Ιστορία της κατοχύρωσης της ταυτότητας φύλου στην ελληνική νομοθεσία

Η πρώτη φορά που ο όρος "ταυτότητα φύλου" εισήχθη στην ελληνική νομοθεσία ήταν το 2013. Υπουργός Δικαιοσύνης ήταν ο κ. Αντώνης Ρουπακιώτης, ο οποίος ήταν εισηγητής μιας επικαιροποίησης του νόμου περί ναρκωτικών που έφερε αλλαγές και στους βασικούς κώδικες νομοθεσίας. Με αφορμή την βελτίωση της διατύπωσης του "ρατσιστικού κινήτρου" τότε στον Ποινικό Κώδικα (το οποίο είχε προστεθεί το 2008 με τον νόμο για το σύμφωνο συμβίωσης ύστερα από πολύ πίεση απο το Συμβούλιο της Ευρώπης και, ενώ το αρχικό νομοσχέδιο μιλούσε για ρατσιστικό κίνητρο λόγο εθνικότητας και θρησκεύματος, κατόπιν πρότασης του κ. Φ.Κουβέλη ο τότε υπουργός κ. Χατζηγάκης δέχτηκε να προστεθεί και ο "γενετήσιος προσανατολισμός", όχι όμως και να επεκταθεί το σύμφωνο στα ομόφυλα ζευγάρια), ο κ. Ρουπακιώτης βελτίωσε τον όρο σε "σεξουαλικό προσανατολισμό" και, κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή, κατά την φάση των "νομοτεχνικών βελτιώσεων", προσέθεσε ως ρατσιστικό κίνητρο και την περίπτωση που ο δράστης τέλεσε την πράξη από μίσος λόγω της "ταυτότητας φύλου" (άρθρο 66 ν.4139/2013, πρώην άρθρο 79 παρ. 3 εδ. δ' του Ποινικού Κώδικα)! Είχε προηγηθεί βέβαια δημόσιο σχετικό αίτημα από το Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών, το οποίο με αυτή την νομοτεχνική βελτίωση κατέγραψε την πρώτη του θετική παρέμβαση στην νομοθέτηση της ταυτότητας φύλου.  Έτσι, η ταυτότητα φύλου μπήκε για πρώτη φορά στον Ποινικό Κώδικα!

Η επόμενη φάση ήταν με τον Ν.4249/2014 με τον οποίο αναδιοργανώθηκαν υπηρεσίες της Αστυνομίας, ανάμεσα στις οποίες και το τότε Γραφείο Αντιμετώπισης Περιστατικών Αυθαιρεσίας: με το άρθρο 10 προστέθηκε και η ταυτότητα φύλου στα ρατσιστικά κίνητρα που διερευνούσε το τότε Γραφείο. 

Μετά έρχεται η μεγάλη αναθεώρηση του αντιρατσιστικού Ν.927/1979, οπότε με τον Ν.4285/2014 η ταυτότητα φύλου είναι ανάμεσα στους λόγους για τους οποίους τιμωρείται όποιος υποκινεί δημόσια βία ή μίσος για την ταυτότητα φύλου (μεταξύ άλλων) των στόχων του, αλλά και όποιος επιδοκιμάζει τις κατηγορίες εγκλημάτων που αναφέρει ο νόμος αυτός και η συμπεριφορά αυτή στρέφεται εναντίον ατόμου ή ομάδας ατόμων, μεταξύ άλλων και λόγω της ταυτότητας φύλου. Με τον ίδιο νόμο καταργήθηκε το παλιό άρθρο 79 παρ. 3 για το ρατσιστικό κίνητρο και εισάγεται στον Ποινικό Κώδικα το άρθρο 81Α που τυποποιεί ως "ρατσιστικό έγκλημα" τις πράξεις που τελούνται από μίσος μεταξύ άλλων λόγω της ταυτότητας φύλου του θύματος. 

Ο νέος νόμος για το σύμφωνο συμβίωσης που αφορά και τα ομόφυλα ζευγάρια (Ν.4356/2015) έφερε ορισμένες αλλαγές και ως προς την προστασία της ταυτότητας φύλου. Συγκεκριμένα, το νέο Συμβούλιο κατά του Ρατσισμού κ.τ.λ. που λειτουργεί στο Υπουργείο Δικαιοσύνης έχει ως αποστολή τον σχεδιασμο πολιτικών κατά του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας όσον αφορά, μεταξύ άλλων, και την ταυτότητα φύλου (άρθρο 17). Επίσης, ο νόμος αναδιατυπώνει το άρθρο 81Α του Ποινικού Κώδικα (ρατσιστικό έγκλημα) προβλέποντας αυστηρότερα πλαίσια ποινής όταν το έγκλημα διενεργείται μεταξύ άλλων λόγω επιλογής του θύματος από τον δράστη με κριτήριο την ταυτότητα φύλου του (άρθρο 21). Επίσης, στον Ποινικό Κώδικα προστίθεται το άρθρο 361Β, κατά το οποίο, για να ποινικοποιηθούν τα "συσσίτια μόνο για Έλληνες", προβλέπει τα εξής: 

"Όποιος προμηθεύει αγαθά ή προσφέρει υπηρεσίες ή αναγγέλλει με δημόσια πρόσκληση την παροχή ή προμήθεια αυτών αποκλείοντας από καταφρόνηση πρόσωπα λόγω την χαρακτηριστικών φυλής, χρώματος, εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, γενεαλογικών καταβολών, θρησκείας, αναπηρίας, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών (3) μηνών και με χρηματική ποινή τουλάχιστον χιλίων πεντακοσίων (1.500) ευρώ."

Ο νόμος για την υπηρεσία Ασύλου (Ν.4375/2016) περιέχει ακροθιγώς μια αναφορά στην ταυτότητα φύλου. Στο άρθρο 40 παρ. 10 ("Αιτιολόγηση και επίδοση αποφάσεων και άλλων διαδικαστικών εγγράφων") αναφέρεται ότι όταν έχει υποβληθεί αίτηση εξ ονόματος μελών της οικογένειας του αιτούντος άσυλο, που επικαλούνται τους ίδιους λόγους, η αρμόδια Αρχή Απόφασης μπορεί να εκδίδει μια απόφαση που θα αφορά όλα τα μέλη της οικογένειας εκτός εάν αυτό θα οδηγούσε σε γνωστοποίηση της ιδιαίτερης κατάστασης αιτούντος που θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τα συμφέροντά του, ιδίως σε περιπτώσεις διώξεων με βάση το φύλο, τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου και/ ή την ηλικία. Στην περίπτωση αυτή εκδίδεται χωριστή απόφαση για το συγκεκριμένο πρόσωπο. 

Τέλος, με τον νόμο για την καταπολέμηση των διακρίσεων στον χώρο της εργασίας, της απασχόλησης και της επαγγελματικής εκπαίδευσης (Ν.4443/2016) ένας από τους απαγορευμένους λόγους διακρίσεων είναι και η ταυτότητα φύλου. 

Πολύ πριν από τις νομοθεσίες που χρησιμοποιούν τον όρο "ταυτοτητα φύλου", υπάρχουν φυσικά νόμοι που αναφέρονται στον πεπαλαιωμένο όρο "αλλαγή φύλου". Διατάξεις που αναφέρουν την "αλλαγή φύλου" και είναι ακόμη σε ισχύ βρίσκονται στον νόμο για τα ληξιαρχεία (άρθρο 14 Ν.344/1976) με το οποίο γίνεται η μεταβολή των εγγράφων των διεμφυλικών ατόμων, καθώς και ο νόμος για την ίση μεταχείριση ανδρών και γυναικών (Ν.3896/2010), κατά τον οποίο ως διάκριση λόγω φύλου νοείται και οποιαδήποτε λιγότερο ευνοϊκή μεταχείριση λόγω "αλλαγής φύλου".