Ληξιαρχική μεταβολή φύλου χωρίς εγχείρηση αφαίρεσης οργάνων

Mε ιδιαίτερη ικανοποίηση, σας παρουσιάζω σήμερα την πρώτη απόφαση της Ελληνικής Δικαιοσύνης που αναγνωρίζει δικαίωμα μεταβολής ληξιαρχικών στοιχείων φύλου και ονοματεπωνύμου, χωρίς να προϋποθέτει την χειρουργική επέμβαση αφαίρεσης αναπαραγωγικών οργάνων. Μέχρι πέρσι, το ίδιο δικαστήριο απέρριπτε τέτοια αιτήματα, με την αιτιολογία της δήθεν έλλειψης νομικής βάσης και αναγνώριζε ως προϋπόθεση την χειρουργική επέμβαση (ενώ πουθενά δεν αναφερόταν αυτό στον νόμο).

Στην υπόθεση αυτή εκπροσώπησα ως πληρεξούσιος δικηγόρος έναν τρανς άνδρα (φύλο που του αποδόθηκε κατά τη γέννηση: κορίτσι) και, με την επίκληση παρεμφερούς (αλλά όχι ad hoc) νομολογίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, καθώς και άρθρων του Διεθνούς Συμφώνου Ατομικών και Πολιτικών Δικαιωμάτων, ζητήθηκε να διαταχθεί το ληξιαρχείο να μεταβάλει το φύλο και το ονοματεπώνυμο (από θήλυ σε άρρεν), χωρίς να έχει πραγματοποιηθεί επέμβαση αφαίρεσης των γυναικείων γεννητικών οργάνων.

Το Δικαστήριο αναγνώρισε, για πρώτη φορά στα ελληνικά δικαστικά χρονικά, ότι η εγχείρηση των γεννητικών οργάνων δεν ειναι απαραίτητη και ότι αν θεωρείτο απαραίτητη θα παραβίαζε τα ανθρώπινα δικαιώματα του αιτούντος προσώπου. Στην ουσία, το Δικαστήριο προσδίδει ένα εντελώς διαφορετικό νόημα στην έννοια της "αλλαγής φύλου", όπως αναφέρει ο ν.344/1976, εναρμονίζοντας τον -ξεπερασμένο- αυτόν νομικό όρο με την σύγχρονη αντίληψη για την "ταυτότητα φύλου" και τα έντονα στοιχεία αυτοπροσδιορισμού και αυτοπραγμάτωσης που περιλαμβάνει ο όρος αυτός.

Σήμερα αυτή η απόφαση κατέστη αμετάκλητη, δηλαδή δεν μπορεί πλέον να προσβληθεί με τακτικό ένδικο μέσο σε ανώτερο ή ανώτατο δικαστήριο. Αποτελεί δικαίωση για τον εντολέα μου, ο οποίος αποδεσμεύεται από τον γραφειοκρατικό "εγκλεισμό" του σε φύλο που δεν αντιστοιχεί στην κοινωνική παράστασή του, χωρίς να χρειαστεί να  ακρωτηριαστεί. Αποτελεί όμως και μια πρώτη δικαίωση και για το σύνολο της ελληνικής τρανς κοινότητας και τους συνοδοιπόρους της, που διεκδικούν μια απλή, διαφανή και μη ιατρική διαδικασία για την ληξιαρχική μεταβολή φύλου, αναπτύσσοντας -ως νομολογία- και διεθνείς προεκτάσεις, ως προς την ερμηνεία της ΕΣΔΑ και του ΔΣΑΠΔ, καθώς και ως προς  την αναγνώριση των δικαιωμάτων ταυτότητας φύλου, που αποτελεί τον προσωπικό και βαθύτερο τρόπο με τον οποίο το άτομο βιώνει το φύλο του, είτε αυτό συμφωνεί με το φύλο που του αποδόθηκε κατά την γέννηση, είτε όχι. Σημειωτέον ότι η "ταυτότητα φύλου" δεν έχει καμία σχέση με τον "σεξουαλικό προσανατολισμό" που αφορά το φύλο προς το οποίο το άτομο νιώθει σωματική και συναισθηματική έλξη.

Θέλω να ευχαριστήσω θερμά το Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε για άλλη μία φορά. Είναι η περίπτωση που μια δικαστική απόφαση κάνει τον κόσμο μας λίγο πιο υποφερτό, ανοίγοντας ένα νέο μονοπάτι ισότητας και ελευθερίας.

Ακολουθεί το κείμενο της απόφασης, με πλήρη ανωνυμοποίηση των στοιχείων του αιτούντος.

ΕΙΡΗΝΟΔΙΚΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ 

Α ρ ι θ μ ό ς  Α π ό φ α σ η ς 

418/2016

ΤΟ ΕΙΡΗΝΟΔΙΚΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

Συγκροτήθηκε από την Ειρηνοδίκη Κωνσταντινίδου Σοφία, την οποία όρισε η Πρόεδρος του Τριμελούς Συμβουλίου Διοίκησης του Ειρηνοδικείου Αθηνών, και από την Γραμματέα Γεωργία Μπούρου.

Συνεδρίασε δημόσια στο ακροατήριό του στην Αθήνα στις 7 Οκτωβρίου 2015, για να δικάσει την παρακάτω υπόθεση μεταξύ: 

Της *** *** του *** και της ***, κατοίκου ***, η οποία παραστάθηκε μετά του πληρεξουσίου δικηγόρου Σωτηρόπουλου Βασίλειου, δικηγόρου Αθηνών (ΑΜ ΔΣΑ 27027).

Η αιτούσα ζητεί να γίνει δεκτή η από 24.4.2015 αίτησή της, διαδικασίας εκούσιας δικαιοδοσίας, που κατατέθηκε στη Γραμματεία αυτού του Δικαστηρίου με αριθμό κατάθεσης ***/2015 και προσδιορίστηκε για την ανωτέρω δικάσιμο.

Κατά τη συζήτηση της υπόθεσης, ο πληρεξούσιος δικηγόρος της αιτούσας, ανέπτυξε τους ισχυρισμούς του και ζήτησε να γίνουν δεκτά όσα αναφέρονται στα πρακτικά και τις προτάσεις του.

Μελέτησε τη δικογραφία.

Σκέφθηκε σύμφωνα με το νόμο.

Από την διάταξη του άρθρου 782 παρ. 1 και 3 του Κ.Πολ.Δ. συνάγεται ότι κατά τη διαδικασία της εκουσίας δικαιοδοσίας δικάζονται οι αιτήσεις όποιου έχει έννομο συμφέρον ή του Εισαγγελέα με τις οποίες ζητείται η βεβαίωση ενός γεγονότος με σκοπό να συνταχθεί  η ληξιαρχική πράξη ή διόρθωση ορισμένου στοιχείου της ληξιαρχικής πράξης, που προβλέπεται από το νόμο ως απαραίτητο για τη σύνταξή της και το οποίο από παραδρομή ή και ηθελημένα καταχωρήθηκε στη ληξιαρχική πράξη που έχει συνταχθεί. Το πεδίο εφαρμογής του προαναφερόμενου άρθρου αφορά γεγονότα που καταχωρούνται σε ληξιαρχικές πράξεις. Η διόρθωση δεν μπορεί να ζητηθεί για όλα τα στοιχεία, αλλά μόνο για εκείνα των οποίων η καταχώρηση προβλέπεται από το νόμο και μάλιστα ανεξάρτητα αν τα σφάλματα προήλθαν από παραδρομή ή από ψευδή δήλωση (βλ. Μπρακατσούλα, Εκουσία Δικαιοδοσία, Θεωρία-Νομολογία-Πράξη, εκδ.8η, σελ. 214 επ.). Εξάλλου, κατά την παρ. 2 του άρθρου 782 Κ.Πολ.Δ., η απόφαση πρέπει να βεβαιώνει και κάθε άλλο στοιχείο που πρέπει κατά νόμο να περιέχει η ληξιαρχική πράξη, εκτός αν αυτό είναι αδύνατο. Καθώς, τέλος, αντικείμενο της αίτησης διόρθωσης είναι η διαπίστωση των ακριβών στοιχείων της ληξιαρχικής πράξης, η απόφαση που εκδίδεται, ως προς την ρυθμιστική της ενέργεια, είναι στην ουσία διαπιστωτική θετική διοικητική πράξη και όχι διαταγή προς το ληξίαρχο για τη διόρθωση της ληξιαρχικής πράξης, ήτοι δεν εκτελείται αμέσως κατά του ληξίαρχου, ούτε υποκαθιστά τη δική του ενέργεια, αλλά δημιουργεί εις βάρος του την υποχρέωση να προβεί στην σχετική σύνταξη (ΕφΘεσ 2571/1996 Αρμ1996. 1088, ΕφΘεσ 3135/1992 Αρμ1992/1021, ΜπραΚ, έκδοση 8η, σελ. 207, 210, Στασινόπουλου, Δίκαιον των Διοικητικών πράξεων. Παρ. 13 ΙΙ Α', σελ. 136 επ., Αρβανιτάκη σε Κ./Κ./Ν., άρθρο 782, αριθ.1). 

Με την κρινόμενη αίτηση, η αιτούσα, με την επίκληση άμεσου έννομου συμφέροντος, ζητά, κατ' εκτίμηση του δικογράφου, να βεβαιωθεί το φύλο της, το κύριο όνομα αυτής και το επίθετό της, όπως προέκυψε κατόπιν χειρουργικής επέμβασης άμφω μαστεκτομής και φαρμακευτικής αγωγής, ώστε να συνάδει ο φαινότυπός της με τα επίσημα στοιχεία της με σκοπό να διορθωθεί η *** ληξιαρχική πράξη γέννησης βάπτισης της που συντάχθηκε από τον Ληξίαρχο του Δήμου *** και καταχωρήθηκε στα βιβλία του Ληξιαρχείου στον τόμο ***, έτους ***. Με τέτοιο περιεχόμενο και αιτήματα η κρινόμενη αίτηση αρμόδια καθ' ύλην και κατά τόπον εισάγεται για να συζητηθεί στο παρόν δικαστήριο κατά τη διαδικασία της εκουσίας δικαιοδοσίας (άρθρα 739, 740 παρ. 1 και 782 παρ. 3 Κ.Πολ.Δ.). Είναι νόμιμη, στηριζόμενη στις διατάξεις των άρθρων 5 παρ. 1 του Συντάγματος (δικαίωμα ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας), 13 παρ. 1 Ν.344/1976 “περί ληξιαρχικών πράξεων” και 782 παρ. 3 Κ.Πολ.Δ. Επομένως, πρέπει να ερευνηθεί κατ' ουσίαν, δεδομένου ότι έχει τηρηθεί η προδικασία που προβλέπει η διάταξη του άρθρου 748 παρ. 2 (βλ. την με αρ. 1440Β/1-10-2015 έκθεση επίδοσης της δικαστικής επιμελήτριας στο Πρωτοδικείο Αθηνών Δέσποινας Δημητριάδου προς τον κ. Εισαγγελέα Πρωτοδικών Αθηνών, με κλήση να παραστεί κατά την δικάσιμο της 7-10-2015.

Από την ένορκη κατάθεση της μάρτυρος – μητέρας της αιτούσας που δόθηκε στο ακροατήριο αυτού του Δικαστηρίου και περιέχται στα ταυτάριθμα πρακτικά, τα έγγραφα που μετ΄επικλήσεως προσκομίζει η αιτούσα και από τις κατατεθείσες προτάσεις της, αποδείχθηκαν τα παρακάτω πραγματικά περιστατικά:

Η αιτούσα γεννήθηκε στις *** στο *** και συντάχθηκε από τον ληξίαρχο *** η με αριθμό *** (τόμος ***, έτος ***) ληξιαρχική πράξη γέννησης, σύμφωνα με την οποία ως φύλο αυτής αναγράφεται “ΚΟΡΙΤΣΙ”, το κύριο όνομά της, σύμφωναμε τη δήλωση βάφτισης *** και επώνυμο *** (βλ. την προσκομιζόμενη σε φωτοαντίγραφο ληξιαρχική πράξη γέννησης). Στη συνέχεια και από μικρή ηλικία η αιτούσα παρουσίασε συμπτώματα διεμφυλικής διαταραχής (θήλυ προς άρρεν). Ήδη από την ηλικία των 12 ετών η αιτούσα είχε γνωστοποιήσει στους οικείους της ότι ο τρόπος με τον οποίο βίωνε το φύλο της δεν αντιστοιχούσε με την εμφάνισή της, ενώ από τις προσκομιζόμενες φωτογραφίες προκύπτει ότι οι επιλογές της από μικρή ηλικία (ένδυση, υπόδηση, εμφάνιση κλπ) προσιδίαζε σε άρρεν άτομο. Αφού παρακολουθήθηκε από 19-10-2012 από την σεξολόγο – σύμβουλο σχέσεων *** και από τον *** (ψυχίατρο – ψυχοθεραπευτή) στη Θεσσαλονίκη για την αντιμετώπιση της ψυχικής της δυσφορίας με βάση τις αρχές της τριαδικής θεραπείας, όπως αυτές καθορίζονται από την 6η έκδοση (Φεβρουάριος 2011) του Standards of care for gender identity disorders  του W.P.A.T.H. και συγκεκριμένα: διαβίωση στο επιθυμητό φύλο, ορμονοθεραπεία και χειρουργική επέμβαση. Η αιτούσα υπεβλήθη σε αγωγή με τεστοστερόνη από τον Δεκέμβριο 2014, αρχικά με gel testosterone και από τον Φεβρουάριο του 2015 με ΙΜ ενέσεις ενανθικής τεστοστερόνης (βλ. την ***/20-4-2015 ιατρική βεβαίωση της ενδοκρινολόγου – διευθύντριας Ε.Σ.Υ. *** την θεραπεία αυτή θα ακολουθεί εφ' όρου ζωής. Επιπροσθέτως, η αιτούσα την 27-8-2014 υπβελήθη σε αμφοτερόπλευρη μαστεκτομή που πραγματοποιήθηκε στην κλινική “***”, στη Θεσσαλονίκη. Μετά την επέμβαση, η κλινική εικόνα ταυτίζεται με αυτή του ανδρικού στέρνου και δεν πρόκειται να επηρεαστεί από τυχόν παύση της ορμονικής θεραπείας (βλ. το από 10-4-2015 ιατρικό πιστοποιητικό του πλαστικού χειρουργού ***). 

Ακόμα αποδείχθηκε ότι η αιτούσα εμφανισιακά είναι άρρεν, ζει δε στο ρόλο του επιθυμητού φύλου με απόλυτη επιτυχία (βλ. την από 6-11-2014 ιατρική γνωμάτευση του *** , ψυχιάτρου – ψυχοθεραπευτή). Ο ίδιος ψυχίατρος γνωματεύει ότι η πιθανότητα να αλλάξει στο μέλλον την επιθυμια του να ζει ως άρρεν είναι περιορισμένη. Στην απόφασήτου δε αυτή στηρίχεται και από το οικογενειακό του περιβάλλον, γεγονός που διαπίστωσε και το Δικαστήριο με την εξέταση της μητέρας της αιτούσας.

Όμως, πρέπει να σημειωθεί ότι η αιτούσα, αν και έχει υποβληθεί σε μαστεκτομή και των 2 μαστών, ορμονοθεραπεία και εμφανίζεται από μικρή της ηλικία ως άρρεν (κοντά μαλλιά, όχι ενδυμασία κοριτσιού κλπ), εν τούτοις δεν έχει προβεί σε χειρουργική αλλαγή φύλου με την αφαίρεση των γυναικείων γεννητικώνοργάνων και προσθήκη των χαρακτηριστικών των ανδρικών γεννητικών οργάνων. 

Κατά την κρίση του Δικαστηρίου, τούτο δεν πρέπει να θεωρηθεί πρόβλημα για τις αιτούμενες αλλαγές στην ληξιαρχική πράξη γέννησης. Συγκεκριμένα, η υποχρεωτική στείρωση, η χειρουργική αλλαγή φύλου με αφαίρεση των γεννητικών οργάνων από θήλυ σε άρεν και αντίστροφα, σαν απαραίτητη προϋπόθεση για την αναγνώριση της αλλαγής φύλου στα διεμφυλικά άτομα (όπως η αιτούσα) κρίνεται ότι είναι υπερβολική απαίτηση και πρακτική και παραβιάζει το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ (Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου), σύμφωνα με την οποία “καθένας έχει το δικαίωμα στον σεβασμό της προσωπικής και οικογενειακής του ζωής, του οίκου του και των επικοινωνιών του”. Επίσης, οι παραπάνω υποχρεώσεις προσκρούρουν στο δικαίωμα για ισότητα και μη επιβολή διακρίσεων των άρθρων 2 και 26 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (ICCPR).

Κατ΄ ακολουθία των παραπάνω που έγιναν δεκτά κρίνεται ότι έχει πλήρως επικρατήσει το άρρεν φύλο. Περαιτέρω, το ανδρικό φύλο και το όνομα *** και της ελεύθερης βούλησής της να λάβει αυτό το κύριο όνομα αποτελεί απαραίτητο και χαρακτηριστικό στοιχείο της προσωπικότητάς της ενώ το επίθετό της θα πρέπει να αποδοθεί στο αρσενικό γένος, από “***” σε “***” και πρέπει η νέα κατάσταση, αναφορικά με το φύλο, το κύριο όνομα και το επίθετό της,να απεικονίζεται και στα ληξιαρχικά βιβλία. 

Πρέπει επομένως να γίνει δεκτή η αίτηση ως βάσιμη κατ' ουσία, όπως ειδικότερα ορίζεται στο διατακτικό της απόφασης. 

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ

- Δικάζει παρούσας της αιτούσας.

- Δέχεται την αίτηση.

- Βεβαιώνει με σκοπό τη διόρθωση της υπ' αριθμ. ***, τόμος ***, έτος *** ληξιαρχικής πράξης γέννησης – βάφτισης που έχει συνταχθεί από τον Ληξίαρχο ***, ότι το φύλο της αιτούσας είναι “ΑΓΟΡΙ” αντί του αναγραφέντος στην ληξιαρχική πράξη “ΚΟΡΙΤΣΙ” το δε κύριο όνομα αυτής σε “***” αντί του αναγραφέντος στην ληξιαρχική πράξη “***” και το επίθετο “***” αντί του αναγραφέντος στην ληξιαρχική πράξη “***”. 

Κρίθηκε, αποφασίσθηκε και δημοσιεύθηκε σε έκτακτη, δημόσια συνεδρίαση στο ακροατήριό του.

Αθήνα, 28 Απριλίου 2016

Η ΕΙΡΗΝΟΔΙΚΗΣ Η ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

To νομικό καθεστώς του "Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος Α.Ε."

Toν Αύγουστο του 2009, η κυβέρνηση Καραμανλή έφερε στην Βουλή την "σύμβαση δωρεάς" μεταξύ του ιδρύματος Νιάρχου με το Ελληνικό Δημόσιο, την Εθνική Βιβλιοθήκη, την Εθνική Λυρική Σκηνή, τα Ολυμπιακά Ακίνητα Α.Ε. και την κτηματική εταιρεία του δημοσίου. Η σύμβαση είχε υπογραφεί από τον Μάρτιο του 2009 και κυρώθηκε με τον Ν.3785 (ΦΕΚ Α' 138/7.8.2009). 

Ο νόμος 3785/2009

Σκοπός της σύμβασης, κατά το άρθρο 1 του νόμου, είναι η δημιουργία (με δωρεά του ιδρύματος) ενός "υπερτοπικού πολιτιστικού πάρκου" με την επωνυμία "Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος" που θα περιλαμβάνει τις νέες κτιριακές εγκαταστάσεις της Εθνικής Βιβλιοθήκης και της Λυρικής Σκηνής, καθώς και πάρκο πρασίνου "με χαρακτήρα εκπαιδευτικό, πολιτιστικό και αναψυχής". Στην ίδια σύμβαση αναγράφεται ότι θα δημιουργηθεί και "Δημοτικό πάρκο - αθλητικοί χώροι" (που κατά το νόμο θα έχει κολυμβητήριο, γήπεδα κ.τ.λ.).

Ποιοι υπέγραψαν την σύμβαση 

Με το άρθρο 2 του νόμου κυρώνεται η σύμβαση δωρεάς που υπογράφηκε τον Μάρτιο του 2009. Κατά το κείμενο της σύμβασης, εκ μέρους του Ελληνικού Δημοσίου υπέγραψαν οι: Γιάννης Παπαθανασίου (ΥπΟικ), Γιώργος Σουφλιάς (ΥΠεΧωΔΕ), Άρης Σπηλιωτόπουλος (ΥπΠαιδείας) και Αντώνης Σαμαράς (ΥπΠο). Εκ μέρους του ιδρύματος υπέγραψαν τρία μέλη της οικογένειας Νιάρχου, ως συμπρόεδροι του δ.σ. του ιδρύματος. Εκ μέρους της Βιβλιοθήκης υπέγραψε ο Αθανάσιος Φωκάς, εκ μέρους της Λυρικής υπέγραψε ο Οδυσσέας Κυριακόπουλος, εκ μέρους της κτηματικής ο Κων/νος Φωτόπουλος και εκ μέρους των Ολυμπιακών Ακινήτων ο Διονύσιος Σταμενίτης. 

Ο "Οργανισμός ειδικού σκοπού"

Με την σύμβαση ορίζεται ότι η εδαφική έκταση, επί της οποίας θα κατασκευαστούν τα έργα, ανήκει στο Ελληνικό Δημόσιο και στην κυριότητα του Δημοσίου θα περιέλθουν οι εγκαταστάσεις της Λυρικής και της Βιβλιοθήκης, καθώς και το "Πάρκο Σταύρος Νιάρχος".  Σε νομικό επίπεδο, με την σύμβαση αυτή ιδρύεται ένας "Οργανισμός ειδικού σκοπού", ο οποίος είναι υπεύθυνος για την κατασκευή του έργου, όσο διαρκεί αυτή, καθώς και για την διαχείριση του όταν αυτό ολοκληρωθεί και παραδοθεί στο Ελληνικό Δημόσιο. Πρόκειται για μια Ανώνυμη Εταιρία, με επωνυμία "Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος Α.Ε.", με 7μελές δ.σ. που όταν το έργο περιέλθει στο Δημόσιο, αυτό θα ορίζει και τα μέλη του (το πλήρες καταστατικό περιλαμβάνεται σε παράρτημα που είναι μέρος του νόμου) και θα εποπτεύεται από το Υπουργείο Οικονομικών. Και το πιο ωραίο: η Α.Ε.  "δεν υπάγεται στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, το δημόσιο λογιστικό, τις εθνικές διατάξεις περί εκπόνησης μελετών, παροχής υπηρεσιών, εκτέλεσης έργων και διενέργειας προμηθειών του δημοσίου, τις διατάξεις για την πρόσληψη προσωπικού στον δημόσιο τομέα και θα λειτουργεί ως φορέας ιδιωτικού δικαίου". 

Το ίδρυμα, κατά το προοίμιο της σύμβασης, αναφέρεται ότι θα χρηματοδοτεί τον Οργανισμό "στο βαθμό που απαιτείται προκειμένου να διασφαλιστεί ότι" το Κέντρο Πολιτισμού ΙΣΝ "θα υλοποιηθεί σύμφωνα με τις υψηλότερες επαγγελματικές, μελετητικές, κατασκευαστικές και λειτουργικές προδιαγραφές". Στο προοίμιο της σύμβασης διευκρινίζεται ότι το Ίδρυμα δεν έχει καμία ευθύνη για την υλοποίηση του Κέντρου, για το οποίο υπεύθυνος είναι ο Οργανισμός, αλλά είναι υπεύθυνο "αυστηρά για την διάθεση των πόρων" και μετά την δωρεά το Ίδρυμα θα αποξενωθεί από τον Οργανισμό που θα περιέλθει στο Δημόσιο "χωρίς περαιτέρω αρωγή από το Ίδρυμα (αν και το Ίδρυμα δεν εμποδίζεται να παράσχει τέτοια περαιτέρω αρωγή και υποστήριξη κατά την κρίση του)". Αυτό είναι ένα μικρό "κλείσιμο του ματιού" ότι αν κάτι δεν πάει οικονομικά καλά κατά την διαχείριση από το Δημόσιο, μπορεί το Ίδρυμα να συμβάλλει, κάτι το οποίο φυσικά θα μπορούσε να το κάνει οποιοσδήποτε άλλος ιδιώτης αν το ήθελε: δεν είναι αντικείμενο προοιμίου σύμβασης. Πάντως και μετά την "αποξένωση" του από τον Οργανισμό, το Ίδρυμα Νιάρχου θα έχει πλήρη πρόσβαση σε όλα τα βιβλία και στοιχεία της Α.Ε.

Κατά την σύμβαση, πόροι του Οργανισμού κατά την περίοδο διαχείρισης του έργου θα είναι: "η επαρκής χρηματοδότηση από το Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών", καθώς και 

(α) χρηματοδοτήσεις, δωρεές, εισφορές, χορηγίες, επιχορηγήσεις, κληρονομιές, κληροδοσίες, καταπιστεύματα και κάθε άλλο έσοδο από κρατική ή ιδιωτική πηγή, ενισχύσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση ή άλλους εθνικούς ή διεθνείς οργανισμούς. 

(β) Έσοδα από την παροχή ολοκληρωμένων υπηρεσιών προς την Ε.Β.Ε. και την Ε.Λ.Σ. καθώς και από την εκμετάλλευση των υποδομών του Κ.Π. και την παροχή υπηρεσιών για την κάλυψη των λειτουργικών αναγκών των υποδομών αυτών. Δηλαδή, η Εθνική Βιβλιοθήκη και η Λυρική Σκηνή θα καταβάλουν εφεξής τα έσοδά τους στην "Κέντρο Πολιτισμού κτλ Α.Ε." ως αντάλλαγμα για την "παροχή ολοκληρωμένων υπηρεσιών" που τους παρέχει. 

(γ) Κάθε άλλο έσοδο από την παροχή υπηρεσιών ή την ανάπτυξη δραστηριοτήτων που ήθελε αναπτύξει για την εξυπηρέτηση του σκοπού του. 

(δ) Έσοδα από κάθε άλλη νόμιμη πηγή

Με την ολοκλήρωση του έργου, το ίδρυμα θα προχωρήσει στην δωρεά του προς το Ελληνικό Δημόσιο και ο Οργανισμός θα προχωρήσει σε δύο συμβάσεις "παροχής ολοκληρωμένων υπηρεσιών": μία προς την Εθνική Βιβλιοθήκη και μια προς την Λυρική Σκηνή. Επομένως, η σύμβαση που κυρώθηκε με τον Ν.3785 είναι προσύμφωνο ως προς τις σχετικές επόμενες συμβάσεις. 

Η Επιτροπή του Δημοσίου που θα αποδεχθεί την δωρεά

Η αποδοχή της δωρεάς εκ μέρους του Ελληνικού Δημοσίου θα γίνει από "Ειδική Συμβουλευτική Επιτροπή" που πραγματοποιεί "τακτικές συναντήσεις" με εκπροσώπους του Ιδρύματος, για την ομαλή εξέλιξη της υλοποίησης του Κέντρου Πολιτισμού. Η Επιτροπή αυτή αποτελείται από:

-  ένα Σύμβουλο του Πρωθυπουργού ως εκπρόσωπο του Γραφείου του, 

- έναν εκπρόσωπο του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών, 

- τον Πρόεδρο του Οργανισμού Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας ως εκπρόσωπο του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, 

- έναν εκπρόσωπο του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, 

- έναν εκπρόσωπο του Υπουργείου Πολιτισμού, 

- έναν εκπρόσωπο της Ε.Β.Ε., 

- έναν εκπρόσωπο της Ε.Λ.Σ καθώς και από τον 

- τον Δήμαρχο Καλλιθέας

Φορολογικές ρυθμίσεις και απαλλαγές 

Τόσο η σύσταση όσο και κάθε μεταγενέστερη αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου του Οργανισμού απαλλάσσεται από το Φόρο Συγκέντρωσης Κεφαλαίων και το ειδικό τέλος υπέρ της Επιτροπής Ανταγωνισμού. Ο Οργανισμός για όλες τις δραστηριότητες του, συμπεριλαμβανομένης και της παραχώρησης εκμετάλλευσης χώρων του Κ.Π., ενδεικτικά αναφερομένων των χώρων στάθμευσης αυτοκινήτων και εστίασης, απαλλάσσεται πλήρως καθ’ όλη τη διάρκεια λειτουργίας του από κάθε φύσης φόρους, συμπεριλαμβανομένων του φόρου εισοδήματος νομικών προσώπων και του φόρου δωρεάς, κάθε δημόσιο, δημοτικό, κοινοτικό, λιμενικό, δικαστικό ή διοικητικό τέλος ή τέλος χαρτοσήμου, κάθε δικαίωμα ή κράτηση ή εισφορά υπέρ του Ελληνικού Δημοσίου, των ΟΤΑ ή οποιουδήποτε τρίτου, εκτός από (α) τον Φ.Π.Α. και (β) τα ανταποδοτικά τέλη ή εισφορές.

Η Σύμβαση καθώς και κάθε σύμβαση ή παρεπόμενο σύμφωνο, που θα συνάψει ο Οργανισμός στα πλαίσια της υλοποίησης του Κ.Π., καθώς και η εξόφληση των σχετικών τιμολογίων και τόκων, απαλλάσσονται αντικειμενικά από κάθε άμεσο ή έμμεσο φόρο (με εξαίρεση το Φ.Π.Α.), τέλος ή τέλος χαρτοσήμου, δικαίωμα, κράτηση ή εισφορές και άλλες επιβαρύνσεις οποιασδήποτε φύσεως υπέρ του Ε.Δ., των ΟΤΑ ή οποιουδήποτε τρίτου, εκτός από τα ανταποδοτικά τέλη. Επιπρόσθετα, ο Οργανισμός εξαιρείται από την υποχρέωση υποβολής στην αρμόδια Δ.Ο.Υ. προς θεώρηση συμβάσεων ή συμφωνητικών και καταστάσεων με συμβάσεις ή συμφωνητικά, που συνομολογεί με τρίτους. 

Οι απαλλαγές και οι εξαιρέσεις της προηγούμενης παραγράφου εφαρμόζονται αναλογικά στη σύμβαση δωρεάς προς το Ε.Δ. του συνόλου της συμμετοχής του Ιδρύματος στον Οργανισμό, στη σύμβαση άδειας χρήσης σημάτων και στις συμβάσεις παροχής ολοκληρωμένων υπηρεσιών που θα συναφθούν σε εκτέλεση της Σύμβασης από τον Οργανισμό και την Ε.Β.Ε. και την Ε.Λ.Σ. αντίστοιχα κατά τα άρθρα 15 και 16 της Σύμβάσης. Ειδικότερα, ορίζεται ότι για τη σύσταση της δωρεάς προς το Ε.Δ. του συνόλου της συμμετοχής του Ιδρύματος στον Οργανισμό δεν υφίσταται υποχρέωση υποβολής δήλωσης φόρου δωρεάς.

Οι κάθε είδους δωρεές, επιχορηγήσεις, επιδοτήσεις, χορηγίες, χρηματικές παροχές ή παροχές σε είδος που δίδονται υπέρ του Οργανισμού από οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο, είτε κατά τη σύσταση ή κατά τη λειτουργία του, απαλλάσσονται από κάθε είδους φόρο, τέλος ή τέλος χαρτοσήμου, δικαίωμα ή εισφορά υπέρ του Ε.Δ. ή οποιονδήποτε τρίτων με εξαίρεση τον Φ.Π.Α. Τα ποσά των χρηματικών χορηγιών που εμπίπτουν στις διατάξεις του ν. 3525/2007 (ΦΕΚ Α΄ 16/26.1.2007) δεν υπόκεινται σε παρακράτηση με ποσοστό ένα τοις εκατό (1%) υπέρ του Οργανισμού Προώθησης υπέρ του Ελληνικού Πολιτισμού Α.Ε. (ο οποίος έχει εκκαθαριστεί σήμερα). 

Ονομασία 

Το Κέντρο Πολιτισμού στο σύνολό του, δηλαδή οι Εγκαταστάσεις, οι Βοηθητικές Εγκαταστάσεις και το Πάρκο Σταύρος Νιάρχος, θα φέρει εις το διηνεκές την ονομασία «Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος» και στα αγγλικά την ονομασία «Stavros Niarchos Foundation Cultural Center». Οι επωνυμίες των νομικών προσώπων της Εθνικής Βιβλιοθήκης και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής θα παραμείνουν ως έχουν αλλά, όσον αφορά σε εκδηλώσεις και υλικό που με οποιονδήποτε τρόπο σχετίζονται με τις νέες εγκαταστάσεις, θα χρησιμοποιούνται κατά περίπτωση σε συνδυασμό με την ονομασία «Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος». Οι Εγκαταστάσεις θα φέρουν την ονομασία «Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος». Επιπρόσθετα, η κεντρική αίθουσα (ανάγνωσης) της Ε.Β.Ε. καθώς και η κεντρική σκηνή/αίθουσα παραστάσεων της Ε.Λ.Σ. θα φέρουν η κάθε μια χωριστά την ονομασία «Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος». Επιπλέον, σε κάθε μία από τις νέες εγκαταστάσεις, που θα στεγάσουν την Ε.Β.Ε. και την Ε.Λ.Σ. καθώς και στο Πάρκο Σταύρος Νιάρχος, το Ίδρυμα με δική του δαπάνη θα έχει δικαίωμα να τοποθετήσει σε ευδιάκριτη θέση από μία προτομή του ιδρυτή του.

 Το ερώτημα που γεννάται είναι, αφού και οι δύο αίθουσες θα ονομάζονται "Σταύρος Νιάρχος", πώς θα τις ξεχωρίζει το κοινό;

Οι υποχρεώσεις του Δημοσίου

Ο οργανισμός ειδικού σκοπού - Κέντρο Πολιτισμού κτλ Α.Ε.:

(α) Θα εξασφαλίσει τη συντήρηση και λειτουργία των Βοηθητικών Εγκαταστάσεων και του Πάρκου Σταύρος Νιάρχος και τη συντήρηση των Εγκαταστάσεων, προκειμένου οι σχετικές εγκαταστάσεις και υποδομές να διατηρούνται πάντα σε άριστη κατάσταση ώστε να ανταποκρίνονται πλήρως και αποκλειστικώς στη χρήση του Κέντρου Πολιτισμού (Κ.Π.). Για τον σκοπό της σωστής και άρτιας συντήρησης και λειτουργίας του Κ.Π., το Ίδρυμα θα παραδώσει στο Ελληνικό Δημόσιο,  στην Ε.Β.Ε. και στην Ε.Λ.Σ. πριν την ολοκλήρωση του Κ.Π. τους γενικούς όρους συντήρησης του Κ.Π. και τον κανονισμό λειτουργίας του Κ.Π., στα οποία θα παρατίθενται λεπτομερώς οι όροι συντήρησης και λειτουργίας του Κ.Π. και του εγκατεστημένου σε αυτό εξοπλισμού. Το Ε.Δ. αναλαμβάνει την υποχρέωση να τηρεί τους όρους αυτούς κατά την Περίοδο Διαχείρι− σης του Κ.Π.  - Άρα οι όροι συντήρησης και λειτουργίας ορίζονται μονοερώς από το Ίδρυμα Νιάρχου. 

(β) Θα παρέχει ολοκληρωμένες υπηρεσίες προς την Ε.Β.Ε. και την Ε.Λ.Σ., οι οποίες ενδεικτικά θα αφορούν στην συντήρηση, φύλαξη, καθαριότητα και λοιπές αναγκαίες προς τον Σκοπό του Κ.Π. υπηρεσίες.

(γ) Θα αξιοποιεί τμήμα των υποδομών και χώρων του Κ.Π. στα πλαίσια προώθησης και ομαλής λειτουργίας του Κ.Π. και εξυπηρέτησης του κοινού, που θα επισκέπτεται τους εν λόγω χώρους − υποδομές. 

(δ) Θα μεριμνά και θα διαχειρίζεται τους εντός των Εγκαταστάσεων κοινόχρηστους χώρους. 

Η Ε.Β.Ε. και η Ε.Λ.Σ. αναλαμβάνουν την υποχρέωση να μεριμνήσουν και να προβούν σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες για την εξασφάλιση της διαρκούς, εύρυθμης και πλήρους λειτουργίας των Εγκαταστάσεων, του εγκατεστημένου σε αυτές σταθερού και κινητού εξοπλισμού και των υπαρχόντων συνοδών κτιρίων που διατηρούν εκτός του Ακινήτου, καθώς και της διατήρησης όλων σε άριστη κατάσταση καθ’ όλο το χρόνο λειτουργίας τους. Στα πλαίσια αυτά, η Ε.Β.Ε. και η Ε.Λ.Σ. αναλαμβάνουν την υποχρέωση να τηρούν κατά τη χρήση των Εγκαταστάσεων του Κ.Π. τους όρους, που παρατίθενται στους αναφερόμενους στην παράγραφο 1(α) του παρόντος άρθρου γενικούς όρους συντήρησης του Κ.Π. και στον κανονισμό λειτουργίας του Κ.Π., καθώς και τους νέους οργανισμούς λειτουργίας τους, όπως περιγράφονται στο άρθρο 19 της παρούσας. Ειδικότερα στα πλαίσια της εύρυθμης λειτουργίας και χρήσης του εξοπλισμού, ο Οργανισμός θα διαλάβει όρο στις συμβάσεις προμήθειας του εξοπλισμού, σύμφωνα με τον οποίο οι προμηθευτές θα υποχρεούνται να παράσχουν στο προσωπικό της Ε.Β.Ε. και της Ε.Λ.Σ. δωρεάν εκπαίδευση στη χρήση των επιμέρους τμημάτων του εξοπλισμού. Στα πλαίσια αυτά, η Ε.Β.Ε. και η Ε.Λ.Σ. αναλαμβάνουν την υποχρέωση να διαθέσουν εγκαίρως προσωπικό προς εκπαίδευση κατά τα ανωτέρω. Περαιτέρω, η Ε.Β.Ε. και η Ε.Λ.Σ. αναλαμβάνουν την υποχρέωση να διατηρούν οποιαδήποτε συνοδά κτίρια εκτός του Ακινήτου που είναι ή θα είναι αναγκαία για τους σκοπούς λειτουργίας τους. 

Το Ε.Δ., η Ε.Β.Ε. και η Ε.Λ.Σ. δεσμεύονται ότι κατά την Περίοδο Διαχείρισης του Κ.Π. η επιλογή των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου του Οργανισμού, της Ε.Β.Ε. και της Ε.Λ.Σ. αντίστοιχα και η στελέχωσή τους γενικότερα θα βασίζεται αποκλειστικά σε αξιοκρατικά κριτήρια, ενώ η εθνικότητα των υποψηφίων δεν θα συνιστά περιορισμό στην επιλογή τους με την επιφύλαξη άλλων νομοθετικών διατάξεων με αντίθετο περιεχόμενο. 

Η Ε.Β.Ε. και η Ε.Λ.Σ. αναλαμβάνουν την υποχρέωση να επεξεργαστούν και να υποβάλλουν στον αρμόδιο κατά περίπτωση Υπουργό προς προώθηση, το αργότερο μέχρι την Ολοκλήρωση του Κ.Π., σχέδιο νομοθετικής ρύθμισης, που θα περιλαμβάνει τις βασικές αρχές στελέχωσης και λειτουργίας του κάθε φορέα, με ελάχιστο περιεχόμενο το προβλεπόμενο στο πα ράρτημα 11.

H E.B.E. και η Ε.Λ.Σ. οφείλουν να μεταφέρουν όλες τις κύριες λειτουργίες τους καθώς και την έδρα τους στις Εγκαταστάσεις. 

 Το Ελληνικό Δημόσιο αναλαμβάνει την υποχρέωση (α) να μη μεταβληθεί ο Σκοπός του Κ.Π. και (β) το σύνολο των υποδομών του Κ.Π. να μην χρησιμοποιηθεί για καμιά άλλη δραστηριότητα πέρα από αυτές που ανταποκρίνονται στο Σκοπό του Κ.Π.

Οι Εγκαταστάσεις και ο εγκατεστημένος σε αυτές εξοπλισμός θα χρησιμοποιηθούν αποκλειστικά και μόνο για τις ανάγκες της Ε.Β.Ε. και της Ε.Λ.Σ. Αποκλείεται απολύτως η χρήση των Εγκαταστάσεων, των Βοηθητι− κών Εγκαταστάσεων και του Πάρκου Σταύρος Νιάρχος μετά την ή κατά την παραχώρηση της χρήσης τους στους αρμόδιους φορείς της Ε.Β.Ε. και της Ε.Λ.Σ. από τον Οργανισμό για άλλη δραστηριότητα πέρα από εκεί− νων που εξυπηρετούν και συνάδουν με τον καταστατικό σκοπό των φορέων της Ε.Β.Ε. και της Ε.Λ.Σ. Ειδικότερα, η Ε.Β.Ε. και η Ε.Λ.Σ. θα έχουν δικαίωμα πρόσβασης και χρήσης του Πάρκου Σταύρος Νιάρχος για την διοργάνωση υπαίθριων πολιτιστικών και εκπαιδευτικών εκδηλώσεων μετά από προηγούμενη έγγραφη συναίνεση του Οργανισμού, σύμφωνα με τα οριζόμενα στα σχέδια των συμβάσεων παροχής ολοκληρωμένων υπηρεσιών, που επισυνάπτονται στη Σύμβαση ως παράρτημα 3. 

Το Ε.Δ. αναλαμβάνει την υποχρέωση να λάβει όλα τα αναγκαία και απαραίτητα μέτρα φύλαξης των κοινόχρηστων χώρων του Ακινήτου καθ’ όλη την περίοδο υλοποίησης και διαχείρισης του Κ.Π. Το Ε.Δ. και ο Οργανισμός δεσμεύονται να καθορίσουν από κοινού τους τρόπους και τα μέτρα αποτροπής κακόβουλης προσβολής του δικαιώματος στην ασφάλεια οποιουδήποτε προσώπου (εργαζομένου, επισκέπτη, τρίτου) και φύλαξης του Κ.Π. συνολικά, συμπεριλαμβανομένου του Ακινήτου και των χώρων/ζωνών του άρθρου 4 καθώς και της ευρύτερης περιοχής. Σε κάθε περίπτωση, ο Οργανισμός διατηρεί το δικαίωμα να λάβει όλα τα απαραίτητα και πρόσφορα μέτρα για την εξασφάλιση της ασφάλειας και ακεραιότητας του Κ.Π. 

Το Ε.Δ. θα παρέχει κάθε μέσο και κυρίως επαρκή χρηματοδότηση προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι η λειτουργία της Ε.Β.Ε. και της Ε.Λ.Σ. είναι "αντάξια της ποιότητας και της διεθνούς ακτινοβολίας του σχεδιασμού του Κ.Π.", ειδικότερα δε ότι η Ε.Β.Ε. και η Ε.Λ.Σ. θα μπορούν να αντεπεξέρχονται στις υποχρεώσεις που θα αναλάβουν με τα Συμφωνητικά Παροχής Ολοκληρωμένων Υπηρεσιών, σχέδια των οποίων επισυνάπτονται στη Σύμβαση ως παράρτημα 3. 

 Το Ε.Δ. θα καλύψει το κόστος σύνδεσης των Εγκαταστάσεων με τα υφιστάμενα δίκτυα του Δήμου Καλλιθέας (Η/Μ, ύδρευση, τηλεφωνία, αποχέτευση). Επίσης, θα αναλάβει με δική του μέριμνα, ευθύνη και δαπάνη να προβεί εγκαίρως σε όλες τις απαραίτητες εργασίες για την αναγκαία βελτίωση των υφισταμένων δικτύων προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι νέες αυξημένες ανάγκες λόγω της υλοποίησης του Κ.Π. 

Το Ε.Δ. δεν δύναται να συστήσει εμπράγματο δικαίωμα υποθήκης και ενέχυρου ή άλλης μορφής ασφάλεια επί του Κ.Π. ή της μετοχής του Οργανισμού για οποιονδήποτε λόγο. 

Το Ε.Δ. έχει περιλάβει στο σχεδιασμό εξυπηρέτησης από το δίκτυο συγκοινωνιών σταθερής τροχιάς (Μετρό και Τραμ) την περιοχή του Φαληρικού Δέλτα και θα καταβάλλει κάθε προσπάθεια προκειμένου να συνδεθεί το Κ.Π. με αυτό. 

Τα δικαιώματα του Ιδρύματος Νιάρχου

Το Ίδρυμα διατηρεί επ’ αόριστον το δικαίωμα να χρησιμοποιεί άνευ ανταλλάγματος τις Εγκαταστάσεις, τις Βοηθητικές Εγκαταστάσεις και το Πάρκο Σταύρος Νιάρχος για τη διενέργεια από αυτό με δικές του δαπάνες εκδηλώσεων εντός των φιλανθρωπικών πλαισίων, στα οποία δραστηριοποιείται. Για τον σκοπό αυτό το Ίδρυμα θα λαμβάνει υπόψη του τον προγραμματισμό της λειτουργίας της Ε.Β.Ε. και της Ε.Λ.Σ. Οι εκδηλώσεις, που θα πραγματοποιεί το Ίδρυμα, θα είναι δωρεάν για το κοινό. Σε αντίθετη περίπτωση, τυχόν θετικό αποτέλεσμα θα διατίθεται στον Οργανισμό για την επίτευξη του σκοπού του. Επιπρόσθετα, το Ίδρυμα δικαιούται να τοποθετεί εντός του Πάρκου Σταύρος Νιάρχος μόνιμα ή κινητά εκθέματα και έργα τέχνης, συνομολογώντας για το σκοπό αυτό με τον Οργανισμό συμβάσεις χρησιδανείου ή δωρεάς. 

Το Ίδρυμα δικαιούται να λύσει τη Σύμβαση με μονομερή έγγραφη δήλωσή του προς το Ε.Δ., η οποία θα αναφέρει τους λόγους λύσης, οι οποίοι απαριθμούνται στην Σύμβαση και έχουν σχέση με τα παραπάνω. Η λύση της Σύμβασης θα επέρχεται αν, μέσα σε προθεσμία. εξήντα (60) ημερών από την αποδεδειγμένη, κατά το άρθρο 32, γνωστοποίηση της ανωτέρω δήλωσης, το Ε.Δ., η Ε.Β.Ε. ή η Ε.Λ.Σ. δεν προβούν στις κατάλληλες ενέργειες θεραπείας των συγκεκριμένων πράξεων ή παραλείψεων, οι οποίες θα αναφέρονται στην ανωτέρω δήλωση του Ιδρύματος. Με τη λύση της Σύμβασης, το Ε.Δ. υποχρεούται να καταβάλλει προς το Ίδρυμα το κόστος υλοποίησης του Κ.Π., για τον υπολογισμό του οποίου θα έχουν ακολουθηθεί από το Ίδρυμα διαδικασίες που περιγράφονται λεπτομερώς, αναπροσαρμοσμένο ετησίως κατά ποσοστό ίσο με την αύξηση του τιμαρίθμου, όπως αυτή καθορίζεται από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία. Από το αναπροσαρμοσμένο ως άνω κόστος υλοποίησης του Κ.Π. θα αφαιρείται ποσό που θα αντιστοιχεί σε ποσοστό 1.5% επί του συνολικού αναπροσαρμοσμένου κόστους υλοποίησης του Κ.Π. επί τον αριθμό των ετών που μεσολαβούν από το έτος ολοκλήρωσης του Κ.Π. έως το έτος λύσης της Σύμβασης. Το Ε.Δ. υποχρεούται να καταβάλλει το ως άνω ποσό εντός προθεσμίας τριών (3) μηνών. Σε περίπτωση καθυστέρησης επιστροφής του σχετικού ποσού, το Ε.Δ. υποχρεούται να καταβάλλει στο Ίδρυμα και τόκο υπερημερίας, υπολογιζόμενο από την πρώτη ημέρα μετά την εξηκοστή ημέρα από την υποβολή της σχετικής έκθεσης με το επιτόκιο των εντόκων γραμματίων του Ε.Δ. τρίμηνης διάρκειας, όπως καθορίζεται με την τελευταία χρονικά, πριν την υποβολή της έκθεσης, σχετική απόφασή του Υπουργού Οικονομίας και Οικονομικών.  Το ποσό που θα επιστραφεί θα χρησιμοποιηθεί από το Ίδρυμα καθ’ ολοκληρίαν για τη χρηματοδότηση κοινωφελών προγραμμάτων, ενδεικτικά στους τομείς των τεχνών και πολιτισμού, της υγείας, της κοινωνικής πρόνοιας και της εκπαίδευσης εντός της Ελληνικής Επικράτειας.

Οι χρόνοι μετεγκατάστασης της Βιβλιοθήκης και της Λυρικής

Η ολοκλήρωση της μετεγκατάστασης της Ε.Β.Ε. θα γίνει με πρωτοβουλία, μέριμνα και δαπάνη της Ε.Β.Ε. εντός έξι (6) μηνών από την Ολοκλήρωση του Κ.Π. Η ολοκλήρωση της μετεγκατάστασης της Ε.Λ.Σ. θα γίνει με πρωτοβουλία, μέριμνα και δαπάνη της Ε.Λ.Σ. εντός δύο (2) μηνών από την ολοκλήρωση του Κ.Π. 

Δεν επιτρέπεται καμία άλλη άποψη

Έχετε σκεφτεί ποτέ να συζητήσουμε εάν ανήκετε στο ανθρώπινο είδος; Να εξετάσουμε, κατά πόσον η ζωή σας έχει την ίδια αξία με των υπόλοιπων; Να στοχαστούμε λίγο κατά πόσον αξίζει να συνεχίσετε να υπάρχετε; Τί; Αυτά δεν είναι ζητήματα προς συζήτηση;

Αυτό όμως κάνουν όλες και όλοι όσες και όσοι αμφισβητούν την ικανότητα του συνανθρώπου τους να αγαπήσει όποιον συνάνθρωπό του θέλει. Ή έστω να κάνει σεξ μαζί του, χωρίς καν να γνωρίζει το όνομά του. Ή να φιληθεί δημόσια, να κρατηθεί από το χέρι. Να μείνει μαζί του μια ζωή ή για δέκα λεπτά. Να κάνει παιδιά και να αναγνωρίζεται ως γονέας επί ίσοις όροις. 

Όσοι αμφισβητούν οποιοδήποτε από τα πάραπάνω δικαιώματα είναι αντίθετοι στην αναγνώριση της ανθρώπινης ιδιότητας. Γιατί όλα τα παραπάνω έχουμε αποδεχτεί εδώ και δεκαετίες ότι προσδιορίζουν την ανθρώπινη ιδιότητα. Ότι τα δικαιούσαι επειδή είσαι άνθρωπος. 

Δεν υπάρχει λοιπόν καμία συζήτηση, καμία άλλη "άποψη" και καμία άλλη "γνώμη".

Υπάρχουν μόνο όσοι αναγνωρίζουν τους άλλους ως ανθρώπους κι όσοι χρειάζονται εντατική θεραπεία.

Σχολιάζοντας "ένα καινοτόμο Σύνταγμα για την Ελλάδα"

Τα σχεδιάσματα συνταγματικών κειμένων που δίνονται στην δημοσιότητα έχει αποδειχθεί ότι συμβάλλουν σε έναν βαθμό στην διαμόρφωση του περιεχομένου των τελικών κειμένων που ψηφίζουν οι συντακτικές ή αναθεωρητικές συνελεύσεις. Ανοίγοντας τον διάλογο για το ποιούς κανόνες θέλουμε ως αμετάβλητους ως κοινωνία, ανεξάρτητα από το ποιοι είναι κυβέρνηση (αυτό είναι το σύνταγμα), μπορούμε να αναθεωρήσουμε τους συλλογικούς μακροπρόθεσμους στόχους μας και να διορθώσουμε αντίστοιχα λάθη του παρελθόντος. Στις προτάσεις που συζητούνται κατά καιρούς, φαίνεται να υπερισχύει το δεύτερο πρόταγμα: η αποκατάσταση των λαθών. Σε αυτό τον άξονα κινήθηκαν και οι τρεις αναθεωρήσεις του Συντάγματος του 1975: ο μετριασμός των προεδρικών "υπερεξουσιών" το 1986, ο μετριασμός της τυραννίας των πλειοψηφιών το 2001 και η κατάργηση της... κατάργησης του επαγγελματικού ασυμβιβάστου των βουλευτών το 2008. 

Πολύ συχνά ακούμε για επίκληση συνταγματικών διατάξεων ή αντισυνταγματικότητας νόμων, χωρίς την σχετική τεκμηρίωση. Η κατάλυση του συντάγματος συχνά γίνεται σύνθημα, αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις που θα επέρχονταν στην πράξη αν όντως είχε καταλυθεί, δηλαδή παύσει η νομική ισχύς του Συντάγματος: μπορείς να επικαλείσαι την παραβίασή του μόνο όσο ισχύει. Αν καταλυθεί, πέταξε το πουλάκι: δεν μπορείς πια να επικαλείσαι το Σύνταγμα. Γι' αυτό συνηθίζω να λέω ότι όσοι επικαλούνται συχνά το άρθρο 120 του Συντάγματος συνήθως δεν έχουν διαβάσει ό,τι προηγείται. 

Για τους συντάκτες αυτής της πρότασης για ένα καινοτόμο Σύνταγμα που δόθηκε προχθες στη δημοσιότητα από την "Καθημερινή" (αναρτήθηκε εδώ), το τελευταίο που μπορεί να πει κανείς είναι ότι συνθηματολογούν ή επικαλούνται επί ματαίω το σύνταγμα. Είναι όλοι τους εξέχουσες προσωπικότητες (κάποιοι μας δίδαξαν και εξακολουθούν να διδάσκουν συνταγματικό δίκαιο) και το μόνο αρνητικό στην σύνθεση της ομάδας αυτής θα έλεγα ότι είναι η απόλυτη υπερίσχυση του φύλου τους. Επομένως, αξίζει να εστιάσουμε στις προτάσεις τους και να τις συζητήσουμε δημόσια. Σε αυτό το πρώτο μέρος θα δούμε τις προτάσεις μέχρι και το κεφάλαιο των συνταγματικών δικαιωμάτων.

Η κατάργηση του "Λαού"

Στο 1ο του άρθρο το Σύνταγμά μας αναφέρει ότι "όλες οι εξουσίες πηγάζουν από τον λαό και το έθνος, υπάρχουν υπέρ αυτού και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα". Από αυτή την διάταξη, η οποία κανονικά δεν θα έπρεπε να σημαίνει τίποτα, αφού αρκεί η παρ. 2 ("θεμέλιο του πολιτεύματος είναι η λαϊκή κυριαρχία") οι συντάκτες της πρότασης εισηγούνται να αφαιρεθεί η αναφορά στον  "Λαό" και να παραμείνει η αναφορά στο "Έθνος". Στο σχόλιο που συνοδεύει την αφαίρεση, οι συντάκες αναφέρουν ότι η διάκριση λαού και έθνους είναι ατυχής και ότι εισήχθη στο ισχύον Σύνταγμα κατ΄ απομίμηση των "συνταγμάτων της δικτατορίας". Πράγματι. Όμως η αφαίρεση του "Λαού" (που κατά την θεωρία ταυτίζεται με το εκλογικό σώμα) και η διατήρηση του "Έθνους" μόνου του δημιουργεί άλλου είδους επιπλοκές, όπως εκείνη  η περίφημη απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας που θεώρησε ότι η αναφορά στο Έθνος κατοχυρώνει συνταγματικά το δίκαιο του αίματος και με αυτήν την "ερμηνεία" κήρυξε αντισυνταγματικό τον νόμο για την ιθαγένεια. Το να διατηρηθεί μόνο του το Έθνος χωρίς τον Λαό, ενισχύει αυτές τις "ερμηνείες" και δεν τις αποθαρρύνει.

Κατάργηση της καταστατικής θέσης της ορθόδοξης εκκλησίας

Στο σχέδιο έχει απαλειφθεί το σημερινό άρθρο 3, περί επικρατούσας θρησκείας κλπ. Νομίζω ότι η κατάργηση δεν μπορεί να γίνει σωστά με μια απλή απάλειψη του άρθρου 3, αλλά θα πρέπει να συνοδεύεται από μεταβατικές διατάξεις. Διότι έτσι χωρίς μεταβατικές διατάξεις επιβλήθηκε και το επαγγελματικό ασυμβίβαστο βουλευτών και η χώρα καταδικάστηκε στην Λυκουρέζος κατά Ελλάδος από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, επειδή δεν είχε μεριμνήσει ο αναθεωρητικός νομοθέτης για πρόβλεψη μεταβατικής περιόδου. 

Απαγόρευση της επεκτατικής ισότητας

Στο άρθρο 2 περί ισότητας προστίθεται η παράγραφος 6 με την οποία ορίζεται ότι "ρυθμίσεις που ισχύουν για ορισμένη κατηγορία ατόμων ουδέποτε επεκτείνονται με δικαστική απόφαση σε άλλες κατηγορίες". Στο σχόλιο που συνοδεύει την διάταξη, οι συντάκτες χαρακτηρίζουν την απαγόρευση "μείζονα καινοτομία". Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια παρέμβαση στο πεδίο ενάσκησης του ελέγχου συνταγματικότητας των νόμων από τα δικαστήρια. Έχει αποδειχθεί ότι οποτεδήποτε οι συνταγματικοί νομοθέτες επιχείρησαν να περιορίσουν την ερμηνευτική ικανότητα των νομικών με τέτοιες απαγορεύσεις απέτυχαν οικτρά, ακόμη και σε χώρες που ρητά στο σύνταγμά τους απαγορεύεται στους δικαστές ο έλεγχος της συνταγματικότητας (βρίσκουν άλλους τρόπους να τον ασκούν, για παράδειγμα μέσω της ΕΣΔΑ). Το πρόβλημα είναι ότι ενώ οι συντάκτες έχουν κατά νου να περιορίσουν την επέκταση μισθολογικών ρυθμίσεων σε κατηγορίες για τις οποίες δεν θεσμοθετήθηκε αυτό νομοθετικά (στόχος που είναι σωστός), η διατύπωση που χρησιμοποιούν είναι τόσο οριζόντια που δεν μπορεί παρά να οδηγήσει σε κατάφωρες παραβιάσεις συνταγματικών δικαιωμάτων. Αν αυτός ο περιορισμός των δικαστών ίσχυε π.χ. στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, τότε αυτό ουδέποτε θα μπορούσε να κρίνει ότι το σύμφωνο συμβίωσης μόνο για ετερόφυλους παραβιάζει τα δικαιώματα των ομόφυλων ζευγαριών γιατί τότε "ρυθμίσεις που ισχύουν για συγκεκριμένη κατηγορία ατόμων" (ετερόφυλοι) "επεκτείνονται με δικαστική απόφαση σε άλλες κατηγορίες" (ομόφυλοι) και γενικώς με μια τέτοια συνταγματική απαγόρευση ουδεμία νομοθετική ανισότητα θα μπορούσε να θεραπευτεί δικαστικά. Άρα που θα καταλήγαμε; Οι θιγόμενες κατηγορίες δεν θα πήγαιναν στα δικαστήρια (όπου υπάρχει κι ένα τεκμήριο ανεξαρτησίας), αλλά θα έπρεπε να ασκούν την επιρροή τους στην εκάστοτε πλειοψηφία για να αποκαταστήσει την νομοθετική ανισότητα. Κάτι το οποίο ενισχύει τις πελατειακές σχέσεις και απομακρύνει τον πολίτη από την επίκληση του δικαίου και από την προσφυγή στην δικαιοσύνη για την αποκατάσταση των αδικιών. 

Ένα σύγχρονο άρθρο για την αρχή της ισότητας πρέπει να κατοχυρώνει την αρχή της ίσης μεταχείρισης και να τολμάει να απαγορεύει τις διακρίσεις για όλους τους λόγους για τους οποίους τις απαγορεύει και ο Χάρτης Θεμελιωδών Ελευθεριών της Ε.Ε. (όχι μόνο τις διακρίσεις μεταξύ ανδρών - γυναικών) ανυψώνοντας την απαγόρευση κατηγοριών διακρίσεων που τώρα περιλαμβάνονται στο άρθρο 81Α Π.Κ. σε συνταγματικό κανόνα, ώστε να μην έρθει κάποια πλειοψηφία στο μέλλον και αρχίζει να αυξομοιώνει την προστασία προσθαφαιρώντας κατηγορίες. Επίσης, ως προς τους αντιρρησίες συνείδησης, καιρός είναι να κατοχυρωθεί και ο ίσος ή έστω ανάλογος χρόνος υπηρεσίας προς την πλήρη ένοπλη θητεία, ώστε να μην λειτουργεί η εναλλακτική θητεία ως έμμεση τιμωρία για την συνειδησιακή αντίρρηση. Στο άρθρο της ισότητας του ισχύοντος Συντάγματος περιλαμβάνεται επίσης το θέμα της ιθαγένειας, που οι συντάκτες εξακολουθούν να το αφήνουν για ρύθμιση στον κοινό νομοθέτη, παρά τις δυσάρεστες περιπέτειες που είχε το σχετικό νομοθέτημα με βάση ακριβώς αυτές τις συνταγματικές διατάξεις. Η εμπειρία αυτή θα έπρεπε να είχε οδηγήσει σε μια πιο σαφή διάκριση για τα όρια του νομοθετικού (και δικαστικού) καθορισμού των θεμάτων της ιθαγένειας. 

Εισαγωγή του τεκμηρίου της αθωότητας

Εξαιρετικά εύστοχη ιδέα η προσθήκη του τεκμηρίου της αθωότητας, κατ' εφαρμογή του άρθρου 6 παρ. 2 της ΕΣΔΑ. Η κάλυψη όμως αυτού του κενού δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρης με απλή την επανάληψη του αναγκαστικά γενικόλογου άρθρου της ΕΣΔΑ: ο εθνικός συνταγματικός κανόνας θα πρέπει να απηχεί και την σχετική νομική παράδοση που οριοθετεί το τεκμήριο της αθωότητας χρονικοϋποθετικά μέχρι την έκδοση αμετάκλητης ποινικής καταδίκης του ατόμου. Η διατύπωση "κάθε κατηγορούμενος τεκμαίρεται ότι είναι αθώος εωσότου αποδειχθεί δικαστικά η ενοχή του" δεν προσθέτει πολλά και μπορεί να δημιουργήσει ακόμη και μείωση του επιπέδου προστασίας του τεκμηρίου της αθωότητας ("μα αποδείχθηκε σε πρώτο βαθμό η ενοχή!") σε σχέση με την νομολογία του ΕΔΔΑ. 

Χρήσιμο θα ήταν να κατοχυρωθεί συνταγματικά και η αρχή του ne bis in idem, για την παράβαση της οποίας έχουμε επίσης καταδικαστεί πρόσφατα στο ΕΔΔΑ.

Χωρίς ειδική αποζημίωση η καθυστέρηση της διοίκησης!!!

Στο σημερινό άρθρο 10 παρ. 3 κατοχυρώνεται το δικαίωμα του πολίτη να ζητά αποζημίωση όταν οι δημόσιες υπηρεσίες δεν τηρούν τις προθεσμίες για την διεκπεραίωση αιτημάτων. Αυτό προφανώς θεωρήθηκε υπερβολικό να κατοχυρώνεται στο Σύνταγμα και οι συντάκτες το αφαίρεσαν από το αντίστοιχο άρθρο 9 της πρότασης τους. Δεν είναι όμως περιττό!!! Την υλοποίηση του δικαιώματος προέβλεπε και ο Ν.1943/1991, ο οποίος καθιέρωνε και Επιτροπές Ελέγχου Εφαρμογής της Νομοθεσίας στις Αποκεντρωμένες Αυτοδιοικήσεις της χώρας. Ο νομοθέτης όμως το 2014 κατάργησε αυτές τις επιτροπές (οπότε οι πολίτες πια μονο δικαστικά μπορούν να αναζητήσουν την ειδική αποζημίωση) και θα καταργούσε φυσικά και το ίδιο το δικαίωμα της ειδικής αποζημίωσης, αν δεν το είχε κατοχυρώσει η παρ. 3 του άρθρου 10. Επομένως η παρ. 3 δεν είναι περιττή και έχει αποδειχθεί η σημασία της αναγωγής της ειδικής αποζημίωσης σε συνταγματικά προβλεπόμενο δικαίωμα του πολίτη. 

Κατάργηση του δικαιώματος στην πληροφόρηση και του δικαιώματος συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας!!!

Ο αναθεωρητικός νομοθέτης του 2001 προχώρησε σε μια σημαντική καινοτομία: πρόβλεψε στο σημερινό άρθρο 5Α του Συντάγματος το ενεργητικό δικαίωμα του πολίτη για πληροφόρηση (μαζί με τους εύλογους περιορισμού του), καθώς και το δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας και της πρόσβασης των πληροφοριών που διακινούνται ηλεκτρονικά. Αυτό οι συντάκτες της πρότασης το θεωρούν εντελώς περιττό συνταγματικό δικαίωμα και το έχουν εξοβελίσει από το σχέδιό τους. Δεν είναι όμως καθόλου περιττό: το άρθρο 5Α αναγάγει σε θεμελιώδες δικαίωμα την πρόσβαση στο Διαδίκτυο, με την έννοια ότι κάθε νομοθετική παρέμβαση σε αυτό το δικαίωμα (όπως π.χ. ο φόρος διαδικτύου) να μπορεί να κηρυχθεί αντισυνταγματικός από τα δικαστήρια αν θεωρηθεί ότι περιορίζει υπέρμετρα την δυνατότητα του πολίτη για ενάσκηση του δικαιώματος. Επίσης, η κατάργηση του άρθρου 5Α μπορεί να σημαίνει και την νομοθετικά επιτρεπόμενη υποβάθμιση μιας σειράς δικαιωμάτων πρόσβασης στην πληροφόρηση, όπως π.χ. η απαγόρευση των δημοσκοπήσεων για όλη την προεκλογική περίοδο κ.τ.λ. Ακόμα και η νομοθετική κατάργηση της "Διαύγειας" προσκρούει στο άρθρο 5Α. Εξαιρετικά ατυχής αυτή η αφαίρεση. 

Κατάργηση των συνταγματικών ορίων της προσωρινής κράτησης

Στο προτεινόμενο άρθρο 5 δεν υπάρχουν πλέον τα ανώτατα όρια προφυλάκισης για κακουργήματα και για πλημμελήματα. Η σχετική συνταγματική εγγύηση στο άρθρο 6 παρ. 4 του ισχύοντος Συντάγματος διασφαλίζει ότι στην Ελλάδα δεν θα έχουμε προφυλακίσεις τύπου Γκουαντάναμο. Δεν είναι καθόλου σκόπιμη η κατάργησή τους, από πλευράς προστασίας ατομικών δικαιωμάτων. 

Θρησκευτική ουδετερότητα του κράτους, με νόμο που ρυθμίζει την σχέση του με τις θρησκείες

Στο άρθρο 12 της πρότασης αναφέρεται: "Το κράτος είναι θρησκευτικά ουδέτερο". Αμέσως μετά: "Νόμος ρυθμίζει τις σχέσεις του κράτους με τις διάφορες θρησκευτικές κοινότητες, λαμβάνοντας υπόψη την ιστορική παρουσία καθεμιάς στη χώρα" . Οι δύο προτάσεις συνθέτουν μια αντίφαση. Ή το κράτος θα είναι ουδέτερο, άρα δεν θα έχει καμία σχέση με καμία θρησκευτική κοινότητα, ούτε με νόμο φυσικά. Ή το κράτος δεν θα είναι θρησκευτικά ουδέτερο και θα έχει προνομιακές σχέσεις "επετηρίδας" με θρησκευτικές κοινότητες. Και τα δύο, δεν γίνεται.

"Η ελευθερία της έκφρασης είναι απαραβίαστη"

Αυτή η προτεινόμενη διατύπωση, χωρίς τα "όπως ο νόμος ορίζει" και τις γνωστές επιφυλάξεις υπέρ του νομοθέτη καθιστά σαφώς αντισυνταγματικό κάθε περιορισμό του δημόσιου λόγου, φέρνοντας την διάταξη δίπλα στην α' τροπολογία του συντάγματος των ΗΠΑ. Έτσι, καθίσταται αντισυνταγματική η αντιρατσιστική νομοθεσία και το συνταγμα αποκτά προβλήματα συμβατότητας με το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ που περιλαμβάνει συγκεκριμένες κατηγορίες περιορισμών, τις οποίες ήδη περιλαμβάνει η εθνική νομοθεσία. Δεν είναι τόσο απλό να καταργήσεις τον μισό ποινικό κώδικα με ένα άρθρο. 

Διατήρηση του ΕΣΡ

Στο άρθρο 13, οι συντάκτες προτείνουν την διατήρηση ανεξάρτητης αρχής που ασκεί τον "αποκλειστικό έλεγχο" στην ραδιοφωνία και την τηλεόραση, με μνεία ότι αυτό το νέο ΕΣΡ θα "μεριμνά για την προστασία της νεότητας και των ευάλωτων ομάδων". Είναι γνωστό όμως ότι όλες οι σκοταδιστικές, ομοφοβικές και τρανσφοβικές αποφάσεις του ΕΣΡ έγιναν με την επίκληση της "προστασίας της νεότητας" που λειτουργεί ως ο μεγάλος μας φερετζές για κάθε είδους λογοκρισία σε όλα τα επίπεδα. Ας δούμε την πραγματικότητα: η "νεότητα", δηλαδή τα παιδιά δεν πρόκειται να πάθουν τίποτε από την τηλεόραση και το ... ραδιόφωνο (!!!), όταν ΜΕΓΑΛΩΝΟΥΝ ΣΕ ΕΝΑ ΚΟΣΜΟ ΠΟΥ ΣΕ ΚΑΘΕ ΠΕΝΤΕ ΜΕΤΡΑ ΕΧΟΥΝ ΜΠΡΟΣΤΑ ΤΟΥΣ ΕΝΑΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΠΟΙΟΝ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΜΠΟΥΝ ΣΤΟ ΙΝΤΕΡΝΕΤ. Κι αυτό νομίζω ότι τελειώνει κάθε αντίθετο επιχείρημα. Το ΕΣΡ πρέπει να ασκεί μόνο τις αρμοδιότητες που προβλέπονται βάσει της κοινοτικής νομοθεσίας. Μέχρι εκεί. 

Δικαίωμα στην εκπαίδευση

Οι συντάκτες διατηρούν την έννοια της "υποχρεωτικής εκπαίδευσης" και της υποχρέωσης του κράτους να την παρέχει δωρεάν. Προσθέτουν όμως και την ισότητα των ευκαιριών στην εκπαίδευση, μια έννοια που θα έπρεπε να συνοδεύεται όχι μόνο από την διασφάλιση καθενός να μορφώνεται "χωρίς να παρακωλύεται από οικονομικά εμπόδια", αλλά με μνεία και σε άλλα εμπόδια, όπως ειδικά το θέμα της γλώσσας, της αναπηρίας, των διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου που ήδη έχουμε δει στην καθημερινή εμπειρία ότι αποτελούν απτές περιπτώσεις παρεμπόδισης των πολιτών να έχουν ίση πρόσβαση στην εκπαίδευση.

Η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων είναι μια νομική μεταβολή που όντως προϋποθέτει αναθεώρηση του Συντάγματος και μνεία της στο άρθρο 14 είναι η κατά σειρά πρώτη νομική μεταρρύθμιση που εισάγει το προτεινόμενο σχέδιο συντάγματος. 

Στην παρ. 6, η αναφορά ως προϋπόθεση νόμου που ψηφίζεται από την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών προκαλεί μια αμηχανία: όλοι οι νόμοι ψηφίζονται με αυτή την πλειοψηφία στο κοινοβουλευτικό σύστημα μας. Στην ίδια παράγραφο αναφέρεται ότι οι κανονισμοί των παραρτημάτων αλλοδαπών πανεπιστημίων υπερισχύουν των διατάξεων του εσωτερικού δικαίου. Εδώ εντοπίζεται μια πρωτοτυπία που θα μεταβάλει την πυραμίδα των κανόνων δικαίου στην εσωτερική έννομη τάξη. Ενώ δηλαδή μέχρι τώρα στην κορυφή της πυραμίδας υπάρχει το σύνταγμα και ακολουθεί το ευρωπαϊκό δίκαιο, οι διεθνείς συνθήκες και ακολουθούν οι νόμοι, οι κανονιστικές πράξεις της διοίκησης κ.τ.λ., αίφνης το Σύνταγμα έρχεται να δημιουργήσει άλλη μια βαθμίδα, ανάμεσα στις διεθνείς συνθήκες και τους νόμους: οι κανονισμοί των παραρτημάτων αλλοδαπών πανεπιστημίων. Θα μπορεί π.χ. να έρθει στην Αθήνα το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης κι επειδή θα λέει ο κανονισμός του ότι οι γυναίκες φοράνε μαντήλα, δεν θα μπορεί να παρέμβει το Ελληνικό κράτος. Αυτό βέβαια δεν ισχύει ούτε καν για το προαύλιο των προξενικών κατοικιών. 

"Καταργώντας" τον ΕΝΦΙΑ με το ... Σύνταγμα

Στο προτεινόμενο άρθρο 16, για την προστασία της περιουσίας, υπάρχει μια διάταξη που αναφέρει ότι το σύνολο των φόρων για την ακίνητη περιουσία προβλέπεται μόνο ως "ποσοστό της δυνητικής προσόδου από εκμετάλλευσή της κατά το επόμενο έτος" και ειδικά για την κύρια κατοικία αυτό δεν μπορεί να υπερβεί τον Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (τιμάριθμος) του περασμένου έτους, ακόμη κι αν έτσι μειώνονται οι φόροι. Αν αυξάνεται ο ΔΤΚ, όριο της ετήσιας αύξησης είναι το 2%. Σε αυτό το σημείο, πολύ φοβάμαι ότι οι συντάκτες υποπίπτουν σε αυτό για το οποίο κατηγορούν ουσιαστικά τους δικαστές: βολονταριστική επεκτατική ισότητα, αλλά  μόνο ως προς το ατομικό δικαίωμα της ιδιοκτησίας ακίνητης περιουσίας! Και η αρχή της αναλογικότητας;

Κατάργηση των κοινωνικών δικαιωμάτων;

Οι συντάκτες στο άρθρο 18 παρ. 1 προτείνουν την διακήρυξη της πραγμάτωσης του κοινωνικού κράτους δικαίου και ιδίως την κοινωνική ασφάλεια και προστασία των ενδεών και των ευάλωτων ομάδων. Στις επόμενες παραγράφους προτείνουν ρυθμίσεις για το δικαίωμα στην εργασία. Το άρθρο συμπληρώνεται με ένα σχόλιο, στο οποίο οι συντάκτες απολογούνται που δεν μπορούν να εισηγηθούν για λόγους "επιστημονικής ειλικρίνειας" την αναλυτικότερη κατοχύρωση των κοινωνικών δικαιωμάτων. Ποια εννοούν όμως; Το δικαίωμα στην εκπαίδευση το έχουν κατοχυρώσει, ενισχυμένο μάλιστα (είναι και καθηγητές πανεπιστημίου στην πλειοψηφία τους). Το δικαίωμα στην εργασία το κατοχυρώνουν επίσης, ατομικό και συλλογικό (έστω και με την ανταπεργία). Την κοινωνική ασφάλεια και κοινωνική προστασία επίσης την αναφέρουν. Τί απομένει λοιπόν; Μια ρητή αναφορά στην υγεία και στην προστασία του γάμου, της οικογένειας, της μητρότητας και της παιδικής ηλικίας, όπως στο σημερινό άρθρο 21 που αναφέρεται και σε πολύτεκνες οικογένειες, αναπήρους πολέμου και ειρηνικής περιόδου, θύματα πολέμου, χήρες, ορφανά εκείνων που έπεσαν στον πόλεμο, όσους πάσχουν από ανίατη σωματική ή πνευματική νόσο που έχουν "δικαίωμα ειδικής φροντίδας από το Κράτος". Και η αναφορά στην απόκτηση της κατοικίας από αυτούς που την στερούνται ή στεγάζονται ανεπαρκώς. Όλα αυτά τα δικαιώματα αναφέρονται στον Χάρτη των Θεμελιωδών Ελευθεριών της Ε.Ε. και στον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη. Η υποχρέωση δηλαδή της χώρας να τα κατοχυρώνει δεν πηγάζει μόνο από το Σύνταγμά της, αλλά και από το ευρωπαϊκό δίκαιο. Η αφαίρεσή τους από το συνταγματικό κείμενο φαίνεται περισσότερο ως μια στυλιστική επιβεβαίωση ιδεολογικών αγκυλώσεων, παρά μια πραγματική νομική κατάργηση των αξιώσεων όλων αυτών των ευπαθών ομάδων για την εγγύηση των κοινωνικών δικαιωμάτων από το κράτος. 

Επίταξη προσωπικής εργασίας δημοτών

Οι συντάκτες προτείνουν μια συνταγματική διάταξη κατά την οποία "οι ΟΤΑ μπορούν να ζητούν από τους δημότες την προσφορά προσωπικής εργασίας για την ικανοποίηση απρόβλεπτων τοπικών αναγκών, όπως νόμος ορίζει". Αυτό βέβαια απλά, δεν μπορεί να εφαρμοστεί, δεδομένου ότι οι δημότες δεν είναι κατ' ανάγκη και κάτοικοι των Ο.Τ.Α. στους οποίους είναι δημότες.

Απαγόρευση της απεργίας των δικαστών

Και στο σημερινό Σύνταγμα απαγορεύεται η απεργία των δικαστών. Αυτό δεν τους εμπόδισε να συνεννοηθούν μεταξύ τους ώστε να διακόπτουν τις συνεδριάσεις τους συντονισμένα και, τελικά, να κάνουν απεργία (άλλωστε η κάθε συνταγματική απαγόρευση δικαιώματος μετριάζεται από την αρχή της αναλογικότητας: καμία απαγόρευση δεν είναι ανεξαίρετη, αλλιώς δεν είναι αναλογική). Οι συντάκτες του σχεδίου προτείνουν, για να ενισχυθεί η απαγόρευση να εισάγουν και μια πρόταση που αναφέρει ότι "δεν επιτρέπεται η παρακώλυση της απρόσκοπτης απονομής της δικαιοσύνης. Οι παραβάτες διώκονται όπως νόμος ορίζει". Δεν νομίζω ότι μπορεί να λειτουργήσει πολύ αποτρεπτικά αυτό, όταν οι ίδιοι οι δικαστές θα κληθούν να κρίνουν αν εμπίπτουν σε αυτή τη διάταξη.  

Το Ανώτατο Δικαστήριο για το περιβάλλον

Οι συντάκτες προτείνουν για τα δημόσια ή ιδιωτικά έργα που μπορεί να θίξουν το περιβάλλον να ζητείται προηγούμενη γνώμη του Ανώτατου Δικαστηρίου. Η αλήθεια είναι ότι εκεί καταλήγουν συνήθως οι μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων και οι αδειοδοτήσεις για τα μεγάλα έργα. Η πρόταση όμως κάνει λόγο για "γνώμη" κι όχι για δικαστική απόφαση. Στην επόμενη παράγραφο αναφέρεται ότι τα δικαστήρια κατά την ενάσκηση του δικαιοδοτικού τους έργου δεν μπορούν να προβαίνουν σε επεκτακτική εφαρμογή περιβαλλοντικών και χωροταξικών ρυθμίσεων. Και αυτή η παρέμβαση στην δικαστική εξουσία είναι εντελώς εσφαλμένη: αν περιμένουμε από τον κοινό νομοθέτη να ρυθμίσει σε όλη του την πληρότητα την εφαρμογή του δικαιώματος στο περιβάλλον ζήτω που καήκαμε. Ο δικαστικός έλεγχος, με τις εγγυήσεις αμεροληψίας και ανεξαρτησίας είναι πολύ πιο αποδεκτός θεσμικά για την κρίση περί του εάν ένα νομοθέτημα πρέπει ή όχι να εφαρμοστεί αναλογικά σε μια περιοχή που ο αιρετός νομοθέτης επιδεικνύει ολιγωρία σταθμίζοντας το πολιτικό κόστος. 

Πυρήνας του δικαιώματος, χωρίς τριτενέργεια και κατάχρηση!

Στο τελευταίο άρθρο των συνταγματικών δικαιωμάτων, οι συντάκτες πετσοκόβουν το σημερινό άρθρο 25 του Συντάγματος. Αφαιρούν την διάταξη κατά την οποία τα δικαιώματα εφαρμόζονται και στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών, λες και οι ιδιώτες δεν μπορούν να προσβάλλουν την προσωπικότητά σου, να παραβιάσουν τα προσωπικά δεδομένα και το απόρρητό σου ή την ακεραιότητα του περιβάλλοντος και είμαστε ακόμα στην εποχή που αυτές οι απειλές προέρχονταν αποκλειστικά από το κράτος. Ακόμη κι αν κάποιος διαφωνεί με μια επιστημονική προσέγγιση, όπως είναι η τριτενέργεια των συνταγματικών δικαιωμάτων, είναι λίγο γελοίο να υποκρίνεται ότι αυτή απλά δεν υπάρχει ή ότι δεν εφαρμόζεται από τα δικαστήρια ή ότι δεν θα συνεχίσει να εφαρμόζεται ακόμη κι αν την καταργήσεις. Είναι λίγο σαν την κατάργηση του "όπως ο νόμος ορίζει", μετά την καθιέρωση της υποχρεωτικότητας της ψήφου. Το ίδιο ισχύει φυσικά και για την κατάργηση της διάταξης του άρθρου 25 παρ. 3, περί απαγόρευσης της καταχρηστικής άσκησης δικαιώματος: ακόμη κι αν αφαιρέσεις την φράση αυτή από το σύνταγμα, δεν καταργείς την έννοια της κατάχρησης δικαιώματος. Δεν μπορείς να πείσεις ότι δεν υπάρχει, επειδή δεν την μνημονεύεις ρητά. 

Θεωρώ στα θετικά πάντως ότι προστίθεται η αναφορά στον πυρήνα το δικαιώματος ως όριο μέχρι το οποίο μπορεί ο νόμος να περιορίζει ατομικά δικαιώματα. 

Δικαίωμα στην χρηστή διοίκηση;

Θα περίμενε κανείς οι συντάκτες να έχουν ακολουθήσει τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. σε ένα  βαθμό. Το "δικαίωμα στην χρηστή διοίκηση" ας πούμε, είναι αναγκαίο να κατοχυρωθεί και συνταγματικά, όπως και η ειδικότερη έκφανσή του, η αρχή της προστατευόμενης εμπιστοσύνης του πολίτη που ήδη αναγνωρίζεται ως συνταγματικής περιωπής αρχή του δικαίου, αλλά δεν βρίσκει την ρητή κατοχύρωσή της. Στο ίδιο δικαίωμα, θα ήταν χρήσιμο να προβλεφθεί με μια λιτή διατύπωση η συνταγματική κατοχύρωση της Διαύγειας, με δεδομένες τις νομοθετικές επιθέσεις που έχει υποστεί τα τελευταία χρόνια. 

Άλλα ατομικά δικαιώματα που θα άξιζε να αναφερθούν ονομαστικά, όπως στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων Ε.Ε., είναι τα δικαιώματα του παιδιού, τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, τα δικαιώματα των ηλικιωμένων ατόμων, καθώς και το ατομικό δικαίωμα στο γάμο ανεξαρτήτως φύλου.

{Συνεχίζεται}