Επιτρέπεται να αποκαλούμε "ρατσιστές" τους ρατσιστές;

Το 2009 στην Ελβετία συζητείτο έντονα και τελικά έγινε ένα δημοψήφισμα με ερώτημα το αν θα έπρεπε να απαγορευτούν ή όχι οι μιναρέδες στην χώρα. Μια ελβετική ΜΚΟ, το Ίδρυμα GRA κατά του Ρατσισμού και του Αντισημιτισμού, ανάρτησε μια ανακοίνωση στην ιστοσελίδα της με τίτλο “Χρονολόγιο - Λεκτικός ρατσισμός”, ένα αφιέρωμα στην συγκέντρωση της νεολαίας του ελβετικού Λαϊκού Κόμματος σε μια ελβετική πόλη, στην οποία υποστηρίχθηκε η διεξαγωγή του δημοψηφίσματος. Στο κείμενο υπήρχε αναφορά σε ομιλία του επικεφαλής της νεολαίας, όπου υποστηρίχθηκε ότι πρέπει να σταματήσει η επέκταση του Ισλάμ στην Ελβετία, ότι ο Ελβετικός πολιτισμός βασίζεται στον Χριστιανισμό και δεν μπορεί να επιτρέψει την αντικατάστασή του με άλλους πολιτισμούς, καταλήγονταε ότι η απαγόρευση των μιναρέδων αποτελούσε έκφραση της διατήρησης της εθνικής ταυτότητας. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ήταν η απαγόρευση των μιναρέδων και η συνταγματική αναθεώρηση για την υλοποίηση του αποτελέσματος.

Τον Αύγουστο του 2010, ο επικεφαλής της νεολαίας του Λαϊκού Κόμματος πήγε την ΜΚΟ στο δικαστήριο για την ανάρτησή της, επικαλούμενος προσβολή της προσωπικότητάς του και ζήτησε από το δικαστήριο να διατάξει την ΜΚΟ να αφαιρέσει το κείμενο από την ιστοσελίδα της και να αναρτήσει την απόφαση του δικαστηρίου. Η ΜΚΟ ισχυρίστηκε ότι η ανάρτηση περιείχε αξιολογική κρίση που θα πρόσέβαλε την προσωπικότητα του επικεφαλής μόνον εάν ήταν αδικαιολόγητα βλαπτική και εξυβριστική. Το δικαστήριο απέρριψε το αίτημα του επικεφαλής της νεολαίας το 2011, κρίνοντας ότι το κείμενο ήταν δικαιολογημένο καθώς αφορούσε μια πολιτική συζήτηση για ένα ζήτημα δημόσιου ενδιαφέροντος. Όμως το εφετείο ανέτρεψε την απόφαση κρίνοντας ότι ο όρος “λεκτικός ρατσισμός” ήταν μικτή αξιολογική κρίση που μπορούσε να προσβάλλει την προσωπικότητα του ατόμου εφόσον δεν βασιζόταν σε ακριβή γεγονότα. Το εφετείο έκρινε ότι ο λόγος του επικεφαλής δεν ήταν ρατσιστικός και διέταξε την ΜΚΟ να αφαιρέσει το άρθρο και να το αντικεταστήσει από την απόφαση του δικαστηρίου. Η ΜΚΟ προσέφυγε στο Ομοσπονδιακο Ανώτατο Δικαστήριο, προβάλλοντας τον καταστατικό σκοπό της ως παρατηρητήριο άρθρων και συνεντεύξεων που σχετίζονταν με τον ρατσισμό και τον αντισημιτισμό. Το Ανώτατο Δικαστήριο έκρινε ότι η ομιλία δεν ήταν ρατσιστική και απέρριψε την προσφυγή της ΜΚΟ.

Τελικά το θέμα τέθηκε ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το οποίο σε απόφαση της 10ης Ιανουαρίου 2018 καταδίκασε την Ελβετία ότι παραβίασε την ελευθερία της έκφρασης της ΜΚΟ, κατά παράβαση του άρθρου 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο υπογράμμισε ότι ο επικεφαλής της νεολαίας ως δημόσιο πρόσωπο έπρεπε να επιδείξει μεγαλύτερο βαθμό ανοχής σε κριτική που του ασκείται από άτομα ή οργανώσεις με αντίθετες πολιτικές απόψεις. Υπενθυμίζοντας την κλασική μέθοδο της διάκρισης ανάμεσα σε ισχυρισμούς γεγονότον που μπορούν να αποδειχθούν αφενός και αξιολογικές κρίσεις αφετέρου που δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο απόδειξης. Εάν μια δήλωση κριθεί ότι αποτελεί αξιολογική κρίση, τότε θα πρέπει να εξεταστεί εάν υπάρχει μια επαρκής πραγματική βάση. Εάν δεν υπάρχει τέτοια βάση, η αξιολογική δήλωση μπορεί να είναι υπερβολική και γι’ αυτό πρέπει να εξετάζονται οι περιστάσεις της υπόθεσης και ο γενικός τόνος των διαμειφθέντων. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο εξέτασε την ομιλία του επικεφαλής της νεολαίας υπό το πλαίσιο των εκθέσεων διαφόρων θεσμών, όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά του Ρατσισμού και της Ξενοφοβίας, αλλά και η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων, που είχαν περιγράψει την πρωτοβουλία για την απαγόρευση των μιναρέδων ως ξενοφοβική και ρατσιστική. Ως εκ τούτου, ο χαρακτηρισμός ως “φραστικός ρατσισμός” για την ομιλία του επικεφαλής της νεολαίας κρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ότι δεν στερείτο πραγματικής βάσης. Η ΜΚΟ είχε ισχυριστεί ότι οι δηλώσεις του επικεφαλής της νεολαίας μπορούσαν να αποτελούν αδίκημα κατά την έννοια του αντιρατσιστικού νόμου, υποστηρίζοντας ότι οι πράξεις της δεν είχαν στόχο μια επίθεση ή εξύβριση στο πρόσωπο του επικεφαλής. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο εξέτασε την βαρύτητα των κυρώσεων που επιβλήθηκαν στην ΜΚΟ, στην οποία συμπεριλαμβανόταν υποχρέωση καταβολής αποζημίωσης 7.000 ελβετικών φράγκων, κρίνοντας ότι αν και μέτρια η κύρωση αυτή μπορούσε να προκαλέσει ένα “αποτρεπτικό αποτέλεσμα” στην ελευθερία της έκφρασης της ΜΚΟ.

Με αυτό το σκεπτικό, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έκρινε ότι τα ελβετικά δικαστήρια δεν εφάρμοσαν την μέθοδο που το ίδιο ακολουθεί κατά την πάγια νομολογία του για να σταθμίσει την ελευθερία της έκφρασης με άλλα δικαιώματα και υποχρέωσε την Ελβετία να καταβάλει το ποσό των 5.000 ευρώ για ηθική βλάβη και 30.000 ευρώ για δικαστικά έξοδα και δαπάνες.

Όλα όσα αναφέρει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο στην υπόθεση GRA Stiftung gegen Rassismus und Antisemitismus κατά Eλβετίας είναι τα κριτήρια που δίνουν την απάντηση στο ερώτημα περί του εάν μπορούμε να αποκαλούμε “ρατσιστές” τους ρατσιστές. Το πλήρες κείμενο της απόφασης στα Αγγλικά είναι αναρτημένο εδώ: http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001...