Ιρλανδός δικαστής εγκρίνει three strikes και αναγνωρίζει την πνευματική ιδιοκτησία ως ανθρώπινο δικαίωμα

Σύμφωνα με αυτή την είδηση, ένας δικαστής στην Ιρλανδία έχει κρίνει ότι η πρόθεση παρόχου σύνδεσης στο Διαδίκτυο για εφαρμογή συστήματος "τριών χτυπημάτων", δεν παραβιάζει την νομοθεσία για την προστασία της ιδιωτικότητας (και το αντίστροφο). Ο πάροχος αποφάσισε να ακολουθήσει αυτό το σύστημα ύστερα από νομική ενέργεια συνδικαλιστικού συλλόγου της μουσικής βιομηχανίας που απαίτησε να σταματήσουν να υποστηρίζουν την ανταλλαγή αρχείων μεταξύ των χρηστών. Ο δικαστής σε αυτή την υπόθεση έκρινε ότι το copyright είναι θεμελιώδες δικαίωμα σύμφωνα με το Ιρλανδικό δίκαιο. Ο σχολιαστής της είδησης αναφέρει ότι αυτό "είναι ένα τεράστιο παραθυράκι για τις δισκογραφικές εταιρίες που θέλουν να περάσουν την δική τους ατζέντα: τώρα πια θα μάχονται για ανθρώπινα δικαιώματα, όπως οι άνθρωποι που προσπαθούν να σταματήσουν την γενοκτονία, την πείνα, τις αθέμιτες διακρίσεις και άλλες ευγενείς επιδιώξεις."

Θα πρέπει όμως να εξετάσουμε αυτό το δεδικασμένο στις πραγματικές του διαστάσεις, χωρίς να καλλιεργούμε υπέρμετρη ανησυχία για τους χρήστες ή υπερβολικές προσδοκίες για όσους ζητούν την εφαρμογή σχεδίων "τριών χτυπημάτων".

Πρωτ' απ' όλα, ελάχιστες αντιρρήσεις υπάρχουν πια στο κατά πόσον η πνευματική ιδιοκτησία είναι ένα θεμελιώδες δικαίωμα. Το έχει αναγνωρίσει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ως περίπτωση του γενικότερου ανθρώπινου δικαιώματος στην ιδιοκτησία. Η πνευματική ιδιοκτησία αναγνωρίζεται επίσης ως θεμελιώδες δικαίωμα στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο οποίος με τη Συνθήκη της Λισαβόνας αποκτά δεσμευτική νομική ισχύ (μέσα στο περίεργο πεδίο εφαρμογής του βέβαια, το οποίο αφορά τα όργανα της ΕΕ καθώς και τα κράτη - μέλη όταν αυτά καλούνται να εφαρμόσουν ή να ενσωματώσουν το ενωσιακό δίκαιο):

Άρθρο 17

Δικαίωμα ιδιοκτησίας

1. Κάθε πρόσωπο δικαιούται να είναι κύριος των νομίμως κτηθέντων αγαθών του, να τα χρησιμοποιεί, να

τα διαθέτει και να τα κληροδοτεί. Κανείς δεν μπορεί να στερείται την ιδιοκτησία του, παρά μόνον για λόγους δημόσιας ωφέλειας, στις περιπτώσεις και υπό τις προϋποθέσεις που προβλέπονται στο νόμο και έναντι δίκαιης και έγκαιρης αποζημίωσης για την απώλειά της. Η χρήση των αγαθών μπορεί να υπόκειται σε περιορισμούς από το νόμο, εφόσον αυτό είναι αναγκαίο προς το γενικό συμφέρον.

2. Η διανοητική ιδιοκτησία προστατεύεται.

Τι σημαίνει όμως στην πραγματικότητα το γεγονός ότι ένα δικαίωμα αναγνωρίζεται ως "θεμελιώδες";

Πρώτον, ότι ο κοινός νόμος που κατοχυρώνει τα ειδικότερα δικαιώματα που απορρέουν από το "θεμελιώδες" δεν επιτρέπεται να καταργηθεί ή να αντικατασταθεί από άλλον νόμο, ο οποίος παρέχει κατώτερο επίπεδο προστασίας του "θεμελιώδους" δικαιώματος. Αυτό σημαίνει ότι οι νόμοι για την πνευματική ιδιοκτησία, στο μέτρο που διασφαλίζουν την πρακτική ενάσκηση του "θεμελιώδους" δικαιώματος είναι αμετακίνητοι από τον κοινό νομοθέτη, δηλ. τα κοινοβούλια.

Δεύτερον, ότι οι περιορισμοί που επιτρέπεται να επιβληθούν στην πνευματική ιδιοκτησία είναι μόνο εκείνοι που επιτρέπεται να επιβάλλονται στο ανθρώπινο δικαίωμα της ιδιοκτησίας, δηλαδή βασικά λόγοι δημοσίου συμφέροντος οι οποίοι όμως θα πρέπει να (α) προβλέπονται από το νόμο, (β) να μην προσβάλλουν το "βασικό περιεχόμενο του δικαιώματος" και (γ) να είναι σύμφωνοι με την αρχή της αναλογικότητας. Οι αρχές αυτές για τους επιτρεπόμενους περιορισμούς θεμελιωδών δικαιωμάτων προβλέπονται από το άρθρο 52 παρ. 1 του Χάρτη: 

Κάθε περιορισμός στην άσκηση των δικαιωμάτων και ελευθεριών που αναγνωρίζονται στον παρόντα Χάρτη πρέπει να προβλέπεται από το νόμο και να σέβεται το βασικό περιεχόμενο των εν λόγω δικαιωμάτων και ελευθεριών. Τηρουμένης της αρχής της αναλογικότητας, περιορισμοί επιτρέπεται να επιβάλλονται μόνον εφόσον είναι αναγκαίοι και ανταποκρίνονται πραγματικά σε στόχους γενικού ενδιαφέροντος που αναγνωρίζει η Ένωση ή στην ανάγκη προστασίας των δικαιωμάτων και ελευθεριών των τρίτων. 

Από την άλλη πλευρά όμως και το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα είναι ένα ανθρώπινο, θεμελιώδες δικαίωμα. Αυτό κατοχυρώνεται από το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, ενώ στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ έχουμε τόσο την ιδιωτικότητα όσο και την προστασία προσωπικών δεδομένων:

Άρθρο 7

Σεβασμός της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής

Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στο σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του, της κατοικίας του και των επικοινωνιών του.

Άρθρο 8

Προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα

1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που το αφορούν.

2. Η επεξεργασία αυτών των δεδομένων πρέπει να γίνεται νομίμως, για καθορισμένους σκοπούς και με βάση τη συγκατάθεση του ενδιαφερομένου ή για άλλους θεμιτούς λόγους που προβλέπονται από το νόμο.

Κάθε πρόσωπο δικαιούται να έχει πρόσβαση στα συλλεγέντα δεδομένα που το αφορούν και να επιτυγχάνει τη διόρθωσή τους.

3. Ο σεβασμός των κανόνων αυτών υπόκειται στον έλεγχο ανεξάρτητης αρχής.

Σύμφωνα με το άρθρο 8 παρ. 2 της ΕΣΔΑ, προβλέπονται  οι επιτρεπτοί  περιορισμοί του δικαιώματος ιδιωτικότητας:

"Δεv επιτρέπεται vα υπάρξη επέµβασις δηµoσίας αρχής εv τη ασκήσει τoυ δικαιώµατoς τoύτoυ, εκτός εάv η επέµβασις αύτη πρoβλέπεται υπό τoυ vόµoυ και απoτελεί µέτρov τo oπoίov, εις µίαv δηµoκρατικήv κoιvωvίαv, είvαι αvαγκαίov δια τηv εθvικήv ασnάλειαv, τηv δηµoσίαv ασφάλειαv, τηv oικovoµικήv ευηµερίαv της χώρας, τηv πρoάσπισιv της τάξεως και τηv πρόληψιv πoιvικώv παραβάσεωv, τηv πρoστασίαv της υγείας ή της ηθικής, ή τηv πρoστασίαv τωv δικαιωµάτωv και ελευθεριώv άλλωv."

Αυτό σημαίνει ότι η εφαρμογή ενός συστήματος "τριών χτυπημάτων" πρέπει να ελεγχθεί και ως προς τη συμβατότητά της με την παραπάνω παράγραφο: να θεσπιστεί με νόμο, ο οποίος να εισάγει έναν περιορισμό υπέρ των "δικαιωμάτων και ελευθεριών των άλλων", ο οποίος όμως να είναι "αναγκαίος", "σε μια δημοκρατική κοινωνία". Πρέπει δηλαδή και σε αυτή την περίπτωση να γίνει ένας έλεγχος αναλογικότητας. 

Εκεί ακριβώς κρίνεται όλο το ζήτημα της νομιμότητας ενός σχεδίου "τριών χτυπημάτων": είναι αναγκαίο να θεσπιστεί αυτό το σύστημα ή μήπως μια σχετική νομοθεσία μπορεί να αποφευχθεί με ηπιότερα μέσα ενόψει του σκοπού για τον οποίο θεσπίζεται; Ο Ιρλανδός δικαστής έκρινε ότι τα "τρία χτυπήματα" είναι σύμφωνα με τους νόμους της ιδιωτικότητας. Επειδή δεν έχουμε διαβάσει βέβαια το πλήρες κείμενο της απόφασης, δεν γνωρίζουμε εάν ο Ιρλανδός δικαστής υπέβαλε το μέτρο και σε έλεγχο σε σχέση με την ΕΣΔΑ και τον ΧΘΔΕΕ. Διότι ο Ευρωπαίος Επόπτης Προστασίας Δεδομένων έχει ήδη δημοσιεύσει τη δική του γνωμοδότηση (για την ACTA), στην οποία αποφαίνεται ότι αυτά τα συστήματα παρακολούθησης, εκ πρώτης όψεως, φαίνεται ότι είναι αντίθετα με το ευρωπαϊκό δίκαιο της προστασίας προσωπικών δεδομένων.

Oπότε, η αναγνώριση της πνευματικής ιδιοκτησίας και του copyright ως θεμελιώδους δικαιώματος δεν "λύνει" το σχετικό νομικό πρόβλημα του three strikes ως δια μαγείας, αλλά το θέτει στο πλαίσιο εξέτασης που αναγκαστικά ακολουθεί τους κανόνες επίλυσης "συγκρούσεων" θεμελιωδών δικαιωμάτων. Ένα πλαίσιο, το οποίο ούτως ή άλλως είχε ληφθεί υπόψη στη δημόσια αντιπαράθεση. 

Ευχαριστώ τον Αυγουστίνο Ζενάκο που μου επισήμανε την είδηση.