στα ενδιαφέροντα του ελεύθερου χρόνου ταυτίζονταν με τις επιλογές των αρρένων παρά με αυτές των θηλέων. Περαιτέρω, από την εφηβεία της αισθάνεται έλξη για τα άτομα του γυναικείου φύλου, χωρίς να επιθυμεί σχέσεις ως ομοφυλόφιλο άτομο, αλλά ως άρρεν. Αποφάσισε έτσι να ακολουθήσει ορμονική θεραπεία, προκειμένου να ευθυγραμμιστεί η βιολογική της ταυτότητα με την ταυτότητα του φύλου της. Σύμφωνα με την από **** 2011 ψυχιατρική γνωμάτευση του ψυχιάτρου κ. ****** η αιτούσα διαγνώστηκε με διαταραχή ταυτότητας φύλου. Επίσης, σύμφωνα με την από ****-2015 ιατρική γνωμάτευση του ενδοκρινολόγου ιατρού ****** επιβεβαιώνεται η διεμφυλική διαταραχή της αιτούσας και έγινε έναρξη θεραπείας με τεστοστερόνη το 2010. Σχετική είναι και η από ******-2016 ιατρική βεβαίωση της ενδοκρινολόγου ιατρού ******. Περαιτέρω, σύμφωνα με την Ιατρική Γνωμάτευση του Ψυχιάτρου – Ψυχοθεραπευτή *******, από *****-2016 η αιτούσα έχει μεταβεί επιτυχώς στο επιθυμητό φύλο, τόσο ό,τι αφορά την ψυχοκοινωνική προσαρμογή όσο και σε ό,τι αφορά την αρρενοποίηση των επιμέρους χαρακτηριστικών του φύλου με την απαραίτητη επικουρική ορμονοθεραπεία. Η αλλαγή των στοιχείων στην ταυτότητά της συνιστάται ως απολύτως αναγκαία υπερ της προάσπισης της καλής ψυχικής υγείας και υπέρ της περαιτέρω εξασφάλισης της ποιότητας ζωής, προσωπικά και κοινωνικά. 

Το να ζητείται η πρόκληση μόνιμης στειρότητας ή άλλης χειρουργικής επέμβασης σαν προαπαιτούμενο της νομικής αναγνώρισης του επιθυμητού φύλου ενός ατόμου, δείχνει ότι δεν λαμβάνεται υπ' όψιν το γεγονός ότι ενώ τέτοιου είδους επεμβάσεις είναι συχνά επιθυμητές από διεμφυλικά άτομα, συγχρόνως αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και εξαιρέσεις. Ακόμη μία επέμβαση τέτοιου τύπου δεν είναι πάντοτε ιατρικώς δυνατή, διαθέσιμη ή προσιτή από οικονομικής άποψης, ειδικώς όταν δεν καλύπτεται οικονομικά – ασφαλιστικά (Ανθρώπινα Δικαιώματα και Ταυτότητα Φύλου, THOMAS HAMMARBERG). Aκόμη, η νομική αναγνώριση του φύλου ενδέχεται να εξαρτάται από υπερβολικές απαιτήσεις, όπως είναι η απαίτηση για την απόδειξη στειρότητας ή αδυναμία τεκνοποίησης με φυσικό τρόπο, χειρουργικής αλλαγής φύλου, ορμονικής θεραπείας. Τα ανωτέρω προσκρούουν στο δικαίωμα για ισότητα και μη επιβολή διακρίσεων των άρθρων 2 και 26 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (ICCPR) και του άρθρου 2 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα (ΙCESCR) (Σημείωμα του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης απο 24-6-2013 – COHOM 134 COPS 251 PESC 775). Από όλα τα ανωτέρω συνάγεται ότι το ανδρικό φύλο, το όνομα ********* και το επώνυμο *********  αποτελούν για την αιτούσα απαραίτητα και μόνιμα χαρακτηριστικά στοιχεία της προσωπικότητάς της με τα οποία την γνωρίζουν στο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον. Η υφισταμένη αναντιστοιχία ανάμεσα στην εμφάνιση της αιτούσας και στην επίσημη ταυτοποιησή της με το δελτίο ταυτότητας δημιουργεί σοβαρό πρόβλημα στην καθημερινή ζωή της αιτούσας και μπορεί να προκαλέσει σοβαρή σύγχυση στις συανναλλαγές της (αιτούσας). Συνεπώς είναι  προφανής η ανάγκη να γίνει δεκτή η κρινόμενη αίτηση υφισταμένου άμεσου εννόμου συμφέροντος κατά το διατακτικό.

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ

Δικάζει  παρούσας της αιτούσας.

Δέχεται την αίτηση.

Ββαιώνει με σκοπό την διόρθωση της με αριθμό ***** τόμος *****, έτος ******  ληξιαρχικής πράξης γέννησης – βάφτισης που έχει συνταχθεί από τον Ληξίαρχο του Δήμου ****** ότι το φύλο της αιτούσας είναι “ΑΓΟΡΙ”, αντί του αναγραφέντος στην ως άνω ληξιαρχική πράξη “ΚΟΡΙΤΣΙ”, το δε κύριο όνομα της αιτούσας είναι “*******” αντί του αναγραφέντος στην ληξιαρχική πράξη “*****” και το επίθετο “******” αντί του αναγραφέντος στην ως άνω ληξιαρχική πράξη “******”. 

Κρίθηκε, αποφασίσθηκε και δημοσιεύθηκε σε έκτακτη, δημόσια συνεδρίαση στο ακροατήριό του

Αθήνα, 19 Δεκεμβρίου 2016

Ο ΕΙΡΗΝΟΔΙΚΗΣ                                        Η ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ 

Ασφαλιστικά μέτρα κατά Δημοσίου για προσωπικά δεδομένα

Όταν  κάποια δημόσια υπηρεσία διατηρεί στο αρχείο της προσωπικά δεδομένα ενός πολίτη για σκοπούς πέραν των αρμοδιοτήτων της, ο πολίτης έχει δικαίωμα να διακόψει αυτή την διαδικασία. Το θέμα είναι πώς μπορεί να το κάνει με τον πιο γρήγορο και αποτελεσματικό τρόπο. Ως δικηγόρος είχα αυτόν τον προβληματισμό: να πάμε στην Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων που θέτει η ίδια κατά το δοκούν τις προτεραιότητες εξέτασης; Να πάμε στα διοικητικά δικαστήρια με τις επείγουσες διαδικασίες; Ή να πάμε στα πολιτικά δικαστήρια με την κλασική διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων; Εξετάζοντας όλες τις δυνατότητες στην νομολογία, κατέληξα ότι καθώς η παράνομη διακράτηση των προσωπικών δεδομένων είναι και προσβολή προσωπικότητας, ζήτημα κατ' εξοχήν ιδιωτικού δικαίου, σε συνδυασμό με τις αυξημένες προϋποθέσεις που θέτουν τα διοικητικά δικαστήρια για προσωρινή διαστική προστασία (προϋπόθεση να έχει ασκηθεί αγωγή - προσφυγή), υπήρχε μια παγιωμένη κατάσταση. Τα πολιτικά δικαστήρια θεωρούν εαυτά αρμόδια, βάσει και μιας απόφασης του Α.Ε.Δ. που αναφέρει ότι αν η προσβολή προσωπικότητας βασίζεται σε υλικές πράξεις της διοίκησης (δηλαδή δεν πρόκειται για ατομικές διοικητικές πράξεις ή παραλείψεις) και το αίτημα δεν ειναι χρηματικό όπως στην αποζημίωση του άρθρου 105 του ΕισΝΑΚ, τότε η διαφορά δεν είναι διοικητική! Έτσι, ασκήσαμε αίτηση ασφαλιστικών μέτρων κατά διαφόρων υπηρεσιών του Δημοσίου, με αίτημα την παύση χρήσης των δεδομένων, λόγω προσβολής προσωπικότητας στο Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών. 

Mε την απόφαση 129/2017, το Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών δέχθηκε αυτό το σκεπτικό και απέρριψε την σχετική ένσταση του Δημοσίου περί ελλείψεως δικαιοδοσίας. Το σκεπτικό είναι το εξής:

"Η αίτηση αρμοδίως εισάγεται ενώπιον του Δικαστηρίου αυτού για να συζητηθει κατά την διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων (αρ. 686 επ. ΚΠολΔ), απορριπτομένης της ενστάσεως των καθ' ων περί ελλείψεως δικαιοδοσίας του παρόντος Δικαστηρίου για την εξέταση της προκείμενης αίτησης, δεδομένου ότι όταν με υλική πράξη των οργάνων του δημοσίου προσβάλλεται ιδιωτικό δικαίωμα που δεν έχει περιουσιακό χαρακτήρα και οι αξιώσεις που δίδει ο νόμος προς προστασία του είναι η άρση της προσβολής και η παράλειψή της στο μέλλον (και όχι καταψήφιση σε παροχή περιουσιακή), τότε δεν υπάρχει διοικητική διαφορά ουσίας, ούτε δικαιοδοσία των τακτικών διοικητικών δικαστηρίων, αλλά η υπόθεση ανήκει στην δικαιοδοσία των πολιτικών δικαστηρίων εκ των οποίων επί αιτήσεως για τη λήψη ασφαλιστικών μέτρων έχει το Μονομελές Πρωτοδικείο κατ' άρθρο 683 παρ. 1 ΚΠολΔ (ΠΠΑθηνών 1026/1994 ΑρχΝ 95.59, ΜΠΑ 10691/1997 Δ. 3/97)."

Περαιτέρω, το δικαστήριο πιθανολόγησε ότι η χρήση των προσωπικών δεδομένων από μια δημόσια υπηρεσία στην προκειμένη περίπτωση δεν ήταν νόμιμη, διότι τα εν λόγω στοιχεία δεν ήταν "συναφή οιύτε και πρόσφορα" ενόψει των αρμοδιοτήτων της υπηρεσίας, άρα η κατοχή τους ήταν αντίθετη στον νόμο για την προστασία προσωπικών δεδομένων: 

"Επομένως η κατοχή του αρχείου και η επεξεργασία των πληροφοριών που έχουν καταχωρηθεί σε αυτό δεν είναι σύμφωνη με το νόμο και δη με τη διάταξη της περ. β, της παρ. 1 του άρθρου 4 του Ν.2472/1997". 

Με το σκεπτικό αυτό, το Δικαστήριο αναφέρει μεταξύ άλλων στο διατακτικό του:

"Υποχρεώνει το καθ' ου Ελληνικό Δημόσιο και δη τη Γενική Διεύθυνση Υπηρεσίας Διεθνούς Αναπτυξιακής Συνεργασίας του Υπουργείου Εξωτερικών, να απέχει προσωρινά από την οποιαδήποτε χρήση των αναφερόμενων στην αίτηση εγγράφων που αφορούν σε δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα του αιτούντος".