Ο ρόλος της αστυνομίας στο Pride

 

To 2007 το Συμβούλιο της Ευρώπης (Κογκρέσο Τοπικών και Περιφερειακών Αρχών) έλαβε την απόφαση 230 (2007) με θέμα "Ελευθερία της συνάθροισης και της έκφρασης για λεσβίες, γκέι, μπάι και διεμφυλικά πρόσωπα". Αυτή η απόφαση απευθύνεται στους δήμους και τις περιφέρειες των κρατών του Συμβουλίου της Ευρώπης και περιλαμβάνει ειδικές αναφορές για τον ρόλο της Αστυνομίας κατά την διεξαγωγή της παρέλασης υπερηφάνειας, για την αστυνομία στα Pride. Ορίζει λοιπόν ότι οι τοπικές αρχές πρέπει: 

 

"vi. να καθιστούν διαθέσιμες επαρκείς αστυνομικές δυνάμεις για να διασφαλίζεται ότι υπάρχουν επαρκή μέτρα όταν έχουν εντοπιστεί αντι-διαδηλωτές κατά μιας ΛΟΑΔ διοργάνωσης, ώστε να διασφαλίζουν ότι οι συμμετέχοντες στην τελευταία δεν χρειάζεται να φοβούνται ότι θα υποστούν σωματική βία, όπως επιβάλλει το άρθρο 2 της ΕΣΔΑ που προβλέπει την θετική υποχρέωση των Αρχών να προστατεύουν το δικαίωμα στην ζωή και το άρθρο 3 που ορίζει ότι ουδείς υποβάλλεται σε βασανιστήρια ή σε απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία.

[...]

f) να συντονίσουν και να ενισχύσουν τις σχέσεις της τοπικής αστυνομίας με την κοινότητα, ώστε να μειωθούν οι πιθανές κλιμακώσεις στις δημόσιες διαδηλώσεις και, ειδικότερα:

i. να διασφαλίσουν ότι οι αστυνομικοί έχουν την κατάλληλη εκπαίδευση σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ουδετερότητα και την απαγόρευση διακρίσεων, ότι έχουν λάβει τις σχετικές οδηγίες και ότι τις εφαρμόζουν

ii. να καταφεύγουν σε διάλυση των διαδηλώσεων ως έσχατο μέσο

iii. να διασφαλίζουν ότι οι υπάλληλοι της επιβολής του νόμου αποφεύγουν την χρήση βίας ή περιορίζουν αυτή στο ελάχιστο αναγκαίο, εφαρμόζοντας αυστηρά τα διεθνή πρότυπα αστυνόμευσης που προβλέπουν ειδικές και λεπτομερείς οδηγίες για αυτή την χρήση

iv. να διασφαλίζουν ότι οι αστυνομικοί υπάλληλοι αναλαμβάνουν άμεση και αποτελεσματική δράση για την απομάκρυνση κάθε προσώπου που έχει σκοπό να διαταράξει την συνάθροιση (λαμβάνοντας υπόψη τα σχετικά με την κανονική δημόσια τάξη)

v. να μην επιβάλλουν ποτέ στους διοργανωτές να προσλάβουν το δικό τους προσωπικό ασφαλείας ή να καταβάλουν τις δαπάνες της αστυνόμευσης των συναθροίσεων (καθώς αυτό αποτελεί τύπο περιορισμού εκ των προτέρων, ο οποίος θίγει την θετική υποχρέωση των αρχών να προστατεύουν την ενάσκηση αυτών των δικαιωμάτων)"

 

Το 2010, το Συμβούλιο της Ευρώπης θέσπισε την Σύσταση CM/Rec(2010)5 της Επιτροπής Υπουργών των κρατών μελών σχετικά με μέτρα για την καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού ή ταυτότητας φύλου. Στην παρ. 15, η Σύσταση ορίζει:

"15. Τα κράτη μέλη οφείλουν να διασφαλίσουν ότι οι αρχές επιβολής του νόμου λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα για να προστατεύσουν τους συμμετέχοντες σε ειρηνικές διαδηλώσεις υπέρ των δικαιωμάτων των λεσβιών, των ομοφυλόφιλων, των αμφιφυλόφιλων και των διαφυλικών από κάθε παράνομη απόπειρα διατάραξης ή παρεμπόδισης της αποτελεσματικής απόλαυσης του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης και στην ειρηνική συνάθροιση."

 

To Eυρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) έχει καταδικάσει πολλές χώρες επειδή η αστυνομία δεν προστάτευσε επαρκώς τα άτομα που συμμετείχαν στα Pride.

 

Το 2015, το ΕΔΔΑ καταδίκασε την Γεωργία επειδή η αστυνομία δεν προστάτευσε 13 συμμετέχοντες στην πορεία για την ημέρα κατά της ΛΟΑΤΚΙφοβίας, ενώ ήξερε ότι υπήρχαν αντι-διαδηλωτές που θα επιτίθεντο.

 

Το 2016, το ΕΔΔΑ καταδίκασε την Ρουμανία επειδή η αστυνομία της δεν προστάτευσε διαδηλωτές στο Pride του Βουκουρεστίου.

 

Το 2020 το ΕΔΔΑ καταδίκασε την Ρωσία επειδή δεν προστάτευσε ΛΟΑΤΚΙ+ διαδήλωση στην Αγ. Πετρούπολη από αντιδιαδηλωτές.

 

Υπάρχουν επίσης πολλές υποθέσεις που το ΕΔΔΑ καταδικάζει χώρα για την ομοφοβική και βίαιη κατάχρηση εξουσίας από την αστυνομία σε βάρος ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων. Το 2020 η Γεωργία καταδικάστηκε για αυθαίρετες έρευνες και κακοποίηση από αστυνομικούς σε μέλη ΛΟΑΤΚΙ+ οργάνωσης. Το 2021 η Κροατία καταδικάστηκε γιατί η αστυνομία δεν εξετασε το λεσβιοφοβικό κίνητρο που κατήγγειλε μια γυναίκα που κακοποιήθηκε σ ένα μπαρ.

 

 Επομένως, το Ευρωπαϊκό Δίκαιο των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, όπως ερμηνεύεται από τα θεσμικά όργανα του Συμβουλίου της Ευρώπης επιβάλλει στα κράτη να παρέχουν αστυνομικές δυνάμεις στα Pride για σκοπούς αποκλειστικά και μόνο προστασίας της διοργάνωσης από τρίτους που μπορεί να την διαταράξουν και να θέσουν σε κίνδυνο την ασφάλεια των διαδηλωτών. Ωστόσο, οι αστυνομικοί που αναλαμβάνουν αυτόν τον ρόλο πρέπει να έχουν κατάλληλη εκπαίδευση και ενημέρωση σε ΛΟΑΤΚΙ θέματα, δηλαδή τα κράτη να έχουν οργανώσει τον ΛΟΑΤΚΙ γραμματισμό τους με σεμινάρια, εκπαιδεύσεις και σχετικά πρακτικά μαθήματα.

 

Αυτόν τον κομβικό ρόλο του ΛΟΑΤΚΙ γραμματισμού της αστυνομίας, το Συμβούλιο της Ευρώπης τον υποστηρίζει μέσα από συνεργασίες με τις ΛΟΑΤΚΙ οργανώσεις τη κοινωνίας των πολιτών: υπάρχει ένα αναλυτικό έγχειρίδιο που έχει εκπονήσει το Τμήμα Σεξουαλικού Προσανατολισμού και Ταυτότητας Φύλου με τίτλο "Aστυνόμευση εγκλημάτων μίσους εναντίον ΛΟΑΤΚΙ ατόμων: σεμινάριο για μια επαγγελματική αστυνομική ανταπόκριση" (2019).

Ανάμεσα στις ΛΟΑΤΚΙ οργανώσεις που συμμετέχουν στην κρατική εκπαίδευση των αστυνομικών σε αυτά τα θέματα είναι και οι ΛΟΑΤΚΙ Αστυνομικές Ενώσεις. Δηλαδή οι συλλογοι των ΛΟΑΤΚΙ αστυνομικών που έχουν οργανωθεί σε σωματεία για να προστατεύσουν αφενός τα δικαιώματά τους μέσα στην αστυνομία από τυχόν διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας / χαρακτηριστικών φύλου κι αφετέρου να συμβάλουν στην διαμόρφωση συνείδησης μέσα στην αστυνομία για τα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα των πολιτών. Στην Ελλάδα, μια τέτοια ΛΟΑΤΚΙ αστυνομική οργάνωση είναι η Police Action - Δράση Αστυνομικών για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, ενώ υπάρχει κι άλλη μία ή και δύο ομάδες ΛΟΑΤΚΙ αστυνομικών που δεν έχουν ακόμη αναγνωριστεί νομίζω τυπικά. Αυτές είναι ΛΟΑΤΚΙ οργανώσεις που δεν ταυτιζονται φυσικά με την ίδια την Αστυνομία, αλλά αποτελούνται από ορισμένα μέλη της. Και υπάρχει και η Ευρωπαϊκή Ένωση ΛΟΑΤΚΙ Αστυνομικών, η European LGBT Police Association - EGPA.

 

Είναι διακριτός, δηλαδή, ο θεσμικός ρόλος της Αστυνομίας για την εκπλήρωση της θετικής υποχρέωσης του κράτους να διασφαλίσει την ομαλή διεξαγωγή του Pride και άλλος ο υπερασπιστικός και κοινωνικός ρόλος των ΛΟΑΤΚΙ οργανώσεων αστυνομικών που ενεργούν ως πρωτοβουλίες συμμετοχής και στο Pride ως παράγοντες υλοποίησης των συστάσεων του Συμβουλίου της Ευρώπης για ενημέρωση, εκπαίδευση, ορατότητα των ΛΟΑΤΚΙ μέσα στην Αστυνομία.

 

Αυτή είναι η ευρωπαϊκή προσέγγιση για τον ρόλο της Αστυνομίας στο Pride, με πλήρη επίγνωση φυσικά του κακοποιητικού ρόλου που έχει διαδραματίσει ο θεσμός της επιβολής της δημόσιας τάξης διαχρονικά και με καταδίκες από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Δηλαδή, η Ευρώπη δεν κλείνει τα μάτια στο γεγονός ότι αστυνομικοί είναι δράστες σε εγκληματα μίσους κατά ΛΟΑΤΚΙ ατόμων και οργανώσεων, ούτε τα βλέπει όλα ρόδινα, αλλά έχει οργανώσει μια πολιτική συμπερίληψης με σκοπό την μεταβολή της κουλτούρας της κάθε αστυνομίας με στόχο τον ΛΟΑΤΚΙ γραμματισμό της.

 

Στις ΗΠΑ, από όπου προέχεται ιστορικά και η διοργάνωση των pride σε ανάμνηση των επεισοδίων κατά της αστυνομίας κυρίως από μάυρες τρανς σεξεργάτριες στο μπαρ Stonewall, η δομή της αστυνομίας και η αντιμετώπισή της από τα Pride είναι διαφορετική από την Ευρώπη. Οι λόγοι είναι θεσμικοί, πολιτικής κουλτούρας, ιστορικοί, αλλά και βέβαια μεγαλύτερης μετεξέλιξης της αμερικάνικης νομοθεσίας και κοινωνίας στα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα που δεν δικαιολογεί πλέον καθόλου την ανοχή από εγκλήματα που τελούν ένστολοι.

 

Ορισμένα Pride στις ΗΠΑ λοιπόν απαγόρευσαν την συμμετοχή ΛΟΑΤΚΙ αστυνομικών ως διαδηλωτών, αλλά με συγκεκριμένο χρονικό ορίζοντα: για 3 χρόνια και ως επιτίμιο ακοινωνησίας για τα αιματηρά γεγονότα που σχετίζονται με την ευθύνη αστυνομικών σε εγκληματα μίσους που οδήγησαν και στο κίνημα Black Lives Matter. Και στις ΗΠΑ βέβαια αυτός ο αποκλεισμός έχει οδηγήσει σε τεράστιες διαφωνίες εντός και εκτός κοινότητας, αλλά είναι ένας περιορισμός με ειδική αιτιολόγηση και χρονικό περιορισμό: είναι μία σαφής συλλογική κύρωση που επιβάλει ένα Pride για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.

 

Υπάρχει το μεγάλο ερώτημα ηθικής και νομικής τάξης περί του αν μπορείς να αποκλείσεις συλλογικά μια κατηγορία κρατικών υπαλλήλων από την συμμετοχή τους, ως τέτοιων, με τις στολές τους και όλες τις σημάνσεις της κρατικής αποστολής τους, στο δικαίωμα της συνάθροισης, ως επιτίμιο ακοινωνησίας. Ούτε στις ΗΠΑ το έχουν λύσει, αφού μόλις πέρσι τέθηκε για πρώτη φορα και το γεγονός ότι όντως απαγόρευσαν τις ΛΟΑΤΚΙ αστυνομικές οργανώσεις δεν σημαίνει φυσικά ότι τελείωσε η συζήτηση για την δημοκρατική νομιμοποίηση μιας τέτοιας απόφασης, λαμβάνοντας υπόψη και την πολλαπλή διάκριση που προκαλεί και μάλιστα ενδοκοινοτική: οι ΛΟΑΤΚΙ αστυνομικοί που δεν τους δίνεται το δικαίωμα να παρελάσουν με την στολή τους. Γιατί αυτό είναι γι' αυτούς η ΛΟΑΤΚΙ εργασιακή ορατότητά τους: να τους δουν οι ομοφοβικοί συνάδελφοί τους με την στολή τους να παίρνουν μέρος στο Pride κι όχι ως Κώστας ή ως Γιώργος που δεν τρέχει τίποτα "αφού δεν προκαλούν". Η "ανοχή" του Pride για αστυνομικούς που μπορούν να έρθουν ως "άτομα", ως "πολίτες", αλλά χωρίς την στολή τους μου θυμίζει κάπως ανεστραμμένο το κλασικό ρητορικό σχήμα "ας κάνουν ό,τι θέλουν στο κρεβάτι τους, αλλά να μην προκαλούν".

 

Είναι κατανοητό βέβαια ότι τα θύματα της αστυνομικής βίας δεν ανέχονται να παρελάσουν στην ίδια γραμμή με τους δράστες της αστυνομικής βίας. Έχω υπερασπιστεί τρανς άτομο σε μήνυση που της υπέβαλαν αστυνομικοί και καταλαβαίνω ότι η σχέση της με την στολή δεν θα είναι και η πιο ευχάριστη. Έχω υπερασπιστει και cis δικηγόρο τρανς ατόμων που ως τέτοια κρατήθηκε αυθαίρετα στο κρατητήριο επειδή πήγε να ασκήσει τα καθήκοντά της.

 

Όμως, την στολή την φοράει ένα συγκεκριμένο άτομο κάθε φορά και πραγματικά δεν πιστεύω ότι θα φτάσει ο αμετανόητος αστυνομικός - δράστης ενός ομοφοβικού εγκλήματος να θέλει να παρελάσει στο Pride με την στολή του. Δεν θα το κάνει. Αυτοί που θα έρθουν θα είναι άλλοι. Και το μεγάλο ερώτημα είναι μήπως αυτοί οι άλλοι, οι καλοί ΛΟΑΤΚΙ αστυνομικοί που θα έρθουν με την στολή τους, "ξεπλένουν" τους εγκληματίες αστυνομικούς. Έτσι, έχουν δύο "μέτωπα": από την μία τους ομοφοβικούς συναδέλφους τους και το μη ασφαλές εργασιακό περιβάλλον κι από την άλλη πλευρά μία μερίδα της δικής τους ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας που τους βλέπει ως το φύλλο συκής ενός σάπιου συστήματος και εξ αρχής τους απορρίπτει λόγω της ίδιας της εμφάνισής τους, με τεκμήριο ενοχής.

 

Φέτος στην Αθήνα, την εβδομάδα του Pride, θα πραγματοποιηθεί το συνέδριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΛΟΑΤΚΙ Αστυνομικών στις 16 και 17 Ιουνίου στην Τεχνόπολη. Θα μετέχουν δηλαδή ΛΟΑΤΚΙ αστυνομικοί από αντίστοιχες τοπικές ενώσεις των ευρωπαϊκών χωρών και θα συζητήσουν τα θέματά τους. Έχω κληθεί σε αυτό το συνέδριο να μιλήσω ως νομικός για το θέμα των "Διακρίσεων Λόγω Σεξουαλικού Προστανατολισμού και Ταυτότητας Φύλου των Αστυνομικών Υπαλλήλων στον Χώρο της Εργασίας τους". Θέλουν δηλαδή να ενημερωθούν για τις νομικές εξελίξεις που υπάρχουν και τα διαθέσιμα μέσα που έχουν οι ίδιοι από τους κακοποιητικούς και ομοφοβικούς / τρανσφοβικούς συναδέλφους τους και προϊσταμένους τους.

 

Το βρίσκω εξίσου ερεθιστικό επιστημονικά με το γεγονός ότι αύριο και μεθαύριο θα είμαι στην Θεσσαλονίκη για να μιλήσω σε 300 Ελληνίδες κι Έλληνες δικαστικούς λειτουργούς εν ενεργεία σχετικά με τα θέματα της ταυτότητας φύλου, στο πλαίσιο του σεμιναρίου που διοργανώνει η Εθνική Σχολή Δικαστών. Έχω να παρουσιάσω πολλές ιστορίες δικαστικής κακοποίησης ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων από την Ελληνική Δικαιοσύνη, κάτι που πριν απ΄όλους πρέπει να τα ξέρουν οι ίδιοι οι δικαστικοί. Δεν θα τους έλεγα όχι επειδή ανάμεσα σε αυτούς μπορεί να βρίσκονται και δράστες.

 

Συμμετέχω και στις προφεστιβαλικές εκδηλώσεις του Athens Pride, στο πλαίσιο των οποίων έχει ενταθχεί η παρουσίαση του βιβλίου μου "Ελεύθερη Συμβίωση" στον Πολύχρωμο Πλανήτη, το ακτιβιστικό βιβλιοπωλείο - εκδοτικό οίκο της πολυαγαπημένης μας Μαρίνας Γαλανού που τόσο έχει ήδη λείψει, αλλά και που τόσο άλλαξε με το έργο της τον Χάρτη των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων στην Ελλάδα. Ομιλητές σε αυτή την παρουσίαση είναι δύο αγαπημένα μου πρόσωπα από την κοινότητα, ο Ηλίας Μυρσινιάς και η Κατερίνα Τρίμμη.

 

Μαθαίνω δηλαδή ότι συμμετέχω στο Athens Pride που δεν έχει επιτρέψει στην Ευρωπαϊκή Ένωση ΛΟΑΤΚΙ Αστυνομικών να έχει δικό της περίπτερο στην διοργάνωση. Έχω τις διαφωνίες μου, αλλά καταλαβαίνω και τα θύματα της αστυνομικής βίας ότι δεν θέλουν να συνυπαρξουν με αστυνομικούς. Ακούω όμως και το επιχείρημα ότι δεν διαχωρίζουμε την αστυνομία σε καλή και κακή, δεν υπάρχουν προσωπικότητες και ατομικότητες της αστυνομίας, υπάρχει ο θεσμός ο οποίος είναι απορριπτέος για τους γνωστούς ιστορικούς λόγους. Αυτή η θέση δεν ξέρω πόσο συμβιβάζεται με τα ευρωπαϊκά πρότυπα που έχω παραθέσει στην αρχή για τον κρατικό ρόλο και για τον υπερασπιστικό και κοινωνικό ρόλο, όταν τον διαχωρισμό τον έχει κάνει διαχρονικά το ίδιο το Συμβούλιο της Ευρώπης. Στο αμερικανικό ντιμπέιτ για το θέμα προβάλλεται έντονα το θέμα της ενδοκοινοτικής διάκρισης, γιατί είναι οι ΛΟΑΤΚΙ ή οι συνοδοιπόροι των ΛΟΑΤΚΙ αστυνομικών που θέλουν να παρελάσουν κι όχι βέβαια το σύνολο των αστυνομικών. Σε αυτό δεν έχω δει επαρκή αντίκρουση, δηλαδή κατά πόσον δεν υπάρχει όντως ενδοκοινοτική διάκριση και μάλιστα με κριτήριο τον υπάρχοντα ή νομιζόμενο σεξουαλικό προσανατολισμό / ταυτότητα - χαρακτηριστικά φύλου.

 

Αυτό που σίγουρα δεν υπάρχει είναι ο χρονικός ορίζοντας. Δηλαδή ακόμα και στα αμερικανικά Pride που απέκλεισαν ΛΟΑΤΚΙ αστυνομικές οργανώσεις τους είπαν ότι τους αποκλείουν για 3 χρόνια, όχι για πάντα ή αορίστως. Το οποίο σημαίνει μόνο ένα πράγμα: κριτήρια. Βάσει των οποίων υπολογίζεται ο αποκλεισμός ή μη. Τα κριτήρια σημαίνουν: έχω γενικές αρχές που λαμβάνω υπόψη κι έχω σταθμίσει έναντι άλλων αρχών που αφορούν ακόμη και το δικαίωμα συμμετοχής στην συνάθροιση με την επιλογή της στολής. Τέτοιες γενικές αρχές και τέτοια στάθμιση και αιτιολόγηση δεν έχω δει να γίνεται από το Athens Pride. Θα ενδιέφερε όμως να γίνει σε τέτοιο επίπεδο η ανάλυση αυτή κι όχι με λαϊκισμό και κραυγές που αύριο μπορεί να αποδειχτεί ότι δεν ήταν το δικαιότερο μέτρο.