Έρχεται το νομοσχέδιο για την ταυτότητα φύλου

Απόψε στην εκδήλωση για την Διεθνή Ημέρα Μνήμης Τρανς που διοργάνωσε στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων το Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών μάθαμε ένα πολύ ενδιαφέρον νέο για την νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου. Ο π. Γενικός Γραμματέας Ανθρώπινων Δικαιωμάτων του Υπουργείου Δικαιοσύνης κ. Κ.Παπαϊωάννου έδωσε ορισμένα στοιχεία για το επερχόμενο νομοσχέδιο περί νομικής αναγνώρισης ταυτότητας φύλου. Το θέμα αφορά την δυνατότητα των τρανς ατόμων να αλλάζουν τα επίσημα έγγραφά τους (αστυνομική ταυτότητα κ.τ.λ.) ανάλογα με την δική τους ταυτότητα φύλου που δεν αντιστοιχεί στο φύλο που τους αποδόθηκε στην γέννηση. Πάγιο αίτημα της τρανς κοινότητας είναι να μην τίθενται ως προϋπόθεση για την μεταβολή στο ληξιαρχείο οι ιατρικές και χειρουργικές επεμβάσεις, αλλά να μπορεί κάθε ενδιαφερόμενος να αλλάζει τα χαρτιά του με βάση τον αυτοπροσδιορισμό και μια εύκολα προσβάσιμη, σύντομη και διαφανή διαδικασία. 

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που ανακοινώθηκαν σήμερα, το νομοσχέδιο είναι έτοιμο, μαζί με την αιτιολογική έκθεσή του και θα προβλέπει την δυνατότητα του ατόμου, κάνοντας αίτηση στο δικαστήριο με την διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας, χωρίς καμία ιατρική παρέμβαση ή προϋπόθεση, να εκδίδεται δικαστική απόφαση για την μεταβολή των στοιχείων του φύλου στην ληξιαρχική πράξη γέννησης. 

Αυτό που γίνεται ως σήμερα είναι ότι οι σχετικές αιτήσεις στο δικαστήριο πρέπει να συνοδεύονται από ιατρικές βεβαιώσεις ψυχιάτρου ότι το άτομο ζει ήδη στο επιθυμητό φύλο, καθώς και αποδείξεις για την ορμονική θεραπεία και για χειρουργικές επεμβάσεις. Με την απόφαση 418/2016 του Ειρηνοδικείου Αθηνών (σε υπόθεση που χειρίστηκα) κρίθηκε ότι δεν χρειάζεται αφαίρεση γεννητικών οργάνων, καθώς αυτό θα ήταν μια υπερβολική προϋπόθεση που αντίκειται στο ευρωπαϊκό και το διεθνές δίκαιο των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Ωστόσο, ήδη διατυπώθηκαν σοβαρές ενστάσεις για την προτεινόμενη αλλαγή, από την πρόεδρο του Σωματείου Υποστήριξης Διεμφυλικών, κ. Μαρίνα Γαλανού, η οποία είχε πάρει μέρος και ως μέλος χωρίς ψήφο στην σχετική νομοπαρασκευαστική και η οποία αιφνιδιάστηκε από τις πληροφορίες που ανακοινώθηκαν. Η κ. Γαλανού εξέφρασε την απορία της για ποιο λόγο πρέπει να διατηρηθεί μια δικαστική διαδικασία, που ήδη υπάρχει άλλωστε και να μην ακολουθηθούν πιο απλές λύσεις για την μεταβολή των στοιχείων, όπως αυτές που ακολουθούνται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ο κ. Παπαϊωάννου απάντησε ότι αυτή η νομοθετική λύση εγγυάται τον σεβασμό της ιδιωτικότητας, ενώ κρίθηκε πιο συμβατή και με την υπάρχουσα διαδικασία για μεταβολή του κυρίου ονόματος του ατόμου που ούτως ή άλλως είναι αυτή της δικαστικής οδού με την εκούσια δικαιοδοσία στο Ειρηνοδικείο. Ότι δηλαδή δεν μπορούμε να έχουμε δικαστική διαδικασία για τη μεταβολή του κύριου ονόματος και μη δικαστική διαδικασία για τη μεταβολή της εγγραφής του φύλου. 

Στην δική μου τοποθέτηση υποστήριξα την απλή δήλωση στο ληξιαρχείο, όπως ισχύει για όλες τις ληξιαρχικές πράξεις. 

Το επιχείρημα ότι, λόγω του ότι το κύριο όνομα αλλάζει με δικαστήριο, έτσι πρέπει να αλλάζει και το στοιχείο του φύλου (argumentum a minore ad majus) δεν ισχύει, διότι για να αλλάξει ένας ενδιαφερόμενος το κύριο όνομά του με την διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας απαιτείται να συντρέχει "σπουδαίος λόγος", τον οποίο εξετάζει το Ειρηνοδικείο. Δεν είναι πιο απλό θέμα (minus) η μεταβολή του κυρίου ονόματος, καθώς προϋποθέτει σοβαρές συνθήκες που ανάγονται σε συνταγματικά δικαιώματα, όπως π.χ. η μεταβολή ενός χριστιανικού ονόματος σε άλλο μη-χριστιανικό όνομα λόγω της μεταβολής του θρησκεύματος του προσώπου (βλ. υπόθεση που χειρίστηκα και στην οποία ενδιαφερόμενος έλαβε το όνομα "Ήλιος"). Επομένως, η αλλαγή του κυρίου ονόματος, με όλες τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει στην ασφάλεια των συναλλαγών είναι μια διαδικασία που καλώς διέρχεται μέσα από το Ειρηνοδικείο, αλλά καλύπτει εξατομικευμένες κάθε φορά περιστάσεις που δεν μπορούν να παρέχουν πεδίο σύγκρισης με το θέμα της αλλαγής των εγγράφων για το θέμα της ταυτότητας φύλου. Στην νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου που αναγκαστικά συρρέει με την μεταβολή κύριου ονόματος (από αντρικό όνομα σε γυναικείο ή το αντίστροφο), ο "σπουδαίος λόγος" για την μεταβολή του ονόματος είναι αυτή καθαυτή η αναγνώριση του γεγονότος ότι η ταυτότητα φύλου δεν αντιστοιχεί στο φύλο που αποδόθηκε κατα την γέννηση. Αφού, λοιπόν, η μεταβολή του στοιχείου του φύλου μπορεί να διαταχθεί στην βάση του αυτοπροσδιορισμού και μόνον - χωρίς ιατρικές και άλλες προϋποθέσεις - τότε παρέλκει η διερεύνηση του αν υπάρχει και ο "σπουδαίος λόγος" που απαιτείται για την μεταβολή του κυρίου ονόματος. Εξάλλου, η μεταβολή επωνύμου, πάλι για "σπουδαίο λόγο", γίνεται και με απόφαση δημάρχου (Ν.3852/2010) και πιο πριν με απόφαση νομάρχη! 

Ορίστε, λοιπόν ένα πραγματικό επιχείρημα από το έλασσον στο μείζον: αφού το επώνυμο αλλάζει με απόφαση δημάρχου, γιατί το φύλο να μην αλλάζει με απλή δήλωση του ατόμου στον ληξίαρχο;

Aυτή είναι άλλωστε και η λύση (χωρίς δικαστήρια) που έχει προκριθεί σε νόμους όπως στην Πορτογαλία (Ν.7/2011), στην Αργεντινή (Νόμος για την ταυτότητα φύλου του 2012), στην Μάλτα (Νόμος για ταυτότητα φύλου, έκφραση φύλου, χαρακτηριστικά φύλου του 2015), στην Ιρλανδία (Ν.25/2015), στην Νορβηγία (Νόμος τροποποιημένος το 2016), στην Νότια Αφρική (από το 2003).