Παραβιάσεις της θρησκευτικής ελευθερίας στον στρατό

Οι κρατικές διαδικασίες από τις οποίες υποχρεούται να διέλθει ένας πολίτης, θα πρέπει να σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματά του. Η υποχρεωτική εκπαίδευση,  η απονομή δικαιοσύνης στα δικαστήρια, ο όρκος ενόψει ανάληψης δημόσιων καθηκόντων, αλλά και η υποχρεωτική στράτευση και η φυλακή δεν είναι περιστάσεις στις οποίες το κράτος έχει την αρμοδιότητα να περιφρονήσει ορισμένες θεμελιώδεις επιλογές, όπως είναι η θρησκευτική συνείδηση. Αντιθέτως μάλιστα: η υποχρεωτικότητα αυτών των διαδικασιών, σηματοδοτώντας τον περιορισμό της ατομικότητας και την ένταξη σε μια τεχνητή συλλογικότητα, επιβάλλει ακόμη μεγαλύτερο  σεβασμό των εντελώς εσωτερικών σφαιρών της προσωπικότητας και της συνείδησης. Έτσι, οι περιορισμοί των ανθρώπινων δικαιωμάτων όσων βρίσκονται σε αυτές τις περιστάσεις (κάποιοι τις ονομάζουν "ειδικές εξουσιαστικές σχέσεις") επιτρέπονται μόνον εφόσον είναι αναλογικοί ενόψει του σκοπού της υποχρεωτικής διαδικασίας. Ο πολίτης εξακολουθεί να είναι φορέας των δικαιωμάτων του, ακόμη και στο πλαίσιο των υποχρεωτικών διαδικασιών.

Η υποχρεωτική στράτευση προβλέπεται από το άρθρο 4 παράγραφος 6 του Συντάγματος, το οποίο ορίζει τα εξής:

"Κάθε Έλληνας που μπορεί να φέρει όπλα είναι υποχρεωμένος να συντελεί στην άμυνα της Πατρίδας, σύμφωνα με τους ορισμούς των νόμων."

Άρα ο σκοπός της υποχρεωτικής στράτευσης είναι η συμβολή των δυνητικά ενόπλων Ελλήνων πολιτών στην εθνική άμυνα, στο πλαίσιο που η εκπλήρωση αυτού του σκοπού προβλέπεται από την νομοθεσία. Επομένως, θα πρέπει να εξεταστεί αν ο στενός εναγκαλισμός του στρατού με την Ορθόδοξη Εκκλησία, στο βαθμό που έχει επιπτώσεις στην ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης των υποχρεωτικώς στρατευόμενων Ελλήνων,  σχετίζεται με τον σκοπό της υποχρεωτικής αυτής διαδικασίας.

1. Υποχρεωτική καταγραφή του θρησκεύματος. Κατά την ημέρα κατάταξης, οι Έλληνες που εκπληρώνουν την συνταγματική υποχρέωση του άρθρου 4 παρ. 6 του Συντάγματος καλούνται υποχρεωτικά να γνωστοποιήσουν το θρήσκευμά τους, το οποίο καταχωρείται στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές του στρατού. Πριν από μερικά χρόνια μάλιστα, δεν υπήρχε η επιλογή "άθεος" στο μενού του ηλεκτρονικού υπολογιστή κι έτσι έπρεπε υποχρεωτικά να επιλεχθεί μια "γνωστή θρησκεία" (δεν γνωρίζω αν εξακολουθεί να μην υπάρχει αυτή η επιλογή). Η συγκεκριμένη δήλωση των θρησκευτικών πεποιθήσεων αποτελεί ένα αδικαιολόγητο υποχρεωτικό φακέλωμα ευαίσθητων δεδομένων των πολιτών, το οποίο δεν είναι αναγκαίο ενόψει του σκοπού της συνταγματικής υποχρέωσης, αφού η συμβολή στην άμυνα της Πατρίδας δεν μπορεί να έχει καμία σχέση με τις θρησκευτικές πεποιθήσεων των ενόπλων Ελλήνων (το Σύνταγμα δεν επιβάλλει στους άοπλους να συμβάλουν στην άμυνα της Πατρίδας, επομένως, όσοι δεν μπορούν να φέρουν όπλα υπηρετούν θητείες όχι βάση συνταγματικής υποχρέωσης, αλλά επειδή το αναφέρει ο κοινός νόμος). Συνεπώς, η υποχρεωτική καταγραφή του θρησκεύματος στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές του στρατού αποτελεί παράνομη συλλογή και διατήρηση ευαίσθητων δεδομένων, σύμφωνα με τα άρθρα 4 παρ. 1 και 7 παρ. 1 του Ν.2472/1997 (η νομική βάση της απαγόρευσης καταγραφής του θρησκεύματος στις ταυτότητες της Αστυνομίας). 

2. Υποχρεωτικός εκκλησιασμός σε ναό Χριστιανών Ορθοδόξων (που συχνά βρίσκεται εντός του στρατοπέδου).  Η υποχρεωτικότητα του εκκλησιασμού είναι μια πράξη που προσβάλλει πρώτ' απ' όλα τους Χριστιανούς Ορθόδοξους, διότι το δόγμα τους βασίζεται στην ελεύθερη βούληση και αποκλείει τις υποχρεωτικές διαδικασίες συμμετοχής. Η δυνατότητα που παρέχει ο στρατός να μην παρακολουθήσει κανείς τον υποχρεωτικό εκκλησιασμό αφορά μόνον όσους δήλωσαν "ετερόδοξοι" ή "αλλόθρησκοι" κατά το (1). Δηλαδή όσοι έχουν δηλώσει Χ.Ο. στα computers δεν έχουν δυνατότητα να μην παρακολουθήσουν τον υποχρεωτικό εκκλησίασμό. Οι "αλλόδοξοι" παρευρίσκονται συνήθως σε ανοικτό χώρο εκτός του ναού, με αποτέλεσμα να γίνεται ορατό σε όλους τους υπόλοιπους ποιοι είναι εκείνοι που δεν παρακολουθούν. Αυτό είναι ακριβώς το σύστημα "χριστιανός by default" που οδήγησε ήδη σε μια καταδίκη της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο (Δημητράς κ.α. κατά Ελλάδας). Δεν επιτρέπεται το Κράτος να θεωρεί τον  Έλληνα πολίτη εξ ορισμού Χ.Ο. και να έχει στήσει μια ολόκληρη υποχρεωτική διαδικασία βάση αυτής της προκατάληψης και μόνο εκ των υστέρων - και με δήλωση!- να μπορεί ο πολίτης να αποφεύγει μια διαδικασία που είναι αντίθετη στη θρησκευτική του συνείδηση και μάλιστα κατά τρόπον ώστε να στοχοποιείται και να επισημαίνεται η "ετερότητά" του πανυγηρικά. 

3. Υποχρεωτική ορκοδοσία με δοξολογία και ανάγνωση Ιερού Ευαγγελίου. Κατά την τελετή ορκωμοσίας, οι στρατιώτες καλούνται να επαναλάβουν ένα κείμενο όρκου (το οποίο δεν περιέχει θρησκευτικά στοιχεία) υψώνοντας όμως το χέρι σε σχηματισμό τριάδας (3 πρώτα δάχτυλα) και αφού προηγηθεί δοξολογία και ανάγνωση Ιερού Ευαγγελίου από ορθόδοξο ιερέα, σε πανηγυρική εκδήλωση με συμμετοχή κοινού. Οι "αλλόδοξοι" κλπ δεν παίρνουν μέρος σε αυτή την πανηγυρική διαδικασία, αλλά ορκίζονται άλλη στιγμή, στο γραφείο του διοικητή, χωρίς τυμπανοκρουσίες και τελετές. 

4. Παρουσία ιερών εικόνων και συμβόλων σε θαλάμους διαβίωσης στρατιωτών. Πρόκειται για παραβίαση αντίστοιχη με την παρουσία της εικόνας του Εσταυρωμένου σε σχολεία της Ιταλίας, για την οποία το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο καταδίκασε την Ιταλία (πρωτοβάθμια) για παραβίαση της θρησκευτικής ελευθερίας (υπόθεση Lautsi κατά Ιταλίας, αναμένεται εκδίκαση και σε δεύτερο βαθμό). Σε εκείνη την υπόθεση μάλιστα, η Ιταλία είχε ισχυριστεί ότι ο Σταυρός αποτελεί εθνικό σύμβολο κι όχι θρησκευτικό σύμβολο κι εξάλλου υπάρχει στις σημαίες αρκετών ευρωπαϊκών χωρών. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έκανε τη διάκριση: άλλο το σταυρικό σύμβολο στις σημαίες κρατών (εθνικό σύμβολο) κι άλλο η εικόνα του Χριστού στα σχολεία (θρησκευτικό σύμβολο). Αντίστοιχα, είναι άλλο ο σταυρός στην Ελληνική σημαία και στο εθνόσημο (εθνικό σύμβολο) κι άλλο οι αναρτημένες εικόνες του Ιησού, της Παναγίας κλπ σε θαλάμους στρατευμένων, στα γραφεία διοίκησης και σε άλλους χώρους από τους οποίους διέρχεται υποχρεωτικά ο πολίτης για να εκπληρώσει την συνταγματική του υποχρέωση.

5. Υποχρεωτική αποστήθιση και απαγγελία προσευχής. Πρόκειται για την πιο χαρακτηριστική περίπτωση παραβίασης της θρησκευτικής ελευθερίας για μια μεγάλη μερίδα των στρατευμένων, στους οποίους εντάσσονται και οι Χριστιανοί Ορθόδοξοι που μπορεί να μην θέλουν να μάθουν τη συγκεκριμένη προσευχή: οι στρατιώτες υποχρεούνται να αποστηθίσουν μια χριστιανική προσευχή ("Δέσποτα Παντοκράτωρ κλπ"), την οποία οφείλουν να απαγγείλουν απέξω μόλις διαταχθούν από τους ανωτέρους τους. Η μη απαγγελία της ενδέχεται να επισείρει πειθαρχικές κυρώσεις, όπως και κάθε παράβαση εντολής που δεν εκτελέστηκε, σύμφωνα με τον στρατιωτικό κανονισμό. Δεν προβλέπονται ρητές εξαιρέσεις για τους "αλλόθρησκους" ή άθεους.

Και οι πέντε παραπάνω περιπτώσεις αποτελούν παρέμβαση του Κράτους στην σφαίρα της θρησκευτικής συνείδησης των υποχρεωτικώς στρατευόμενων πολιτών, οι οποίοι μάλιστα δεν έχουν δικαίωμα να αρνηθούν συμμόρφωσης προς το νόμο για λόγους θρησκευτικής συνείδησης (άρθρο 13 παρ. 4 Σ.) . Η παρέμβαση αυτή δεν δικαιολογείται ενόψει του σκοπού της στρατιωτικής θητείας που είναι η συμβολή στην άμυνα της Πατρίδας. Συνεπώς παραβιάζεται το άρθρο 13 του Συντάγματος και το άρθρο 9 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.  Κατά τη γνώμη μου είναι προσβλητικό ακόμη και για το ίδιο το  θρήσκευμα που επιβάλλεται στους πολίτες, ενόψει των διδαχών του Χριστιανισμού. Άλλωστε και για τη περίπτωση του όρκου στα δικαστήρια, ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος έχει δηλώσει ότι η Εκκλησία δεν έχει αντίρρηση για την κατάργηση.