Φωτογραφίες βρεφών σε ιστοσελίδες γονέων

Παρατηρείται το φαινόμενο της ανάρτησης φωτογραφιών ανηλίκων, ακόμη και βρεφών, στις ιστοσελίδες των γονέων τους. «Και ποιο το πρόβλημα;», θα μπορούσε να αντιτείνει κάποιος. Οι γονείς δεν ασκούν την γονική μέριμνα, δεν τους έχει ανατεθεί από το νόμο ο απόλυτος έλεγχος των δικαιωμάτων των παιδιών τους; Δεν έχουν την αποκλειστική ευθύνη για την προστασία τους; Αναμφισβήτητα. Μέχρι το σημείο που το Σύνταγμα και ο νόμος το επιτρέπουν.

Η προστασία προσωπικών δεδομένων κατοχυρώνεται ως ανθρώπινο δικαίωμα από το άρθρο 9Α του Συντάγματος, κατά το οποίο καθένας έχει δικαίωμα προστασίας από την συλλογή, επεξεργασία και χρήση, ιδίως με ηλεκτρονικά μέσα, των δεδομένων που τον αφορούν. Η διασφάλιση αυτής της προστασίας έχει ανατεθεί από τη συνταγματική διάταξη σε ανεξάρτητη αρχή, ενώ ο νόμος είναι αυτός που θα προσδιορίσει τις προϋποθέσεις τις επιτρεπτής επεξεργασίας δεδομένων. Ο νόμος στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι ο Ν.2472/1997, ο οποίος εναρμόνισε το εσωτερικό δίκαιο με την Οδηγία 95/46/ΕΚ, η οποία αποτελεί μέρος του ευρωπαϊκού κοινοτικού δικαίου.

Ο νόμος εφαρμόζεται σε κάθε επεξεργασία που διενεργείται με αυτοματοποιημένο τρόπο (ή με μη αυτοματοποιημένο, εφόσον τα δεδομένα περιλαμβάνονται ή πρόκειται να περιληφθούν σε αρχείο). Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, στη υπόθεση Bodil Lindqvist, αναφέρει ότι η ανάρτηση στο Διαδίκτυο πληροφοριών που αναφέρονται σε πρόσωπα των οποίων η ταυτότητα τους μπορεί να προσδιοριστεί, αποτελεί αυτοματοποιημένη επεξεργασία προσωπικών δεδομένων, η οποία εντάσσεται στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας. Αυτό σημαίνει, μεταξύ άλλων, ότι όσο «προσωπικός» κι αν είναι ο σκοπός της επεξεργασίας δεδομένων (οι οικιακές επεξεργασίες -όπως ο τηλεφωνικός κατάλογος, οι οικογενειακές φωτογραφίες και τα οικιακά βίντεο που βρίσκονται στο σπίτι μας- εξαιρούνται από το πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας και του Νόμου), η ανάρτηση των πληροφοριών στο Internet εκφεύγει εξ ορισμού από την έννοια της οικιακής δραστηριότητας, αφού εντάσσεται σε μια σφαίρα δημοσιοποίησης, η οποία καθιστά παγκόσμια προσβάσιμες τις πληροφορίες.

Πότε επιτρέπεται η επεξεργασία προσωπικών δεδομένων; Κατ’ αρχήν όταν υπάρχει συγκατάθεση του προσώπου το οποίο αφορούν τα δεδομένα. Τι σημαίνει «συγκατάθεση»; Το αναφέρει ο ίδιος ο νόμος: «κάθε ελεύθερη, ρητή και ειδική δήλωση βουλήσεως, που εκφράζεται με τρόπο σαφή, και εν πλήρη επίγνωση, και με την οποία, το υποκείμενο των δεδομένων, αφού προηγουμένως ενημερωθεί, δέχεται να αποτελέσουν αντικείμενο επεξεργασίας τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα που το αφορούν. Η ενημέρωση αυτή περιλαμβάνει πληροφόρηση τουλάχιστον για τον σκοπό της επεξεργασίας, τα δεδομένα ή τις κατηγορίες δεδομένων που αφορά η επεξεργασία, τους αποδέκτες ή τις κατηγορίες αποδεκτών των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, καθώς και το όνομα, την επωνυμία και τη διεύθυνση του υπεύθυνου επεξεργασίας και του τυχόν εκπροσώπου του.»

Είναι σαφές ότι ένα βρέφος, ενδεχομένως κι ένας μεγαλύτερος ανήλικος, δεν μπορεί να δώσει μια τόσο απαιτητικών προϋποθέσεων συγκατάθεση για την ανάρτηση των προσωπικών του δεδομένων στο Internet. Μπορεί η συγκατάθεση να αναπληρωθεί από τη συγκατάθεση των γονέων που ασκούν την γονική μέριμνα; Όχι, γιατί αυτή η συγκατάθεση είναι εμπλουτισμένη με τόσα πολλά στοιχεία που άπτονται της πραγματικής αντίληψης εκ μέρους του υποκειμένου των δεδομένων ώστε δεν μπορεί να αναπληρωθεί από τη δήλωση του νόμιμου εκπρόσωπου, όπως συμβαίνει, για παράδειγμα, με τα περιουσιακά δικαιώματα. Ο πληροφοριακός αυτοκαθορισμός συνδέεται άμεσα με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και δεν είναι ένα δικαίωμα απαλλοτριωτό, όπως τα περιουσιακά δικαιώματα. Γι’ αυτό και οι όροι άσκησής του είναι όροι περιορισμού συνταγματικού δικαιώματος και όχι όροι άσκησης δικαιώματος που κατοχυρώνεται από την κοινή νομοθεσία.

Αυτό σημαίνει ότι δεν επιτρέπεται καμία επεξεργασία δεδομένων των βρεφών; Όχι βέβαια. Όταν το πρόσωπο βρίσκεται στη φυσική και νομική αδυναμία για να παραχωρήσει τη συγκατάθεσή του (κατάσταση στην οποία εξ ορισμού βρίσκεται ένα βρέφος), επιτρέπεται η επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων, μόνο, όμως, εφόσον είναι αναγκαία για τη διαφύλαξη ζωτικού συμφέροντος του ίδιου του προσώπου (άρθρο 5 § 2 γ Ν.2472/1997). Αν δεν είναι αναγκαία για τη διαφύλαξη ενός τέτοιου συμφέροντος, η επεξεργασία προσώπου που βρίσκεται σε φυσική και νομική αδυναμία, δεν βρίσκει έρεισμα στο νόμο. (Εκτός, πάλι, αν αυτή η επεξεργασία είναι αναγκαία για εκπλήρωση νομικής υποχρέωσης –π.χ. καταγραφή των στοιχείων του βρέφους στο ληξιαρχείο-, ή έργου που εμπίπτει στην άσκηση δημόσιας εξουσίας, ή για την ικανοποίηση έννομου συμφέροντος που υπερέχει προφανώς των δικαιωμάτων του βρέφους και δεν θίγει της θεμελιώδεις ελευθερίες του).

Επομένως, δεν θα έλεγα ότι η ανάρτηση φωτογραφιών ενός βρέφους σε μια ιστοσελίδα ενοχλεί. Εκτός αν δεν είναι προφανές ότι γίνεται για κάποια από τις παραπάνω αρχές που η κοινωνια μας και η έννομη τάξη αποδέχονται ως θεμιτούς λόγους.