Μια απάντηση στον Σταύρο Τσακυράκη

[Μια εξαιρετική οπτικοποίηση για το τεκμήριο της αθωότητας, το βρήκα στο πολύ ωραίο ιστολόγιο Hellenic Action for Human Rights]

Ένα άρθρο της "Ε" με τον -ανατριχιαστικό- τίτλο "Συλλογική συνενοχή" ασχολείται με την υπόθεση της αθώωσης ορισμένων παιδιών που φέρονταν ότι βίασαν μια συμμαθήτριά τους, παρουσία δύο συμμαθητριών που βιντεοσκοπούσαν με τα κινητά τους τηλέφωνα. Όταν το διάβασα, αρνήθηκα να πιστέψω ότι το υπογράφει ο κ. Σταύρος Τσακυράκης, του οποίου το μάθημα (συνταγματικό δίκαιο) παρακολουθούσα με πολύ ενδιαφέρον ως πρωτοετής φοιτητής την προ-προηγούμενη δεκαετία.

Οι καλές μαθήτριες δεν κάνουν παρτούζες στις τουαλέτες του σχολείου

Συνοπτικά, ο καθηγητής, αν και παραδέχεται ότι δεν έχει υπόψη του τη δικογραφία και στοιχεία της υπόθεσης, μας λέει -χωρίς καμία επιφύλαξη- ότι διαφωνεί με την αθώωση των αγοριών, επειδή παραδοσιακά τα θύματα βιασμού σε μια φαλλοκρατική κοινωνία αντιμετωπίζονται με το επιχείρημα "τα θελε και τα 'παθε".

Αυτή η γενίκευση είναι όντως μία από τις πιο απάνθρωπες πάγιες πρακτικές που έχουν παρατηρηθεί σε περιπτώσεις αθώωσης των θυμάτων και αποτελεί μια κλασική υπερασπιστική γραμμή των δικηγόρων φερόμενων βιαστών. Είναι όμως μια γενίκευση και δεν μπορείς να λες ανεπιφύλακτα "εγώ πιστεύω το κορίτσι", χωρίς να ξέρεις τα ειδικά χαρακτηριστικά της εν λόγω υπόθεσης. Μπορείς φυσικά να κάνεις κριτική στην απόφαση -αν την έχεις διαβάσει- όπως μπορείς να επισημάνεις και αυτά τα γενικά στοιχεία από παλαιότερες αθωώσεις επειδή δήθεν το θύμα "τα ΄θελε". Δεν έχεις όμως δικαίωμα να λες για τη συγκεκριμένη περίπτωση "εγώ πιστεύω το κορίτσι". Που το άκουσες το κορίτσι για να το πιστέψεις; Που άκουσες τι είπαν τα αγόρια για να μην τα πιστεύεις; Οι υπόλοιποι μάρτυρες; Οι ιατροδικαστικές εκθέσεις; Όλα στα σκουπίδια, επειδή οι φερόμενοι δράστες αθωόνται επειδή τα θύματα "τα θελαν";

Πιο εξοργιστικό όμως από αυτά είναι το επιχείρημα που φέρνει ο καθηγητής για να ενισχύσει την δυσπιστία του απέναντι στην αθώωση των αγοριών:

"Δυσκολεύομαι, όμως, να πιστέψω ότι ένα νέο κορίτσι με άριστη συμπεριφορά στο σχολείο και στη κοινωνία, αποφάσισε μια μέρα να διασκεδάσει με τέσσερις συμμαθητές της στην τουαλέτα του σχολείου, κάλεσε και δύο συμμαθήτριές της να κοιτάζουν (ή να βιντεοσκοπούν) και, μετά το γλέντι, είτε επειδή μετάνιωσε είτε επειδή φοβήθηκε τι θα πουν γι' αυτήν η μητέρα της ή οι άλλοι, είχε τη φαεινή ιδέα να επινοήσει την καταγγελία για βιασμό." [υπογράμμιση δική μου].

Οι καλές μαθήτριες δηλαδή δεν κάνουν παρτούζες. Δεν πειραματίζονται με τη σεξουαλικότητά τους, επειδή είναι καλές μαθήτριες. Δεν έχουν συμμαθήτριες με κινητά τηλέφωνα. Οι συμμαθήτριες των άριστων μαθητριών δεν έχουν περιέργεια για τις ερωτικές περιπέτειες των φίλων τους. Αλλά, ακόμα κι αν οι άριστες μαθήτριες κάνουν μια παρτούζα, θα τρέξουν αμέσως και ευθαρσώς να την ομολογήσουν στη μητέρα τους, ιδίως όταν τα κουτσομπολιά και τα τεκμήρια αρχίσουν να διαδίδονται από κινητό σε κινητό. Δεν θα προσπαθήσουν να συγκαλύψουν όπως - όπως την αλήθεια. Όπως και μια λεσβία ή ένας ομοφυλόφιλος μαθητής σε μια επαρχιακή πόλη, θα σπεύσει να μιλήσει για τις ερωτικές εμπειρίες του - που αλλού;- στους γονείς του. Διότι η ελληνική επαρχία είναι τόσο απελευθερωμένη που τα παιδιά μιλάνε ανοιχτά στους γονείς τους, αφού ποτέ δεν θα υποστούν κάποια συνέπεια για τους ερωτικούς πειραματισμούς τους.

Σε ποια χώρα ζείτε κύριε Τσακυράκη; Μήπως στις Η.Π.Α.;

Οι καταγγελλόμενοι ως βιαστες "πρέπει" να αποδείξουν την αθωότητά τους

Ο κ. Τσακυράκης παραπέμπει για άλλη μια φορά στην αγαπημένη του αμερικάνικη νομοθεσία που - όπως λέει- έχει αναστρέψει ουσιαστικά το τεκμήριο της αθωότητας και το "εν αμφιβολία υπέρ του κατηγορουμένου" σε περιπτώσεις βιασμού: ο φερόμενος ως βιαστής καλείται να αποδείξει την αθωότητά του και όχι το αντίστροφο όπως ισχύει εδώ. Θα έπρεπε δηλαδή να θεωρούνται εξ αρχής περίπου ένοχοι οι καταγγελλόμενοι και μόνο αν καταφέρουν να ανατρέψουν όλες τις κατηγορίες να αθωόνται. Ενώ το συνταγματικό δίκαιο και το ποινικό μας σύστημα προβλέπει τα απολύτως αντίθετα.

Δεν χρειάζεται όμως να αναζητήσει την νομοθεσία των Η.Π.Α. για να βρει τέτοιες αντιστροφές. Σύμφωνα με το Ν.3304/2005 για την ίση μεταχείριση χωρίς διακρίσεις σε ορισμένους τομείς του δημόσιου και ιδιωτικού βίου, ισχύει ακριβώς αυτή η αναστροφή του βάρους απόδειξης. Ο φερόμενος ως θύτης καλείται να αποδείξει ότι δεν υπήρξε αθέμιτη διάκριση κι όχι το αντίστροφο. Με μια μικρή λεπτομέρεια: η αναστροφή αυτή φυσικά και δεν ισχύει στο ποινικό δίκαιο (άρθρο 14 παρ. 2 Ν.3304/2005). Η προστασία κατά των διακρίσεων δεν μπορεί να ανατρέψει θεμελιώδεις αρχές των ανθρώπινων δικαιωμάτων, όπως το τεκμήριο της αθωότητας.

Δεν μπορείς να εντάσσεις κάθε ειδική περίπτωση στο γενικό συμπέρασμα που έχεις υπόψη σου

Ο Σταύρος Τσακυράκης σε αυτό το άρθρο θέλει - οπωσδήποτε καλοπροαίρετα- να επισημάνει το γενικότερο πρόβλημα: την κοινωνική δυσπιστία απέναντι στα φερόμενα θύματα βιασμού, η οποία είναι μια ζοφερή πραγματικότητα. Από την γενική αλήθεια, όμως, μέχρι την εξατομίκευση και την "καταδίκη" των συγκεκριμένων παιδιών υπάρχει μια τεράστια απόσταση παράβλεψης πολλών κατηγοριών νομοθεσιών και τομέων του δικαίου, πέραν του κλασικού τεκμηρίου της αθωότητας. Και γιατί να μην καταργήσουμε τελείως τις δίκες και να αρκούμαστε μόνο στην καταγγελία και κατευθείαν στην φυλακή; Το Σύνταγμα και η ΕΣΔΑ ως κουρελόχαρτα.

Ο κ. Τσακυράκης ξεκινάει και μένει σε ένα παραδοσιακό συμπέρασμα, χωρίς να λαμβάνει υπόψη ότι στη συγκεκριμένη υπόθεση δεν μιλάμε για μια συνήθη περίπτωση φερόμενου ομαδικού βιασμού. Πρόκειται για μια άκρως ειδική υπόθεση που εγείρει μια σειρά ζητημάτων από μόνο το γεγονός ότι όλοι οι μετέχοντες στην υπόθεση ήταν ανήλικοι, οπότε υπεισέρχονται οι ειδικοί κανόνες και αρχές των Δικαιωμάτων του Παιδιού. Δεν είναι λοιπόν η ιστορία μιας γυναίκας που καταγγέλλει ότι την βίασαν τέσσερις άντρες. Είναι μια υπόθεση που αφορά τα εξαιρετικά σύνθετα ζητήματα της σεξουαλικότητας των εφήβων. Μια υπόθεση λοιπόν που δεν προσφέρεται για υπαγωγή σε υπερ-γενικεύσεις και ασκήσεις επίδειξης (παλαιο)φεμινιστικών προσεγγίσεων. Και μια υπόθεση στην οποία οι βεβαιότητες δεν έχουν καμία, μα καμία θέση.

Έπειτα, ένας ακόμη παράγοντας που επηρέασε καθοριστικά την υπόθεση από την αρχή ήταν η εμπλοκή των μέσων ενημέρωσης και το τεράστιο ζήτημα της διάδοσης προσωπικών δεδομένων όλων των εμπλεκόμενων, τόσο μέσω του βίντεο που φέρονται ότι γύρισαν οι συμμαθήτριες όσο και μέσω της ενασχόλησης των μεγάλων παραδοσιακών ΜΜΕ. Η υπερέκθεση των ανηλίκων στα μέσα ενημέρωσης, με εκτενείς περιγραφές ακόμα και από την ιατροδικαστική έκθεση που δημοσιεύθηκε σε εφημερίδα - η οποία αθωώθηκε από την Ελληνική Δικαιοσύνη για αυτή την πράξη!- τοποθετεί την ιστορία αυτή σε ένα πλαίσιο που επιβάλλει απολύτως συγκεκριμένους υπερασπιστικούς ισχυρισμούς και τακτικές. Αλλά και απολύτως προσεκτικό χειρισμό εκ μέρους της Δικαιοσύνης, η οποία οφείλει να μην ενδώσει στον μιντιακό καννιβαλισμό που ασκήθηκε, ακόμα και με πρωτοσέλιδους τίτλους του στυλ "Όλοι οι βιαστές μιας Βουλγάρας". Προκαλεί εντύπωση πως ένας έμπειρος δικηγόρος - με μεγάλες επιτυχίες στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο- όπως είναι ο κ. Τσακυράκης, παραβλέπει αυτούς τους παραμορφωτικούς καθρέφτες, μεγεθυντικούς και σμικρυντικούς φακούς, που αναγκαστικά δεν μας επιτρέπουν να έχουμε τη δυνατότηα να γενικολογούμε όταν έχουμε μπροστά μας τη συγκεκριμένη υπόθεση. Δεν προσφέρεται αυτή η υπόθεση ως παράδειγμα για το γενικό πρόβλημα που θέλει να θίξει ο καθηγητής.

Αυτοί οι πολλαπλά επάλληλοι άξονες δεν απασχόλησαν καθόλου τον κ. Τσακυράκη στο άρθρο του. Ο κ. Τσακυράκης υποστηρίζει απλώς μια ανάστροφα στερεοτυπική προκατάληψη: επειδή οι γυναίκες αντιμετωπίζονται με δυσπιστία, "πρέπει" οι άντρες να θεωρούνται κατά τεκμήριο όντως βιαστές.

Εξόχως προβληματικό, ιδίως όταν προσπαθείς με το ζόρι να "χωρέσεις" πραγματικά περιστατικά που ακροθιγώς γνωρίζεις (όπως εδώ) στα γενικά διδάγματα της κοινωνικής σου πείρας. Επίσης, θεωρώ ότι είναι εξόχως προσβλητικό για τις ίδιες τις γυναίκες.

Ένα άρθρο που δεν περίμενα ποτέ ότι θα είχε την υπογραφή του κ. Τσακυράκη.