10 χρόνια e-lawyer

Σαν σήμερα το 2005 ξεκίνησα να γράφω σε αυτό το ιστολόγιο. Σκοπός μου ήταν να κρατώ κάπου τις σημειώσεις μου σε νομικά θέματα, ώστε να μπορώ να τις βρίσκω εύκολα και παράλληλα να έχω και τις απόψεις τρίτων (τα σχόλια) πάνω σε αυτές. 

Μέσα σε αυτά τα χρόνια, πολλές φορές υποστήριξα τις "μειοψηφούσες" θέσεις, τις όχι τόσο δημοφιλείς προσεγγίσεις και σίγουρα όχι τις πλειοψηφικές, σε μια σειρά από θέματα. Αντίθετα με ό,τι πιστεύεται, η νομική δεν είναι μια στατική επιστήμη, αλλά ένας τρόπος σκέψης σε διαρκή εξέλιξη, που μπορεί να μας εκπλήσσει όσο λίγα πράγματα στην εποχή μας. Είμαι υπέρ αυτών των νομικών, που πάνε την σκέψη μας λίγο πιο πέρα. Που μας εφοδιάζουν με νέα εργαλεία. Η γνώση έχει πατρότητα - μητρότητα, δεν μπορεί όμως να έχει ιδιοκτησία. Γι' αυτό πρέπει να διαχέεται. Στην διάχυση δεν είμαστε καλοί και πρέπει να δουλέψουμε πάνω σε αυτό!

Ευχαριστώ όλες κι όλους που ήρθατε να συζητήσουμε για νομικά θέματα, νομίζω ότι όλοι γινόμαστε σοφότεροι μέσα από αυτό. 

Ομολογημένη βουλευτική ανεπάρκεια

Ακούσαμε χθες από μια αντιπρόεδρο της Βουλής ότι έχει μεγάλες απορίες, ακόμα και και άγνωστες λέξεις από το νομοσχέδιο της συμφωνίας-μνημονίου. Το νομοσχέδιο αποτελεί μια συρραφή τροποποιήσεων παλαιότερων νόμων που αφορούν μια πλειάδα θεμάτων της οικονομικής ζωής: από τους συμβολαιογράφους και το ασφαλιστικό, ως την απελευθέρωση ηλεκτρικής ενέργειας και τον Φ.Π.Α. Όπως όλοι οι γνωστοί μνημονιακοί νόμοι της τελευταίας 5ετίας. Όσο κι αν η ειλικρίνεια είναι μια αρετή που λείπει από την πολιτική ζωή, αυτή η δήλωση μιας βουλευτή που έχει εκλεγεί και στο προεδρείο του νομοθετικού σώματος, δεν μπορεί να χειροκροτηθεί. Είναι ίσης απαξίας με τη δήλωση Χρυσοχοΐδη ότι ψήφισε το μνημόνιο χωρίς καν να το έχει διαβάσει.

Οι βουλευτές είναι οι νομοθέτες (lawmakers λέγονται αλλού κι όχι βουλευτές) και επιλέγονται για αυτή την δουλειά, ακόμη κι όταν οι ψηφοφόροι τους δεν το συνειδητοποιούν. Είναι σεβαστό ότι δεν μπορούν και δεν πρέπει να είναι όλοι νομικοί (είδαμε και τις νομικές γνώσεις των νομικών που συμμετέχουν στην ομάδα του fb για την πρόταση μομφής κατά της ΠτΒ που περιφρονούν εκκωφαντικά το 125 ΚαΒ), αλλά η δημόσια παραδοχή της ανεπάρκειας θα ανέμενε κανείς ότι θα έπρεπε να έχει άλλες συνέπειες κι όχι βλέμματα συμπάθειας και σκέψεις κατανόησης για την πολυπλοκότητα του νομοθετήματος.

Αίτημα πρότασης μομφής μέσω facebook;

Διαβάζουμε εδώ και μέρες για συμπολίτες μας οι οποίοι υποστηρίζουν ένα αίτημα για υποβολή πρότασης μομφής κατά της ΠτΒ, υπολογίζοντας τον αριθμό της συμμετοχής με βάση τα προφίλ χρηστών του facebook που παίρνουν μέρος στην σχετική "ομάδα". Η κίνηση αυτή εντάσσεται στην ενάσκηση της ελευθερίας της έκφρασης, φορέας της οποίας είναι κάθε πολίτης και αποτελεί απαράγραπτο συνταγματικό δικαίωμα. Είναι όμως άραγε το αίτημα αυτό αντικείμενο ενός ατομικού δικαιώματος ή θα έπρεπε να είχε περιβληθεί τον θεσμικό μανδύα μιας προβλεπόμενης κοινοβουλευτικής διαδικασίας;

Υπάρχουν πράγματι πιο εξειδικευμένα θεσμικά εργαλεία, ίσως όχι τόσο "τρέντι" όσο το fb, αλλά σίγουρα πιο στοχευμένα από μια διαδικτυακή διαδηλωση που, κακά τα ψέματα, ο όγκος της δεν είναι μετρήσιμος με κοινοβουλευτικούς όρους. Σύμφωνα λοιπόν με το άρθρο 125 του Κανονισμού της Βουλής: "Kαθένας ή πoλλoί μαζί έχoυν τo δικαίωμα να απευθύνoυν στη Boυλή γραπτές αναφoρές, πoυ περιέχoυν αιτήματα ή παράπoνα. Oι αναφoρές παρoυσιάζoνται από Boυλευτή ή παραδίδoνται στoν Πρόεδρo." Τα προβλήματα όμως αρχίζουν στην δεύτερη παράγραφο του άρθρου: "οι αναφoρές πρέπει να περιέχoυν τo oνoματεπώνυμo, την ιδιότητα και τη διεύθυνση εκείνων πoυ τις υπoγράφoυν." Αυτή η προϋπόθεση δεν καλύπτεται φυσικά με την συμμετοχή προφίλ που ουδείς γνωρίζει αν ταυτοποιούν όντως πολίτες, σε μια ομάδα στο fb, ακόμη κι αν εκτυπωθεί και αποσταλεί σε όλους τους βουλευτές. Έπειτα, κατά την παρ. 3, "οι Boυλευτές πoυ επιθυμoύν να υιoθετήσoυν αναφoρά την πρoσυπoγράφoυν κατά την κατάθεσή της ή τo δηλώνoυν κατά την ανακoίνωσή της στη Boυλή." Η παρ. 4 αναφέρει ότι "οι αναφoρές καταχωρίζoνται σε ειδικό βιβλίo κατά τη σειρά κατάθεσής τoυς, αν εκπληρoύν τις πρoϋπoθέσεις της παραγράφoυ 2· διαφoρετικά, αρχειoθετoύνται."

Αυτή είναι λοιπόν η θεσμοθετημένη διαδικασία με την οποία στο κοινοβουλευτικό μας πολίτευμα οι πολίτες απευθύνουν ένα αίτημα στην Βουλή των Ελλήνων. Όποιος πράγματι επιθυμεί να υπερασπιστεί το κύρος και την λειτουργία του κεντρικού θεσμού της Δημοκρατίας μας, καλό είναι να λάβει υπόψη και τους ειδικούς κανόνες του και να τους ενεργοποιήσει. Καλή είναι και η εκτόνωση, αλλά είναι εντελώς διαφορετικός ο σκοπός μιας ατομικής ελευθερίας, από την αποστολή των ενεργών πολιτών για την περιφρούρηση του κύρους των θεσμών.

H συμφωνία διέπεται από το "Διεθνές Ευρωπαϊκό Δίκαιο"

"Η συμφωνία διέπεται από το Ευρωπαϊκό Διεθνές Δίκαιο και όχι από το Αγγλικό", όπως η προηγούμενη, σύμφωνα με σχετικό σημείωμα της Κυβέρνησης.

Αυτό είναι λάθος ορολογία και δεν μας διαφωτίζει ιδιαίτερα. Άλλο το Διεθνές Δίκαιο (που ρυθμίζεται από τις διεθνείς συνθήκες, το διεθνές έθιμο κ.τ.λ.) κι άλλο το Ευρωπαϊκό Δίκαιο που μπορεί να είναι είτε το δίκαιο που θεσπίζουν τα όργανα της Ε.Ε.(Οδηγίες και Κανονισμοί), είτε το δίκαιο που θεσπίζεται με τις Συμβάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης (εντελώς διακριτή έννομη τάξη), είτε το ηπειρωτικό δίκαιο των κρατών - μελών της Ε.Ε., άρα και της... Αγγλίας!

Μέχρι να διευκρινιστεί τί ακριβώς ισχύει, δύο είναι οι πιθανές "ερμηνείες" αυτής της αναφοράς για το δίκαιο που διέπει την συμφωνία:

- είτε ότι διέπεται από το Ευρωπαϊκό Δίκαιο, οπότε όμως θα πρέπει να κυρωθεί και με την διαδικασία της Συνθήκης της Ε.Ε. και άρα αρμόδιο για την επίλυση διαφορών θα είναι το Δικαστήριο της Ε.Ε. (Λουξεμβούργο), 

- είτε ότι θα διέπεται από το Ευρωπαϊκό Δίκαιο, αλλά με συνυποσχετικό για επίλυση τυχόν διαφορών από το Διεθνές Δικαστήριο των Ηνωμένων Εθνών (της Χάγης).

Σε κάθε περίπτωση, αναμένονται οι σχετικές διευκρινίσεις, αν και το πιο αναμενόμενο είναι η συμπλήρωση ότι νοείται το Δίκαιο της Ε.Ε.

Τί συμβαίνει με τις θητείες στο ΕΣΡ

Το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης συγκροτείται από 7 μέλη, εκ των οποίων ένας (1) ορίζεται ως Πρόεδρος και ένας (1) ορίζεται ως Αντιπρόεδρος (άρθρο 2 του Ν. 2863/2000). Η διαδικασία επιλογής τους όμως προϋποθέτει ευρύτατη πολιτική συναίνεση, καθώς τα μέλη αυτά δεν διορίζονται με μονομερή κυβερνητική πράξη, αλλά με ομοφωνία ή πλειοψηφία 4/5 ενός κοινοβουλευτικού οργάνου στο οποίο μετέχουν όλα τα κόμματα της Βουλής (“η Διάσκεψη των Προέδρων”). Αυτό σημαίνει ότι πολύ συχνά λήγουν θητείες μελών και, στη συνέχεια, τα κόμματα δεν είναι έτοιμα να συμφωνήσουν σε νέα πρόσωπα με αποτέλεσμα να εξακολουθούν να υπηρετούν μέλη με ληγμένες θητείες και, ορισμένες αποφάσεις του ΕΣΡ να ακυρώνονται από το Συμβούλιο της Επικρατείας λόγω κακής σύνθεσης του ΕΣΡ. Ωστόσο, το τελευταίο διάστημα η νομολογία του ΣτΕ έχει δεχθεί ότι ακόμη και 23, 5 μήνες αυτοδίκαιη παράταση ληγμένης θητείας δεν είναι αποτελεί “κακή σύνθεση” του οργάνου. Ας δούμε το θέμα πιο αναλυτικά.

Η συνταγματική διάταξη

Όλα ξεκινούν από το άρθρο 101Α του Συντάγματος, το οποίο προστέθηκε με την αναθεώρηση του 2001 και το οποίο αναφέρεται στις 5 συνταγματικά κατοχυρωμένες ανεξάρτητες αρχές (δηλ. την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης, την Αρχή Διασφάλισης Απορρήτου των Επικοινωνιών, το Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού και τον Συνήγορο του Πολίτη). Το Σύνταγμα αναφέρει ότι τα μέλη αυτών των αρχών διορίζονται “με ορισμένη θητεία”, δηλαδή δεν υπάρχει ούτε μονιμότητα (όπως στους δημοσίους υπαλλήλους) ούτε ισοβιότητα (όπως στους δικαστές). Η έκταση της θητείας τους εναπόκειται να καθοριστεί από τον κοινό νομοθέτη. Το Σύνταγμα αναφέρει επίσης ότι η επιλογή των προσώπων που στελεχώνουν τις ανεξάρτητες αρχές γίνεται με απόφαση της Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλης και “με επιδίωξη ομοφωνίας ή πάντως με την αυξημένη πλειοψηφία των τεσσάρων πέμπτων των μελών της”. Αυτό σημαίνει ότι η Διάσκεψη των Προέδρων αποφασίζει τουλάχιστον με τα 4/5 που αφορούν το σύνολο των μελών της, όχι τα “παρόντα” κατά την συνεδρίαση. Ρητά το Σύνταγμα αναφέρει ότι “τα σχετικά με τη διαδικασία επιλογής ορίζονται από τον Κανονισμό της Βουλής”.

Ο Κανονισμός της Βουλής

Πάμε λοιπόν στον Κανονισμό της Βουλής (ΚαΒ). Κεφάλαιο Δ', “Διάσκεψη των Προέδρων της Βουλής” (ΔτΠ). Αυτό το όργανο αποτελείται από το Προεδρείο της Βουλής (ΠτΒ + 6 Αντιπρόεδροι) συν τους διατελέσαντες Προέδρους της Βουλής (εφόσον είναι βουλευτές: Ευ. Μεϊμαράκης), συν τους Προέδρους των διαρκών επιτροπών, συν τον Πρόεδρο της Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας (= σημερινή ΠτΒ), συν τους Προέδρους των κοινοβουλευτικών ομάδων και, εάν υπάρχουν τουλάχιστον 5 ανεξάρτητοι βουλευτές, έναν εκπρόσωπό τους (σήμερα, δεν υπάρχουν). Αυτή τη στιγμή, η ΔτΠ αποτελείται από 21 άτομα, από όλα τα κόμματα της Βουλής. Η αρμοδιότητα της ΔτΠ που αφορά την επιλογή των μελών των ανεξάρτητων αρχών ορίζεται από το άρθρο 14 στοιχείο (δ) του ΚαΒ, το οποίο ορίζει ότι η ΔτΠ “επιλέγει με εισήγηση του Προέδρου της Βουλής ομοφώνως, άλλως με πλειοψηφία των 4/5 των μελών της, τα μέλη των κατά το άρθρο 101 Α του Συντάγματος Ανεξάρτητων Αρχών και μπορεί σε όσες περιπτώσεις το προβλέπει ο νόμος να ανακαλεί την επιλογή και να αποφασίζει την αντικατάσταση μέλους ή του συνόλου των μελών ανεξάρτητης αρχής, με την ίδια πλειοψηφία ή να αποφασίζει την έκπτωσή τους συνεπεία τελεσίδικης καταδίκης για τις αναφερόμενες στο άρθρο 3 παρ.4 του ν.3051/2002 πράξεις ή την αποδοχή της παραίτησής τους.”

Η νόμιμη διάρκεια της θητείας

Οι διατάξεις που αφορούν την στελέχωση των ανεξάρτητων αρχών βρίσκονται στους επιμέρους ιδρυτικούς τους νόμους, ενώ κωδικοποιούνται στον νόμο – σκούπα Ν.3051/2002. Στην αρχική μορφή του, ο Ν.3051 ανέφερε ότι η θητεία των μελών των ανεξάρτητων αρχών “είναι τετραετής και ανανεώνεται με τρόπο που διασφαλίζει τη συνέχεια της λειτουργίας των ανεξάρτητων αρχών, σύμφωνα με την παρ. 3 του άρθρου 5 του παρόντος.” Επίσης στην προϊσχύουσα μορφή του ο Ν.3051 ανέφερε ότι τα μέλη των ανεξάρτητων αρχών “δεν επιτρέπεται να επιλέγονται για περισσότερες από δύο θητείες, διαδοχικές ή μη.” Με την ερμηνευτική διάταξη του Ν.3979/2011 (άρθρο 57 παρ. 1), ορίστηκε ότι “κατά την αληθή έννοια της διάταξης” η αυτοδίκαιη παράταση της θητείας των μελών του Ε.Σ.Ρ. “καλύπτει ισόχρονο διάστημα μέχρι το διορισμό των νέων μελών κατά την παράγραφο 2 εδάφιο α' του ίδιου ως άνω άρθρου και είναι επιτρεπτή επί όσο χρόνο δεν έχουν ορισθεί τα νέα μέλη”. Όμως, το Συμβούλιο της Επικρατείας που έχει ήδη δικάσει πολλές υποθέσεις που αφορούν την νομιμότητα της σύνθεσης του ΕΣΡ, έχει ήδη κρίνει ότι η παράταση της θητείας των μελών, καθώς το Σύνταγμα στο άρθρο 101Α αναφέρεται σε “ορισμένη θητεία”, είναι μεν ανεκτή, “μόνο όμως για εύλογο χρονικό διάστημα, το οποίο κρίνεται κατά τις εκάστοτε συντρέχουσες περιστάσεις. Τούτου έπεται ότι μετά την πάροδο του εύλογου χρόνου, το Σύνταγμα δεν ανέχεται πλέον την παράταση της θητείας των μελών της ανεξάρτητης αρχής, η οποία δεν διαθέτει από το χρονικό αυτό σημείο και εφεξής νόμιμη συγκρότηση”. Με αυτό το σκεπτικό, το ΣτΕ έκρινε αντισυνταγματική την διάταξη του Ν.3979/2011 που παρέτεινε για μία ακόμη τετραετία την θητεία των μελών του Ε.Σ.Ρ. που είχε ήδη λήξει. Πάντως, με την απόφαση 1239/2015 του Δ' Τμήματος, κρίθηκε ότι η παράταση της θητείας κατά 23,5 μήνες μετά την λήξη της είναι συνταγματικώς ανεκτή, διότι αυτό το χρονικό διάστημα “είναι, πάντως, μικρότερο του ημίσεος της τετραετούς θητείας του ΕΣΡ, το οποίο κρίνεται εύλογο από την άποψη αυτή”. Υπήρξε και η μειοψηφία μιας συμβούλου, ενώ τελικά το Δ' Τμήμα λόγω “της σπουδαιότητας του προπεριγραφέντος ζητήματος και ενόψει αντίθετης νομολογίας (βλ. ΣτΕ Δ' 1090/2015 με την οποία ακυρώθηκε, λόγω κακής συγκρότησης, πράξη του ΕΣΡ εκδοθείσα σιτς 10.10.2011 με τη συμμετοχή του ....) το Τμήμα, υπό την παρούσα πενταμελή σύνθεση, κρίνει ότι η υπόθεση πρέπει να παραπεμφθεί (...) στην επταμελή σύνθεση αυτού”. Εντός του ανεκτού, είχε κρίνει και η Ολομέλεια του ΣτΕ (απόφαση 3515/2013) ότι κινείται και η επί 22 μήνες παραμονή μέλους του ΕΣΡ μετά την λήξη της θητείας του (επρόκειτο για τον κ. Τσουράκη που είχε επιλεγεί το 2005). Οπότε η κρίση αυτή δεν είναι τελική. Το νόημα είναι ότι το ΣτΕ έχει θέσει όρια στην νομοθετική επέκταση της θητείας των μελών του ΕΣΡ, αλλά τα όρια αυτά κρίνονται από το ανώτατο δικαστήριο, κατά περίπτωση (case by case).

Με το άρθρο 61 παρ. 2 του ν. 4055/2012 (Α΄51/12.3.2012), επετράπη η αυτοδίκαιη παράταση της θητείας των μελών των ανεξαρτήτων αρχών για έξι, το πολύ, μήνες. Αυτό επικαλέστηκε και η μειοψηφία της Ολομέλεια του ΣτΕ στην ανωτέρω απόφαση 3515/2013 για να διαφωνήσει ως προς το ότι οι 22 μήνες είναι “εύλογος χρόνος” και ανεκτή η παράταση της θητείας του μέλους. Περαιτέρω, το άρθρο 110 παρ. 12 του αυτού ν. 4055/2012 ορίζει τα εξής: «Μεταβατικές διατάξεις. … Από την έναρξη ισχύος του παρόντος νόμου λήγει η θητεία των μελών των προβλεπόμενων από το Σύνταγμα ανεξάρτητων αρχών, που έχουν επιλεγεί από τη Διάσκεψη των Προέδρων της Βουλής και έχουν υπηρετήσει ως τακτικά ή αναπληρωματικά μέλη στην ίδια αρχή συνολικά για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο της οκταετίας. Για όσα από τα υπηρετούντα μέλη δεν έχουν συμπληρώσει οκταετία, από την αρχική επιλογή τους, η θητεία τους παρατείνεται μέχρι τη συμπλήρωση της οκταετίας. Η αντικατάσταση των αποχωρούντων κατά τα ανωτέρω μελών πραγματοποιείται μέσα σε έξι (6) μήνες από την έναρξη ισχύος του νόμου. Μέχρι την αντικατάσταση παρατείνεται η θητεία των αποχωρούντων», ενώ, κατά το άρθρο 113 του αυτού νόμου, «Η ισχύς του παρόντος νόμου αρχίζει από την 2α Απριλίου 2012, εκτός των διατάξεων του άρθρου 110, στις οποίες ορίζεται διαφορετικός χρόνος έναρξης ισχύος».

Η εξάμηνη προθεσμία παρατάθηκε με αλλεπάλληλους νόμους, για να διαφυλαχθεί η νομιμότητα των αποφάσεων του ΕΣΡ, μετά το 2012: Με το άρθρο 26 παρ.1 του Ν.4151/2013 (ΦΕΚ Α 103 29.4.2013) ορίζεται ότι: "1. Η προθεσμία του τρίτου εδαφίου της παρ. 12 του άρθρου 110 του ν. 4055/2012 (Α` 51), όπως ισχύει μετά την τροποποίηση της με το άρθρο δεύτερο του ν. 4226/2013 (Α`49), παρατείνεται από τη λήξη της για διάστημα τριών μηνών." Με το άρθρο 13 Ν.4237/2014,ΦΕΚ Α 36/12.2.2014,ορίζεται ότι: "1. Η προθεσμία του τρίτου εδαφίου της παρ. 12 του άρθρου 110 του ν. 4055/2012 (Α` 51), όπως ισχύει μετά την τροποποίηση της με την παρ. 2 του άρθρου 108 του ν. 4172/2013 (Α` 67), παρατείνεται από τη λήξη της για διάστημα έξι (6) μηνών. 2. Η διάταξη της παραγράφου 1 του παρόντος άρθρου εφαρμόζεται αναδρομικά από τη λήξη της εξάμηνης παράτασης της παρ. 2 του άρθρου 108 του ν. 4172/2013". Με το άρθρο 12 παρ.3 του Ν. 4081/2012 (ΦΕΚ Α΄ 184/27.09.2012)ορίζεται ότι: " 3. Η προθεσμία του τρίτου εδαφίου της παρ. 12 του άρθρου 110 του ν. 4055/2012 παρατείνεται από τη λήξη της για διάστημα τριών (3) μηνών." Κατά την παρ.3 άρθρου 166 Ν.4099/2012,ΦΕΚ Α 250/20.12.2012:" Η προθεσμία του τρίτου εδαφίου της παρ. 12 του άρθρου 110 του ν. 4055/2012, όπως ισχύει μετά την τροποποίηση της με την παράγραφο 3 του άρθρου 12 του ν. 408/2012, παρατείνεται απο τη λήξη της για διάστημα σαράντα πέντε (45) ημερών". Κατά το άρθρο δεύτερο Ν.4126/2013,ΦΕΚ Α 49/28.2.2013 "Η προθεσμία του τρίτου εδαφίου της παρ. 12 του άρθρου 110 του ν. 4055/2012 (Α` 51), όπως ισχύει μετά την τροποποίηση της με την παρ. 3 του άρθρου 166 του ν. 4099/2012 (Α` 250), παρατείνεται από τη λήξη της για διάστημα δύο (2) μηνών". Κατά το άρθρο 108 παρ.2 Ν.4172/2013,ΦΕΚ Α 167/23.7.2013: " Η προθεσμία του τρίτου εδαφίου της παρ. 12 του άρθρου 110 του ν. 4055/2012 (Α` 51), όπως ισχύει μετά την τροποποίηση της με το άρθρο 26 του ν. 4151/2013 (Α`103),παρατείνεται από τη λήξη της για διάστημα έξι (6) μηνών". Κατά το άρθρο 10 Ν.4271/2014,ΦΕΚ Α 144/28.6.2014: "Η προθεσμία του τρίτου εδαφίου της παρ. 12 του άρθρου 110 του ν. 4055/2012 (Α΄51), όπως ισχύει μετά την τροποποίησή της με την παρ. 1 του άρθρου 13 του ν. 4237/2014 (Α΄36), παρατείνεται από τη λήξη της για διάστημα έξι (6) μηνών. 2. Η διάταξη της παραγράφου 1 του παρόντος άρθρου εφαρμόζεται αναδρομικά από τη λήξη της εξάμηνης παράτασης της παρ. 1 του άρθρου 13 του ν. 4237/2014". Κατά το άρθρο 109 Ν. 4316/2014,ΦΕΚ Α 270/24.12.2014: "1. Η προθεσμία του τρίτου εδαφίου της παρ. 12 του άρθρου 110 του ν. 4055/2012 (Α51), όπως ισχύει μετά την τροποποίησή της με την παρ. 1 του άρθρου 10 του ν. 4271/2014 (Α΄144), παρατείνεται και ως προς τους Προέδρους των Ανεξάρτητων Αρχών από τη λήξη της για διάστημα τριών (3) μηνών. 2. Η διάταξη της παραγράφου 1 του παρόντος άρθρου εφαρμόζεται αναδρομικά από τη λήξη της εξάμηνης παράτασης της παρ. 1 του άρθρου 10 του ν. 4271/2014".

Σύμφωνα με τις σήμερα ισχύουσες διατάξεις του Ν.3051/2002, η απόφαση της ΔτΠ αποστέλλεται στον αρμόδιο Υπουργό, ο οποίος προβαίνει εντός 15 ημερών στον διορισμό των επιλεγέντων μελών των ανεξάρτητων αρχών. Άλλες κρίσιμες διατάξεις του άρθρου 3 του Ν.3051/2002, όπως ισχύουν σήμερα: “η θητεία των μελών είναι εξαετής χωρίς δυνατότητα ανανέωσης”, “σε περίπτωση θανάτου, παραίτησης ή έκπτωσης μέλους ανεξάρτητης αρχής διορίζεται νέο μέλος για το υπόλοιπο της θητείας. Στις μονοπρόσωπες αρχές [δηλ. στον Συνήγορο του Πολίτη] το μέλος διορίζεται για πλήρη θητεία.” “Η θητεία των μελών των ανεξάρτητων αρχών παρατείνεται αυτοδίκαια μέχρι τον διορισμό νέων. Ο χρόνος παράτασης της θητείας δεν μπορεί να υπερβεί σε κάθε περίπτωση τους έξι μήνες. Σε περίπτωση που ο Πρόεδρος, ο Αντιπρόεδρος και τα μέλη, καθώς και τα αντίστοιχα αναπληρωματικά μέλη Ανεξάρτητης Αρχής εκλείψουν ή αποχωρήσουν για οποιονδήποτε λόγο ή παραιτηθούν ή απολέσουν την ιδιότητα, βάσει της οποίας ορίστηκαν, η Αρχή συνεχίζει να έχει νόμιμη συγκρότηση μέχρι τον διορισμό νέων, εφόσον τα λοιπά μέλη επαρκούν για το σχηματισμό απαρτίας. Στην περίπτωση αυτή τα καθήκοντα του προέδρου ασκούνται από τον Αντιπρόεδρο της Αρχής ή σε περίπτωση ελλείψεώς τους από τον αναπληρωτή τους ή από μέλος που ορίζεται από την Ολομέλεια της Αρχής.”

Η πρώτη ακύρωση από το ΣτΕ λόγω λήξης θητείας

Η πρώτη σχετική απόφαση του ΣτΕ ήταν η 1098/2011 (Δ' Τμήμα, 7μελής Σύνθεση). Παρά την μεταγενέστερη ανεκτικότητα του ΣτΕ, η πρώτη αυτή απόφαση ακύρωσε πράξη του ΕΣΡ λόγω μόλις 8μηνης “αυτοδίκαιης” παράτασης της θητείας μελών του ΣτΕ. 8. Με την απόφαση 13094/Ε/31.5.2002 του Υπουργού Τύπου και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (Β΄ 687/3.6.2002), συγκροτήθηκε το ΕΣΡ, βάσει των διατάξεων του άρθρου 101Α του Συντάγματος και του άρθρου 2 του ν. 2863/2000, με την εξής σύνθεση: Ι. Λασκαρίδης - Πρόεδρος, Δ. Χαραλάμπης - Αντιπρόεδρος και Ε. Δεμίρη και Γ. Παπακώστας, ως μέλη με τετραετή θητεία, ενώ, ως μέλη με τριετή θητεία, ορίσθηκαν οι Ι. Αυδή – Καλκάνη, Ρ. Μορώνης και Α. Καρράς, ο οποίος παραιτήθηκε και αντικαταστάθηκε από το Ν. Κουράκη, με την απόφαση 9822/Ε/25.5.2004 του Υπουργού Επικρατείας, Β΄ 811. Στη συνέχεια, με την απόφαση 21432/ 24.10.2005 του Υπουργού Επικρατείας (Β΄ 1548), διορίσθηκαν ως τακτικά μέλη του ΕΣΡ οι Ι. Αυδή – Καλκάνη, Ν. Κουράκης και Κ. Τσουράκης (προφανώς λόγω λήξεως της θητείας των τριών μελών του ΕΣΡ που είχαν εκλεγεί με τριετή θητεία με την προαναφερθείσα, από 31.5.2002, απόφαση). Εξάλλου, με το έγγραφο 4719/22.3.2006 του Προέδρου του ΕΣΡ, που περιήλθε στη Βουλή των Ελλήνων στις 23.3.2006, γνωστοποιήθηκε προς την Πρόεδρο της Βουλής η επικείμενη λήξη της θητείας των μελών του ΕΣΡ Ι. Λασκαρίδη, Ε. Δεμίρη και Γ. Παπακώστα. Τέλος με την από 14.2.2008 απόφαση της Διάσκεψης των Προέδρων, επελέγησαν ως μέλη του ΕΣΡ, μεταξύ άλλων, οι Ι. Λασκαρίδης, ως Πρόεδρος και οι Ε. Δεμίρη και Γ. Παπακώστας ως τακτικά μέλη, οι οποίοι και διορίσθηκαν με την απόφαση 6194/Ια/28.2.2008 του Υπουργού Επικρατείας (ΦΕΚ 91/28.2.2008, τεύχος Υπαλλήλων Ειδικών Θέσεων και Οργάνων Διοίκησης Φορέων του Δημοσίου και Ευρύτερου Δημόσιου Τομέα). Μια επιχείρηση προσέφυγε στο ΣτΕ εναντίον μιας απόφασης του ΕΣΡ που εληφθη στις 13.2.2007, με το επιχείρημα ότι απόφαση του ΕΣΡ είναι μη νόμιμη, διότι μετείχαν στη σύνθεση του συλλογικού αυτού οργάνου οι Ι. Λασκαρίδης, Ε. Δεμίρη και Γ. Παπακώστας, η τετραετής θητεία των οποίων είχε ήδη λήξει από τον Ιούνιο του 2006, χωρίς να έχουν ακόμη ορισθεί, κατά τον κρίσιμο χρόνο έκδοσης της προσβαλλόμενης πράξης (13.2.2007), τα νέα μέλη του ΕΣΡ. Τότε, το ΣτΕ έκρινε ότι η μη επιλογή των νέων μελών του ΕΣΡ από τη ΔτΠ και η παράταση της θητείας των παλαιών μελών επί 8 και πλέον μήνες μετά τη λήξη της θητείας τους υπερβαίνουν τον εύλογο χρόνο κατά τον οποίον θα ήταν συνταγματικώς ανεκτή η εν λόγω παράταση. Στην απόφαση αναφέρεται ότι “το ΕΣΡ έλαβε την προσβαλλόμενη απόφαση υπό μη νόμιμη συγκρότηση, κατά τα βασίμως προβαλλόμενα. Αν και, κατά την προεκτεθείσα άποψη της μειοψηφίας, το ΕΣΡ δεν εστερείτο νόμιμης συγκροτήσεως εκ του ότι δεν είχαν ακόμη επιλεγεί τα νέα μέλη και ότι συνεχιζόταν η θητεία των ως άνω μελών· κατά την ειδικότερη δε άποψη των Παρέδρων, σε κάθε περίπτωση, το χρονικό διάστημα των 8 μηνών που μεσολάβησε μεταξύ της λήξης της θητείας αυτών και της έκδοσης της προσβαλλόμενης πράξης παρίσταται εύλογο, ενόψει και των αντικειμενικών δυσχερειών επιλογής των νέων μελών από την αυξημένη πλειοψηφία των 4/5 των μελών της ΔτΠ, οργάνου πολυπληθούς και αποτελούμενου από το σύνολο των κοινοβουλευτικών δυνάμεων.”

Στροφή στη νομολογία

Ωστόσο, σύντομα το ΣτΕ αναδιπλώθηκε ως προς τον χρόνο αυτοδίκαιης παράτασης που θεωρεί “εύλογο” κι επομένως συνταγματικά ανεκτό. Με την απόφαση 3914/2013 (Δ' Τμήματος) ελήφθη υπόψη ότι οι Ι. Λασκαρίδης – Πρόεδρος του ΕΣΡ, Ε. Δεμίρη και Γ. Παπακώστας, μέλη αυτού, επαναδιορίσθηκαν με την απόφαση 6194/Ια/28.2.2008 του Υπουργού Επικρατείας (ΦΕΚ 91/28.2.2008, τεύχος Υπαλλήλων Ειδικών Θέσεων και Οργάνων Διοίκησης Φορέων του Δημοσίου και Ευρύτερου Δημόσιου Τομέα), με τετραετή θητεία, σύμφωνα με το άρθρο 3 παρ. 2 του ν. 3051/2002. Ως εκ τούτου, κατά το χρόνο έκδοσης της προσβαλλόμενης πράξης (22.3.2011) δεν είχε παρέλθει τετραετία από τον επαναδιορισμό τους και δεν ετίθετο ζήτημα νόμιμης συγκρότησης του ΕΣΡ λόγω της συμμετοχής των τριών αυτών μελών στη λήψη της προσβαλλόμενης απόφασης. Το πρόβλημα αφορούσε τη λήψη της θητείας του κ. Κ. Τσουράκη, ο οποίος είχε διορισθεί ως τακτικό μέλος της ανεξάρτητης αυτής αρχής με την απόφαση 21432/24.10.2005 του Υπουργού Επικρατείας (Φ.Ε.Κ. Β΄ 1548/9.11.2005), ομοίως με τετραετή θητεία, από τη λήξη της οποίας μεσολάβησαν 17 περίπου μήνες μέχρι την έκδοση της προσβαλλόμενης πράξης (22.3.2011). Εδώ το ΣτΕ άλλαξε στάση κρίνοντας ότι: “το δε χρονικό αυτό διάστημα των 17 περίπου μηνών κείται εντός του ευλόγου χρόνου κατά τον οποίον είναι συνταγματικώς ανεκτή η παράταση της θητείας των μελών των ανεξαρτήτων αρχών, ενόψει του σκοπού που το Σύνταγμα αναθέτει σε αυτές και της, κατά το άρθρο 101 Α παρ. 2 Συντάγματος, αυξημένης πλειοψηφίας των τεσσάρων πέμπτων των μελών της Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής που απαιτείται για την επιλογή των μελών των εν λόγω αρχών (πρβ. ΣτΕ Ολομ. 3515/2013). Αβασίμως, κατόπιν αυτών, προβάλλεται με την κρινόμενη αίτηση και το δικόγραφο προσθέτων λόγων ότι η προσβαλλόμενη απόφαση ελήφθη από όργανο που εστερείτο νόμιμης συγκρότησης, λόγω της συμμετοχής των Ι. Λασκαρίδη, Ε. Δεμίρη, Γ. Παπακώστα και Κ. Τσουράκη.”

Αντίστοιχα κρίθηκε και το επόμενο έτος από το ΣτΕ, με την απόφαση 1217/2013 (Δ' Τμήματος), στην οποία δικάστηκε ο ισχυρισμός ότι η προσβαλλόμενη απόφαση έπασχε, διότι κατά την επίμαχη συνεδρίαση της 15ης.5.2007 του Ε.Σ.Ρ., κατά την οποία ελήφθη η απόφαση αυτή, μετείχαν στην σύνθεση του Συμβουλίου τέσσερα μέλη (Ι. Λασκαρίδης, Δ. Χαραλάμπης, Ε. Δεμίρη και Γ. Παπακώστας), των οποίων η θητεία είχε λήξει από τον Ιούνιο του έτους 2006 [δεδομένου ότι τα μέλη αυτά διορίσθηκαν με τετραετή θητεία με την υπ’ αριθμ. 13094/Ε/31.5.2002 απόφαση του Υπουργού Τύπου και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (Β΄ 687/3.6.2002)]. Το ΣτΕ έκρινε ότι το “ ως άνω χρονικό διάστημα των 11 περίπου μηνών, όμως, το οποίο μεσολάβησε από την λήξη της θητείας των εν λόγω μελών του Ε.Σ.Ρ. μέχρι την έκδοση της προσβαλλομένης αποφάσεως, κείται εντός του ευλόγου χρόνου, κατά τον οποίο είναι συνταγματικώς ανεκτή η παράταση της ληξάσης θητείας των μελών των ανεξαρτήτων αρχών, εν όψει του σκοπού που το Σύνταγμα αναθέτει στις αρχές αυτές και της, κατά το άρθρο 101 Α παρ. 2 Συντάγματος, αυξημένης πλειοψηφίας των τεσσάρων πέμπτων των μελών της Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής που απαιτείται για την επιλογή των μελών των εν λόγω αρχών (πρβλ. ΣτΕ 3515/2013 Ολομ., 3914/2013). Συνεπώς, τα περί του αντιθέτου προβαλλόμενα με την υπό κρίση αίτηση είναι απορριπτέα.”

Ακολούθησαν κι άλλες αποφάσεις, μέχρι φέτος την 1249/2015 που δέχθηκε ότι οι 23,5 μήνες είναι “εύλογος χρόνος”.

Η σημερινή σύνθεση του ΕΣΡ

Με την απόφαση του Υπουργού Επικρατείας 6194/Ια/28.2.2008 ορίστηκε μέλος ο κ. Κ.Αποστολάς. Η θητεία του έχει παραταθεί μέχρι τη συμπλήρωση 8ετίας σύμφωνα με τον ν.4055/2012, όπως έχει γίνει δεκτό σύμφωνα με την απόφαση 4172/2014 του ΣτΕ (Δ' Τμήματος). Επομένως ως τον Μάρτιο του 2016.

Με την απόφαση ΥΠΠΟΤ/ΔΙΟΙΚ/9024/27.1.2011 του Αναπληρωτή Υπουργού Πολιτισμού και Τουρισμού κ. Τηλέμαχου Χυτήρη, με θέμα “Διορισμός Αντιπροέδρου και τακτικού μέλους του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης” ορίστηκε αντιπρόεδρος η κ. Ορσαλία (Λίνα) Αλεξίου και τακτικό μέλος ο κ. Γ.Στεφανάκης. Σύμφωνα με την απόφαση “η θητεία των ανωτέρω προσώπων είναι τετραετής” και η απόφαση αναρτήθηκε στη Διαύγεια στις 15.2.2011. Επομένως, κατά ενώ η τετραετία έχει παρέλθει, κατά τον Ν.4055/2012 η θητεία αυτών των μελών έχει παραταθεί επί οκταετία, άρα ως το 2019.

Στις 10.12.2012, με απόφαση του Υφυπουργού κ. Σίμου Κεδίκογλου ορίστηκε μέλος του Ε.Σ.Ρ. με εξαετή θητεία ο Άρης Σταθάκης, ο οποίος όμως απεβίωσε τον Ιούνιο του 2014, σε ηλικία 71 ετών. Στη θέση του ορίστηκε στις 12.12.2014 με απόφαση της Υφυπουργού κ. Σοφίας Βούλτεψη, ως μέλος του Ε.Σ.Ρ., για το υπόλοιπο της θητείας του, η κ. Δήμητρα Παπαδοπούλου – Κλαμαρή.

Η θητεία του προέδρου του ΕΣΡ κ. Λασκαρίδη και των μελών Ι. Παπακώστα και Ε.Δεμίρη έληξε στις 16.4.2015, οπότε τελείωσαν οι ανανεώσεις των εξάμηνων νομοθετικών παρατάσεων. Όπως αναφέρει ο Ν.3051/2002, όταν ο Πρόεδρος δεν υπάρχει αναπληρώνεται από τον Αντιπρόεδρο.

Άρα, αυτήν την στιγμή υπηρετούν νόμιμα τέσσερα μέλη του Ε.Σ.Ρ. και πρέπει να επιλεγούν από την ΔτΠ άλλα τρία, ώστε να συμπληρωθεί ο αριθμός της 7μελούς Ολομέλειας του Ε.Σ.Ρ. Είναι άλλο όμως το ζήτημα της νομιμότητας κι άλλο αυτό της ευρύτερης δημοκρατικής νομιμοποίησης, στο οποίο βασίζει την αυθεντία της κάθε ανεξάρτητη αρχή.

Ωμή παραβίαση της ελευθερίας πληροφόρησης από την ΕΛ.ΑΣ.

Δύο δημοσιογράφοι "οδηγήθηκαν" σήμερα στην Γ.Α.Δ.Α. επειδή κινούνταν στην "ευρύτερη περιοχή του Συντάγματος", όπως δεκάδες χιλιάδες συμπολίτες μας, αλλά και αλλοδαποί πολίτες, επειδή βρέθηκαν "πλησίον φυλασσόμενων στόχων κυβερνητικού και οικονομικού ενδιαφέροντος", σύμφωνα με ανακοίνωση της Αστυνομίας.

Το γεγονός ότι προσάγονται (ας μιλήσουμε κυριολεκτικά) δημοσιογράφοι με το παραπάνω σκεπτικό, το οποίο αποτελεί μέρος επίσημης ανακοίνωσης της Ελληνικής Αστυνομίας, δεν είναι αδιάφορο μόνο και μόνο επειδή στη συνέχεια οι δημοσιογράφοι αφέθηκαν ελεύθεροι.

Στην νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου υπάρχει η έννοια του "chilling effect": όταν δηλαδή το κράτος ακολουθεί μια φαινομενικά ουδέτερη διαδικασία με σκοπό όμως να τρομοκρατήσει τους ανθρώπους που ασκούν την ελευθερία της πληροφόρησης. Υπάρχουν καταδίκες του ΕΔΔΑ μόνο και μόνο επειδή προκλήθηκε το chilling effect, ενώ τα υπόλοιπα ήταν απολύτως νομότυπα.

Σε ένα κράτος δικαίου λοιπόν, όπως αναφέρει η ανακοίνωση της ΕΛ.ΑΣ., θα εξεταζόταν κατά πόσον τελικά η συγκεκριμένη προσαγωγή λειτούργησε αποτρεπτικά. Μια τέτοια έρευνα θα ξεκινούσε από το κατά πόσον τελικά υπήρξε σημερινή φωτογράφιση εκπροσώπων της Τρόικας στα μέσα ενημέρωσης ή όχι. Αν δεν υπήρχε, προφανώς το chilling effect πέτυχε.

Και προφανώς το κράτος δικαίου δεν ετρώθη από τους φωτορεπόρτερς, κύριε Πανούση που μας κάνετε και μαθήματα δημοκρατίας.