Συνοπτικό ή εκτενές Σύνταγμα;

Στην φιλελεύθερη δημοκρατία, ό,τι δεν απαγορεύεται ρητώς επιτρέπεται. Αυτό είναι και το νόημα του φιλελευθερισμού: δεν χρειάζεται να έρθει να μας ορίσει κάποιος όλα τα επιτρεπόμενα πεδία, αφού ισχύει η ελευθερία by default και μόνο όταν κάτι πρέπει να απαγορευθεί σημειακά παρεμβαίνει ο νόμος και το ορίζει. Και αν δεν το έχει ορίσει με σαφήνεια και πληρότητα, δεν μπορεί μετά ο δικαστής να τιμωρήσει την παράβαση, γιατί δεν υπάρχει παράβαση. Αυτό σημαίνει ότι στο κεφάλαιο των Συνταγμάτων που περιλαμβάνονται τα ατομικά δικαιώματα χρειάζονται σαφείς διατυπώσεις για τους περιορισμούς τους. Πυκνές διατυπώσεις για την έκταση της ελευθερίας και αναλυτικές διατάξεις για το τί συγκεκριμένα απαγορεύει το Σύνταγμα στους ιδιώτες. Αυτά όμως ισχύουν μόνο για τα ατομικά δικαιώματα, άρα μόνο για το συγκεκριμένο κεφάλαιο του Συντάγματος.

Στην φιλελεύθερη δημοκρατία πάλι, από την άλλη πλευρά, ισχύει η αρχή της νομιμότητας: η εξουσία έχει μόνο όσες αρμοδιότητες προβλέπονται ρητά από το δίκαιο. Εδώ ο κανόνας αντιστρέφεται: για την διοίκηση ό,τι δεν προβλέπεται απαγορεύεται. Επομένως, όλο το υπόλοιπο Σύνταγμα, το οποίο αφορά αρμοδιότητες, πρέπει να μας λέει ακριβώς ποιες αρμοδιότητες απονέμει στην νομοθετική, την εκτελεστική και την δικαστική λειτουργία. Εδώ πια είναι καθαρά θέμα συνταγματικής επιλογής: θέλουμε να είμαστε σαφείς με τις αρμοδιότητες της εξουσίας; Αν ναι, θα είμαστε αναλυτικοί και θα έχουμε ένα εκτεταμένο Σύνταγμα. Αν δεν θέλουμε να είμαστε αναλυτικοί, περιφρονώντας και λίγο την πραγματικότητα που μισεί το κενό, θα έχουμε συνοπτικά διατυπωμένες αρμοδιότητες οι οποίες είναι ευεπίφορες στις υπερβάσεις: η εξουσία θα βρει τρόπο ερμηνευτικά να επεκτείνει τις τυχόν στενές διατυπώσεις.

Γι' αυτό, το ερώτημα περί του αν θέλουμε ένα συνοπτικό ή ένα εκτενές Σύνταγμα δεν μπορεί να απαντηθεί με ένα ναι ή με ένα όχι, καθώς δεν διέπονται όλα τα πεδία της συνταγματικής ύλης από την ίδια σχέση κανόνα-εξαίρεσης. Τα επιχειρήματα για την χρηστικότητα του Συντάγματος, καθώς ένα εκτεταμένο κείμενο είναι εξ ορισμού δύσχρηστο, έχουν την αξία τους όταν πρόκειται να αναζητήσουμε τρόπους να εξοικειωθεί ο πολίτης με το Σύνταγμα, αλλά είναι αδιάφορο από την πλευρά της εφαρμογής του, όταν ο τελικός κριτής είναι η δικαστική εξουσία ή η Βουλή. Και σίγουρα το μεγαλύτερο πρόβλημα του Συντάγματος δεν είναι η γραμματοσειρά του ή το διάστιχο. 

Οι 8 άξονες της ΝΔ για την αναθεώρηση του Συντάγματος

Στο vouliwatch.gr και στο ρεπορτάζ της Ειρήνης Κωστάκη απαριθμούνται οι 8 άξονες για το επόμενο αναθεωρητικό διάβημα, σύμφωνα με την ενημέρωση που έδωσε στους κοινοβουλευτικούς συντάκτες σήμερα ο κ. Προκόπης Παυλόπουλος.

1oς άξονας

Η προσθήκη της συνταγματικής προστασίας της εθνικής ταυτότητας και της Ελληνικής γλώσσας προτείνεται ως αναθεώρηση του άρθρου 2, το οποίο ανήκει στο Τμήμα Α' του Συντάγματος περί "Μορφής του πολιτεύματος". Προκαλώντας αυτομάτως το ερώτημα κατά πόσον τα αδιαμφισβήτητα δεδομένα της εθνικής ταυτότητας και γλώσσας αποτελούν "πολιτειακό" ζήτημα, για να τεθούν στο συγκεκριμένο σύνολο διατάξεων. Εκτός αν περιμένουμε από το Σύνταγμα να λύσει το θέμα των ... greeklish.

2oς άξονας

Μετά την απόφαση του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στην υπόθεση C-213/07, έγινε σαφές ότι το θέμα δεν ήταν η συνταγματική διάταξη του άρθρου 14 παρ. 9 του Συντάγματος, αλλά η νομοθεσία που εξειδίκευε την εφαρμογή του. Ωστόσο, η πρόθεση για την τροποποίηση του άρθρου κινείται στην σωστή κατεύθυνση, προκειμένου να εμπεδοθεί η σχετική νομολογία, αν και δεν φαίνεται ότι μετά το 2008 υπήρξαν προβλήματα νομικής φύσεως σχετικά με το θέμα. Νομίζω ότι, καθώς και το ρεπορτάζ μεταφέρει την αναφορά περί "δικαίωσης των ελληνικών θέσεων", η αναθεώρηση αυτή θα έχει περισσότερο το ρόλο της πολιτικής επιβράβευσης. Θα είχε περισσότερο νόημα η εισαγωγή μιας διάταξης για την διαφάνεια και την δέσμευση του κράτους σχετικά με την καταπολέμηση της διαφθοράς.

Το θέμα των ιδιωτικών πανεπιστημίων και της αναθεώρησης του άρθρου 16 που επιβάλλει αποκλειστικά την λειτουργία της ανώτατης εκπαίδευσης ως ν.π.δ.δ. είναι ένα πολιτικό θέμα, το οποίο είχε προκαλέσει και την αποχώρηση του ΠΑΣΟΚ από την σχετική συζήτηση στο προηγούμενο αναθεωρητικό διάβημα. Θα πρέπει όμως να επανεξεταστεί κατά πόσον η εμμονή στο οργανικό κριτήριο της λειτουργίας των πανεπιστημίων μόνο ως ν.π.δ.δ. είναι συμβατή με το ενωσιακό κεκτημένο.

Η προστασία των μισθών και συντάξεων υπό το πρίσμα του δικαιώματος σεβασμού της ιδιοκτησίας αποτελεί μια νομολογιακή κατάκτηση, υπό το πρίσμα και της εφαρμογής του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ, αλλά σαφώς κινείται στην ορθή κατεύθυνση.

Η ιδιαίτερη συνταγματική κατοχύρωση της πνευματικής ιδιοκτησίας όμως, ενδέχεται να δημιουργήσει αγκυλώσεις σε πιθανές μελλοντικές τροποποιήσεις του ν.2121/1993 και του σχετικού θεσμικού πλαισίου, καθώς τυχόν τέτοιες νομοθετικές προσπάθειες στο μέλλον μπορεί να προσκρούουν στο Σύνταγμα. Η τάση για αυτονόμηση της διανοητικής ιδιοκτησίας καταγράφεται ελλειπτικά και στο άρθρο 17 παρ. 2 του Χάρτη των Θεμελιωδών Ελευθεριών της Ευρωπαϊκής Ένωσης ("η διανοητική ιδιοκτησία προστατεύεται") η οποία Ε.Ε. ούτως ή άλλως επίσης ρυθμίζει κυριαρχικά τα περισσότερα από αυτά τα ζητήματα. Δεν νομίζω ότι υπάρχει νόημα να εισαχθεί και στο Σύνταγμα.

Για το άρθρο 24, το ρεπορτάζ αναφέρει ότι δεν περιέχεται ο ορισμός του δάσους με αποτέλεσμα να μπλοκάρονται διαδικασίες. Όμως, με ερμηνευτική δήλωση κάτω από το άρθρο 24, η αναθεώρηση του 2001 προσέθεσε έναν ορισμό του δάσους (είναι ίσως ο μόνος "ορισμός" που περιλαμβάνει το Σύνταγμα). Η λειτουργία του Συντάγματος ως "λεξικού" περισσότερα προβλήματα δημιουργεί παρά επιλύει, (χωρίς να εστιάζω ειδικά στο θέμα του δάσος). Θεωρώ ότι ενδεχομένως η αναθεώρηση στοχεύει στην συγκεκριμένη ερμηνευτική δήλωση, ίσως με σκοπό κατάργησής της κι όχι αναπροσδιορισμού της. Θα είναι μάλλον δύσκολο να επιτευχθεί συναίνεση για το θέμα αυτό στην Αναθεωρητική Βουλή.

3ος άξονας

Η αναθεώρηση του άρθρου 29, με ενίσχυση των εγγυήσεων για την δημοκρατική οργάνωση των κομμάτων ενδέχεται να επιλύσει κυριαρχικά το μεγάλο ζήτημα του κατά πόσον το Σύνταγμα επιτρέπει ή όχι την διάλυση πολιτικού κόμματος. Ένα ζήτημα που είχε εξεταστεί και κατά την θέσπιση του Συντάγματος το 1975, με τον συντακτικό νομοθέτη να αποφεύγει τότε να ρυθμίσει ρητά το θέμα, παρά την σχετική πρόταση που υπήρχε.

4ος άξονας

Η ενίσχυση του άρθρου 44 με την δυνατότητα των πολιτών να κινούν την διαδικασία δημοψηφίσματος κινείται προς την κατεύθυνση που έχει ακολουθήσει και η Ε.Ε. με την Συνθήκη της Λισαβόνας. Το "κλειδί" εδώ θα είναι κατά πόσον το Σύνταγμα θα ορίζει και αν το δημοψήφισμα θα είναι δεσμευτικό ή συμβουλευτικό, ύστερα από μια τέτοια πρωτοβουλία και το κατά πόσον θα κατοχυρωθεί ότι ένα δημοψήφισμα δεν επιτρέπεται να αφορά ζητήματα που σχετίζονται με τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Για τον Ν.4023/2011 περί δημοψηφίσματος βλ. περισσότερα:
Ε-Lawyer: ο νόμος για το δημοψήφισμα

5ος άξονας

Η "αλλαγή του τρόπου εκλογής του Προέδρου της Δημοκρατίας" και η ενίσχυση της δημοκρατικής νομιμοποίησής του δεν μπορεί να αφορά τίποτε άλλο, παρά την πρόταση για την άμεση εκλογή του ΠτΔ από τον λαό, παρόλο που δεν διευκρινίζεται στο ρεπορτάζ. Το ερώτημα είναι κατά πόσον η ενίσχυση αυτή θα συνοδευτεί και από πρόταση για προσθήκη αρμοδιοτήτων ή εάν ο ΠτΔ θα είναι άμεσα εκλεγμένος, προκειμένου η ενισχυμένη δημοκρατική αναφορά του στο εκλογικό σώμα να του επιτρέπει την ενάσκηση των ήδη υφισταμένων αρμοδιοτήτων του. Ένας άμεσα εκλεγμένος ΠτΔ πιθανώς να πρέπει να έχει αρμοδιότητες πέραν της αναπομπής νομοσχεδίων στην Βουλή, όπως ήταν η αρμοδιότητα της διάλυσης της Βουλής όταν κατά την κρίση του η σύνθεσή της βρίσκεται σε δυσαρμονία με την κοινωνία, μια αρμοδιότητα που είχε ο ΠτΔ πριν την αναθεώρηση του 1986.

Η θέσπιση ασυμβιβάστου υπουργού - βουλευτή βρίσκεται στην κατεύθυνση της ενίσχυσης της διάκρισης των λειτουργιών, αλλά δεν μπορεί να χαιρετιστεί ως μεταρρύθμιση περιορισμού του "πρωθυποκεντρικού" συστήματος.

Για την αναμόρφωση του πλαισίου των Ανεξαρτήτων Αρχών δεν δίνεται κάποιο στίγμα στους "άξονες", σύμφωνα με το ρεπορτάζ. Η κατάργηση των Γενικών Γραμματέων επίσης δεν συνοδεύεται προς το παρόν από κάποια αιτιολόγηση.

6ος άξονας

Η τροποποίηση για την ενίσχυση της σταθερότητας του εκλογικού συστήματος υποβάλλει ενδεχομένως την συνταγματική κατοχύρωση της ενισχυμένης αναλογικής και τον περιορισμό του πεδίου επιλογών του εκλογικού νόμου. Η πρόταση για την ενίσχυση εγγυήσεων για την εξάντληση της κυβερνητικής τετραετίας δεν μπορεί παρά να συνοδευτεί από την αναθεώρηση του άρθρου 41. Ενδεχομένως να αυξηθεί η πλειοψηφία που απαιτείται για την πρόωρη διάλυση της Βουλής, η οποία σήμερα περιορίζεται στην απλή κυβερνητική πλειοψηφία. Παρόλο που το ρεπορτάζ δεν περιλαμβάνει ειδικότερες πληροφορίες, πιθανώς να απαιτείται ευρύτερη πλειοψηφία της πρότασης για την διάλυση της Βουλής για την αντιμετώπιση εθνικού θέματος εξαιρετικής σημασίας. Μια πολύ πιο αυστηρή λύση θα ήταν η κατάργηση της παραγράφου 2.

Το θέμα της μείωσης του αριθμού των βουλευτών (που σήμερα κατά το Σύνταγμα μπορεί να είναι από 200 έως 300) είναι ένα ζήτημα που εντάσσεται στον πυρήνα των συνταγματικών επιλογών. Δύσκολα θα επιτευχθεί όμως συναίνεση σε ένα τέτοιο θέμα σε επίπεδο αναθεώρησης. 

Η ενίσχυση των προτάσεων νόμου ως εργαλείου νομοθέτησης, δεν μπορεί παρά να σημαίνει την υποχρεωτική εισαγωγή τους για συζήτηση στην ημερήσια διάταξη της Ολομέλειας, κάτι που σήμερα δεν συμβαίνει. Έχω την γνώμη όμως, ότι αυτό θα έπρεπε να αποτελεί αντικείμενο ρύθμισης από τον Κανονισμό της Βουλής κι όχι κατ' ανάγκη από το Σύνταγμα. Απομένει να δούμε περισσότερες πληροφορίες για την πρόταση αυτή. 

Ως προς την ενίσχυση του ρόλου των βουλευτών και την βελτίωση της επικοινωνίας με την Κοινωνία των Πολιτών, αναμένεται επίσης να δούμε πώς διαμορφώνεται συγκεκριμένα η αναθεωρητική πρόταση. 

Στον άξονα που αφορά την νομοθετική λειτουργία, θα είχε νόημα και μια διάταξη που να κατοχυρώνει συνταγματικά την κεντρική ιδέα της Δι@ύγειας: καμία έγγραφη πολιτειακή πράξη δεν ισχύει, αν δεν αναρτηθεί διαδικυτακά. Ενδεχομένως, θα πρέπει να εξεταστεί και η εφαρμογή του θέματος αυτού σε ορισμένες κατηγορίες δικαστικών αποφάσεων. 

7ος άξονας

Για το θέμα της παραγραφής των υπουργικών αδικημάτων φαίνεται ότι υπάρχει η απαιτούμενη συναίνεση για την αναθεώρηση του Συντάγματος. 

Η ενίσχυση του αυτοδιοίκητου της Δικαιοσύνης είναι επίσης μια τολμηρή πρόταση που αναμένουμε να δούμε πώς θα διατυπωθεί στην πράξη. 

Ως προς την ίδρυση Συνταγματικού Δικαστηρίου, το ρεπορτάζ αναφέρει μόνο ότι η πρόταση εισηγείται την αμιγώς δικαστική σύνθεσή του, χωρίς δηλαδή την συμμετοχή σε αυτό "προσωπικοτήτων", όπως συμβαίνει σε άλλα Συνταγματικά Δικαστήρια. Για το θέμα αυτό η μόνη περαιτέρω πληροφορία που υπάρχει είναι η αρμοδιότητα ενός Σ.Δ. για τον δικαστικό έλεγχο της λειτουργίας των κομμάτων, θέμα που συνδέεται και με την αναθεώρηση του άρθρου 29.

Για το θέμα του Σ.Δ. βλ.:
Ε-Lawyer: Για ένα συνταγματικό δικαστήριο


8ος άξονας

Η ίδρυση νέου Τμήματος του ΣτΕ, με αρμοδιότητα την επίλυση διαφορών από την εκτέλεση των δημοσίων συμβάσεων έχει προταθεί από πολλές πλευρές, με πιο γνωστή την έκθεση της ΜcKinsey&Company του 2011. Δεν βλέπω για ποιο λόγο το Σύνταγμα είναι αυτό που θα πρέπει να προσδιορίσει ένα ζήτημα που άπτεται του οργανισμου του ΣτΕ.

Η ενίσχυση του άρθρου 106 του Συντάγματος για την υποχρεωτική εκπόνηση μελετών βιωσιμότητας κτλ όσον αφορά τις μεγάλες κρατικές επενδύσεις "ακόμα και με νόμους πλαίσια για τις επενδύσεις", όπως αναφέρει το ρεπορτάζ, αποτελεί μια δυνατότητα που συνδέεται με το γενικότερο θέμα της ορθής νομοθέτησης, για το οποίο ενώ υπάρχει ήδη ο Ν.4048/2012, δεν βλέπουμε κάποια πρόταση για την συνταγματική κατοχύρωσή του. 

Αλλαγές στην αστική δίκη με το νέο νομοσχέδιο

Κατατέθηκε χθες το νομοσχέδιο με τις εκτεταμένες αλλαγές στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, δηλαδή στους κανόνες που ορίζουν τον τρόπο διεξαγωγής των δικών στα αστικά δικαστήρια. Σκοπός και αυτού του νομοσχεδίου είναι η επιτάχυνση του τρόπου διεξαγωγής των δικών και η καταπολέμηση του προβλήματος της καθυστέρησης στην απονομή της δικαιοσύνης. Ο Κ.Πολ.Δ. αφορά τις ιδιωτικές διαφορές και επομένως όσα ακολουθούν σχετίζονται με τις δίκες μεταξύ ιδιωτών κι όχι με τις ποινικές δίκες ή τις δίκες εναντίον του Δημοσίου.

Η κεντρικότερη αλλαγή που θα επιφέρει το νομοσχέδιο εάν ψηφιστεί, είναι η κατάργηση της εξέτασης μαρτύρων στο ακροατήριο, αλλά και η υποχρέωση υποβολής όλων των επιχειρημάτων και των εγγράφων πριν την διεξαγωγή της δίκης στην γραμματεία του δικαστηρίου. Συγκεκριμένα: ενώ τώρα ο δικηγόρος καταθέτει μία αγωγή στο μονομελές δικαστήριο και του γνωστοποιείται ότι η δίκη θα γίνει λ.χ. μετά από 2 χρόνια, οπότε πρέπει τότε να φέρει στο δικαστήριο τον μάρτυρα της υπόθεσης και να καταθέσει προτάσεις και σχετικά και να αντικρούσει τρεις μέρες μετά την δίκη τις προτάσεις του αντιδίκου, τώρα το σύστημα αυτό αλλάζει τελείως. Ο ενάγων θα οφείλει να επιδώσει την αγωγή στον αντίδικο μέσα σε 30 μέρες από την κατάθεσή της (αρ.215 παρ.2). Μέσα σε 100 μέρες από την κατάθεση της αγωγής, οι διάδικοι πρέπει να φέρουν τα αποδεικτικά τους μέσα στη γραμματεία (αρ.237). Μεταξύ αυτών των αποδεικτικών μέσων θα περιλαμβάνονται και οι ένορκες βεβαιώσεις των μαρτύρων που θα έχουν ληφθεί ενώπιον συμβολαιογράφου ή ειρηνοδίκη. Μετά από την κατάθεση αυτή, εντός 15 ημερών οι διάδικοι πρέπει να προσθέσουν στον φάκελο τις αμοιβαίες αντικρούσεις.Ύστερα από 15 ημέρες, ορίζεται με ειδική πράξη η σύνθεση του δικαστηρίου που θα δικάσει την υπόθεση, καθώς και η δικάσιμος, όχι πέραν των 30 ημερών. Την ημέρα της δικασίμου δεν εξετάζεται μάρτυρας από το δικαστήριο, ενώ η συζήτηση μπορεί να γίνει και χωρίς την παρουσία των πληρεξουσίων (ενώ τώρα είναι υποχρεωτικό έστω και τυπικά να παραστεί ο δικηγόρος), αλλά το δικαστήριο μπορεί να δεχθεί παραίτηση από την αγωγή. Μόνο εάν το δικαστήριο κρίνει ότι χρειάζεται να εξετάσει προφορικά έναν από τους μάρτυρες που έδωσαν ένορκη βεβαίωση ή που γνωστοποιήθηκαν μπορεί να ορίσει κατ' εξαίρεση επανάληψη της διαδικασίας, με σχετική εγγραφή στο πινάκιο που επέχει θέση κλήτευσης! Ο γραμματέας "μπορεί" να ειδοποιήσει τους δικηγόρους με e-mail αν υπάρχει διάταξη επανάληψης της διαδικασίας. Αλλιώς, οι δικηγόροι πρέπει και μετά το κλείσιμο του φακέλου και την συζήτηση να.... επισκέπτονται το πινάκιο, μήπως οι δικαστές θέλουν να εξετάσουν και μάρτυρα! Εννοείται ότι η κλήτευση πρέπει να γίνει υποχρεωτική, τουλάχιστον με e-mail. Eντός 8 ημερών από την εξέταση μάρτυρα, οι διάδικοι έχουν δικαίωμα προσθήκης για την αξιολόγηση της μαρτυρικής κατάθεσης.

Αυτή η σοβαρή μεταβολή στον τρόπο διεξαγωγής των δικών έχει το χαρακτηριστικό ότι αυξάνει την ευθύνη των δικηγόρων, οι οποίοι πλέον οφείλουν ουσιαστικά να ετοιμάσουν ένα πλήρη φάκελο για τους δικαστές, χωρίς να πρέπει να εξετάζουν και μάρτυρες στο ακροατήριο. Η εξέταση μαρτύρων στο ακροατήριο θεωρείται βασικός λόγος καθυστέρησης της δίκης, καθώς είναι απρόβλεπτο πόσο θα διαρκέσει, ενώ στη συνέχεια το δικαστήριο επιβαρύνεται με την απομαγνητοφώνηση πρακτικών κτλ. Από την άλλη πλευρά, η ζωντανή παρουσία του μάρτυρα στο δικαστήριο προσφέρει στον δικαστή την δυνατότητα να διαπιστώσει μόνος του, υποβάλλοντας και ο ίδιος ερωτήσεις, κατά πόσον ο μάρτυρας λέει την αλήθεια. Σε κάθε περίπτωση, το σύστημα αυτό επιταχύνει μεν την δίκη, αλλά όχι και  την έκδοση της δικαστικής απόφασης. Αντιθέτως, αν οι δίκες διεξάγονται με μεγαλύτερη ταχύτητα, καταλήγοντας σε περισσότερους τελικούς φακέλους για τους δικαστές, θα αυξηθούν τελικά οι υποχρεώσεις των δικαστών, στον αντίστοιχο χρόνο, με κίνδυνο να καθυστερούν περισσότερο στην έκδοση των αποφάσεων.

Άλλες αλλαγές του νομοσχεδίου:

- καθίσταται υποχρεωτική η παράσταση δικηγόρου και στα ασφαλιστικά μέτρα (άρθρο 94)

- στα δικόγραφα πρέπει να αναγράφεται και το ΑΦΜ του διαδίκου (άρθρο 118) και το e-mail του δικηγόρου (άρθρο 119)

- το δικαστήριο προτείνει προσφυγή σε διαμεσολάβηση κι αν η πρόταση γίνει δεκτή δίνεται υποχρεωτικά 3μηνη αναβολή (άρθρο 214Γ)

- παρεμβάσεις, προσεπικλήσεις, ανακοινώσεις και ανταγωγές κατατίθενται και επιδίδονται εντός 60 ημερών από την κατάθεση της αγωγής (άρθρο 238).

- η ανταγωγή ασκείται με χωριστό δικόγραφο (όχι πια και με τις προτάσεις) και η δωσιδικία της διατηρείται ακόμη κι αν η αγωγή απορριφθεί ή αν παραιτηθεί από αυτήν ο ενάγων (άρθρο 268 παρ. 4). 

- λαμβάνονται υπόψη και αποδεικτικά μέσα που δεν πληρούν τους όρους του νόμου, στην τακτική διαδικασία, με την επιφύλαξη των διατάξεων για το εμμάρτυρο της απόδειξης (άρθρο 340)

- το εμμάρτυρο της απόδειξης ανεβαίνει στις 30.000 ευρώ, ενώ η εξέταση των μαρτύρων μπορεί να γίνει με τηλεδιάσκεψη (άρθρο 393)

- καταργείται η εξαίρεση προσώπων που μπορεί να έχουν συμφέρον από τη δίκη ως προς την εξέτασή τους ως μάρτυρες (άρθρο 400 παρ. 3). 

- επιτρέπονται έως πέντε (5) ένορκες βεβαιώσεις για κάθε αντίδικο και τρεις (3) για την αντίκρουση (άρθρο 422) ενώ ενστάσεις και αιτήσεις εξαίρεσης για τον μάρτυρα εκείνου που δίδει την ένορκη βεβαίωση καταχωρίζονται στο προοίμιο της ένορκης βεβαίωσης, κρίνονται όμως από το Δικαστήριο (άρθρο 423), το οποίο δεν λαμβάνει υπόψη ούτε για την εξαγωγή δικαστικών τεκμηρίων την ένορκη βεβαίωση που δίδεται κατά παράβαση των παραπάνω διατάξεων (άρθρο 424). Αυτοί οι νέοι κανόνες που αναβαθμίζουν το εν λόγω αποδεικτικό μέσο, ενδεχομένως να επιβάλλουν την παράσταση του δικηγόρου των αντιδίκων κατά την δόση της ένορκης βεβαίωσης. 

- η καταχρηστική προθεσμία της έφεσης γίνεται δύο έτη, από τρία που είναι σήμερα (άρθρο 518 παρ. 2). 

- δύο νέοι αναιρετικοί λόγοι προστίθενται κατά αποφάσεων ειρηνοδικείων και πρωτοδικείων που δίκασαν έφεση (άρθρο 590, αρ. 5-6).  

- περιορίζεται η προθεσμία επίδοσης αναίρεσης σε κάτοικο αλλοδαπής σε 60 ημέρες από 90 και η καταχρηστική προθεσμία αναίρεσης σε 2 χρόνια από 3, όπως και της έφεσης (άρθρο 564)

- αν ο εισηγητής κρίνει ότι η αίτηση αναίρεσης είναι απαράδεκτη δεν συντάσσει πλέον συνοπτική έκθεση, αλλά αναπτύσσει προφορικά τους λόγους για τους οποίους πρέπει να ματαιωθεί η συζήτηση της αναίρεσης, σε τριμελές συμβούλιο απαρτιζόμενο από τον Πρόεδρο του Α.Π. και δύο αρεοπαγίτες. Με ομόφωνη απόφασή του το συμβούλιο εκδίδει διάταξη με την οποία ματαιώνεται η συζήτηση. Ο αναιρεσείων μπορεί με αίτησή του, εντός 60 ημερών από την επίδοση της διάταξης να ζητήσει την συζήτηση της υπόθεσης, καταθέτοντας και παράβολο. Στη σύνθεση του δικαστηρίου δεν μετέχουν τα μέλη του συμβουλίου (άρθρο 571). 

- η αγόρευση συνηγόρων στον Άρειο Πάγο γίνεται προαιρετική (άρθρο 574)

- στις ειδικές διαδικασίες, τα περιεχόμενα στις προτάσεις μέσα άμυνας και επίθεσης αναπτύσσονται προφορικά και καταχωρούνται στα πρακτικά διαφορετικά δεν λαμβάνονται υπόψη (άρθρο 591)

- στις οικογενειακές διαφορές (ειδική διαδικασία)  εντάσσονται και αυτές από την ελεύθερη συμβίωση (άρθρο 592)

- στις περιουσιακές διαφορές (ειδική διαδικασία) εντάσσονται οι μισθωτικές, οι διαφορές από την οριζόντια και κάθετη ιδιοκτησία, οι εργατικές, οι διαφορές επαγγελματιών και οργανισμών κοινωνικής ασφάλισης, αμοιβές, αυτοκίνητα, δημοσιεύματα, ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές (άρθρο 614). Σε αυτή την διαδικασία ρητώς εντάσσονται και οι διαφορές που αφορούν αποζημιώσεις για ζημιά οποιασδήποτε μορφής που προκλήθηκε, εκτός των άλλων, μέσω διαδικτύου και συναφών μέσων. 

- oι υποθέσεις της εκούσιας δικαιοδοσίας επανέρχονται στο μονομελές πρωτοδικείο, από το ειρηνοδικείο (άρθρο 740)

- αλλαγές στην αναγκαστική εκτέλεση 

Tο Δικαστήριο Ε.Ε. επιτρέπει το embedding σε video χωρίς άδεια του δικαιούχου

Η εταιρία BestWater International κατασκευάζει και εμπορεύεται συστήματα φίλτρων νερού και έχει τα δικαιώματα εκμετάλλευσης ενός video διάρκειας δύο λεπτών, το οποίο αφορούσε το θέμα της ρύπανσης των υδάτων  και το οποίο παρήγαγε για διαφημιστικούς σκοπούς. Το video αυτό αναρτήθηκε στο YouTube χωρίς την συγκατάθεση της BestWater, όπως η ίδια ισχυρίστηκε. 

Kάποιοι ανταγωνιστές της BestWater ενέθεσαν το video από το YouTube σε δική τους ιστοσελίδα (embedding). Tότε, η BestWater θεωρώντας ότι οι ανταγωνιστές παρουσίασαν το video στο κοινό, χωρίς την άδεια που προβλέπεται από το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας, στράφηκε δικαστικά εναντίον τους, για να σταματήσουν την χρήση του video και ζήτησε και αποζημίωση. Η υπόθεση έφτασε στο ανώτατο δικαστήριο, το Ομοσπονδιακό Δικαστήριο της Γερμανίας, το οποίο  υπέβαλε ένα προδικαστικό ερώτημα για την ορθή ερμηνεία του ενωσιακού δικαίου σχετικά με την ένθεση (embedding) οπτικοακουαστικού υλικού (video) που βρίσκεται αναρτημένο σε τρίτη ιστοσελίδα. To ερώτημα υποβλήθηκε στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο εξέδωσε την απόφασή του για το θέμα αυτό την 21.10.2014. Το ερώτημα ήταν ουσιαστικά: αποτελεί "παρουσίαση στο κοινό" (για την οποία απαιτείται άδεια) το embedding του video ή όχι; Δηλαδή, παραβιάστηκε η πνευματική ιδιοκτησία με το embedding χωρίς άδεια ή όχι;

Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης με διάταξη της 21ης Οκτβωρίου 2014 έκρινε ότι το θέμα ταυτίζεται με την απόφαση που είχε λάβει στην υπόθεση Svesnsson, η οποία αφορούσε link σε νόμιμα δημοσιευμένα άρθρα και όχι embedding προς video που δεν είχε αναρτηθεί με την συγκατάθεση του δικαιούχου των δικαιωμάτων. Γι' αυτό το ΔΕΕ δεν εξέδωσε εκ νέου "απόφαση", αλλά "διάταξη", καθώς η νομοθεσία προβλέπει την δυνατότητα αυτή, όταν το νομικό θέμα έχει ήδη κριθεί σε προηγούμενη απόφαση.  To Δικαστήριο έκρινε ότι αφού το κοινό μπορούσε ήδη να δει ελεύθερα το video στο YouTube, η ένθεσή του με την μέθοδο του embedding σε μια άλλη ιστοσελίδα δεν συνιστά προβολή σε άλλο κοινό. 

Επομένως, το embedding ενός video που ήδη κυκλοφορεί ελεύθερο στο Διαδίκτυο δεν αποτελεί "παρουσίασή του σε νέο κοινό", ώστε να χρειάζεται την άδεια από τον κάτοχο των πνευματικών δικαιωμάτων. 

Κατά τη γνώμη μου, με την διάταξή του αυτή, το Δικαστήριο κατέστησε σαφές ότι ισχύουν οι ίδιες νομικές σκέψεις τόσο για την περίπτωση που κάποιος τοποθετεί links προς έργα τα οποία έχουν νόμιμα αναρτηθεί σε τρίτη ιστοσελίδα, όσο και για την περίπτωση κατά την οποία με άλλο αντίστοιχο τεχνικό μέσο, ο επισκέπτης παραπέμπεται σε έργο το οποίο ήταν ελεύθερα προσβάσιμο, ανεξάρτητα από το αν αυτή η ελεύθερη πρόσβαση ήταν με την συγκατάθεση του δημιουργού ή όχι. Το Δικαστήριο της ΕΕ καταλήγει στο ίδιο συμπέρασμα στις δύο αποφάσεις (Svensson και BestWater), ότι δηλαδή δεν είναι "νέα παρουσίαση στο κοινό" κάτι που βρίσκεται ήδη ελεύθερα διαθέσιμο στο Διαδίκτυο, καθιστώντας νομικά αδιάφορο για την ευθύνη του παραπέμποντος την νομιμότητα ή μη της αρχικής ανάρτησης. 

Η σύγχυση της πολιτικής λογοδοσίας με τις πελατειακές σχέσεις

Βιβλίο:
Χρυσάφης Ιορδάνογλου
"Κράτος και Ομάδες Συμφερόντων - Μια κριτική της παραδεδεγμένης σοφίας"

Στο βιβλίο αυτό επιχειρείται η αντίκρουση ορισμένων παραδοχών που διαμορφώθηκαν τις τελευταίες δύο δεκαετίες από θεωρητικούς του κοινωνιολογικού μεταπολιτευτικού μοντέλου που επικράτησε στην Ελλάδα. Οι παραδοχές συνοψίζονται σε δύο ισχυρισμούς: α) το πελατειακό σύστημα είναι μια θεσμοποιημένη μορφή διαφθοράς της πολιτικής ζωής και β) το πρόβλημα είναι η ατροφική κοινωνία των πολιτών σε αντίθεση με την υπερτροφία των πολιτικών θεσμών και του κράτους. Στο πρώτο μέρος του βιβλίου αναλύεται το πρόβλημα των πελατειακών σχέσεων, ενώ στο δεύτερο μέρος του βιβλίου παρουσιάζεται το "δίπολο" υπετροφικό κράτος - ασθενής κοινωνία των πολιτών. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι οι πελατειακές σχέσεις δεν είναι αυτό που νομίζουμε και ότι η κοινωνία των πολιτών δεν είναι καθόλου ατροφική στην Ελλάδα σε σχέση με το κράτος. Αυτή είναι συνοπτικά η "κριτική της παραδεδεγμένης σοφίας" που αναπτύσσεται στο δοκίμιο με οργανωμένα επιχειρήματα.

Ο συγγραφέας επιπλήττει όσους υπό την σκέπη των πελατειακών σχέσεων υπάγουν τόσο το ρουσφέτι και τις σχέσεις πατρωνίας πολιτικών - ψηφοφόρων, όσο και τις υποχωρήσεις των πολιτικών σε οργανωμένα επαγγελματικά συμφέροντα που επιδικώκουν την διατήρηση ειδικών προνομίων. Άλλο το ρουσφέτι, άλλο η προσοδοθηρία, λέει ορθά ο Ιορδάνογλου, φτάνοντας, όμως, στο σημείο να υποστηρίζει ότι οι πελατειακές σχέσεις, τις οποίες περιορίζει τελικά στα ρουσφέτια, δεν παίζουν σημαντικό ρόλο στην εκλογική συμπεριφορά των ψηφοφόρων! Ως απόδειξη παραθέτει, μεταξύ άλλων, ότι το γεγονός ότι οι διορισμοί δεν έσωσαν εκλογικά την ΝΔ το 1981 ή το ΠΑΣΟΚ το 1989. Ο ισχυρισμός όμως είναι ελλιπής: οι διορισμοί δεν έσωσαν, αλλά οι υποσχέσεις (και) διορισμών έφεραν το ΠΑΣΟΚ στην εξουσία το 1981 και το 1985 - ο μη προνομιούχος Έλληνας θα μπορούσε να γίνει δημόσιος υπάλληλος μετά από δεκαετίες διώξεων - καθώς και την ΝΔ το 1990 που είχε υποσχεθεί προεκλογικά (και) 100.000 νέες θέσεις εργασίας. Θεωρώ ότι οι συλλογικές διεκδικήσεις κεκτημένων από επαγγελματικές οργανώσεις έχουν κατασυκοφαντηθεί τα τελευταία χρόνια από όσους αναζητούν διαρκώς στρεβλώσεις στην ελεύθερη αγορά που θεωρούν, εσφαλμένα, ότι είναι μια ενιαία οντότητα, χωρίς ειδικότερες συνθήκες ενάσκησης κάθε επαγγέλματος αλλά και πρόσβασης σε υπηρεσίας που επιβάλλει κάποτε και εξαιρέσεις ή και προστατευτικές ρυθμίσεις. Σαφώς υπάρχουν και στρεβλώσεις του ανταγωνισμού, αλλά αυτές δεν είναι πάντοτε όσες προσδιορίζουν εργαστηριακά οι γραφειοκράτες διεθνών οργανισμών με τις δικές τους ιδεολογικές αγκυλώσεις που κάποτε παρουσιάζουν και ως νομικά ή οικονομικά θέσφατα. Επομένως, οι διεκδικήσεις των ομάδων συμφερόντων όντως δεν πρέπει να εντάσσονται συλλήβδην στην ανάλυση περί πελατειακού κράτους, γιατί κάτι τέτοιο συνιστά σοβαρό μεθοδολογικό σφάλμα. Αλλά, από εκεί και πέρα, το συμπέρασμα ότι η επιμονή ορισμένων επαγγελματικών οργανώσεων σε προνόμια εντελώς άσχετα και με τις δικές τους υπηρεσίες δεν αποτελεί δήθεν πελατειακή εξάρτηση των πολιτικών είναι μια αυθαίρετη γενίκευση. Γενίκευση που αγνοεί και την μεταπήδηση επιφανών "εργατοπατέρων" από τον συνδικαλισμό στην κεντρική πολιτική σκηνή, με την παρακαταθήκη συμπαγών δεξαμενών ψήφων.

Έπειτα, ο συγγραφέας αρνείται ότι η κοινωνία των πολιτών είναι ατροφική στην Ελλάδα, καθώς υποστηρίζει ως πιο ρεαλιστική θεώρηση την ένταξη και των ομάδων συμφερόντων στην έννοια της κοινωνίας των πολιτών. Κακώς, ισχυρίζεται ο Ιορδάνογλου, εξαιρούνται οι ομάδες συμφερόντων από τις συλλογικότητες πολιτών που διακρίνουμε σε "καλές" (=κοινωνία των πολιτών) και "κακές" (=συνδικαλιστικές οργανώσεις). Πιο πειστικό, γράφει, είναι να θεωρήσουμε ότι οι ομάδες συμφερόντων είναι μέρος της κοινωνίας των πολιτών, η οποία έτσι δεν είναι βέβαια ατροφική, αλλά κάνει ό,τι θέλει τους πολιτικούς. Η προσέγγιση αυτή, του δεύτερου μέρους του βιβλίου, υποπίπτει σε άλλο ένα σοβαρό πραγματολογικό σφάλμα. Οι συμμετέχοντες στις επαγγελματικές ενώσεις δεν προβάλλουν τις διεκδικήσεις τους γενικά ως πολίτες, αλλά ως οργανωμένοι επαγγελματίες. Δεν προβάλλουν τα αιτήματά τους ως ωφέλιμα για την κοινωνία εν όλω, αλλά για τους ίδιους και τους πελάτες τους και μπορεί να έχουν και δίκιο. Πάντως, δεν έρχονται ως τρίτοι συμπαραστάτες ή συνοδοιπόροι για την υποστήριξη δίκαιων αιτημάτων των άλλων, αλλά δικών τους. Το lobbying είναι μια θεμιτή διαδικασία, σε άλλες χώρες αποτελεί και ρυθμισμένο επάγγελμα, αλλά πουθενά τα lobbies ή interest groups έχουν καταλογογραφηθεί ως οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Ένας σύλλογος για τα δικαιώματα των πεζών αφορά συνολικά την κοινωνία (και τους οδηγούς!) και εν δυνάμει κάθε πολίτης, μπορεί να γίνει μέλος του. Μια επαγγελματική οργάνωση όμως, αφορά αποκλειστικά τα συμφέροντα των μελών της και κάποτε των πελατών τους, όχι κάθε πολίτη, όχι την κοινωνία εν όλω. Στην πρώτη περίπτωση έχουμε μια συλλογικότητα στην οποία προεξάρχει η ιδιότητα του πολίτη, στην δεύτερη η ιδιότητα του επαγγελματία. Οι επαγγελματικοί σύλλογοι στην Ελλάδα, σε πολλές περιπτώσεις, είναι οργανωμένοι ως νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, δηλαδή αποτελούν κράτος με την οργανική του όρου έννοια. Η ένταξή τους στην κοινωνία των πολιτών θα ισοδυναμούσε με την σοβαρή εννοιακή υπέρβαση της ταύτισης του κράτους με την κοινωνία. Επομένως, η ένταξη των ομάδων συμφερόντων στην κοινωνία των πολιτών δεν μπορεί να υποστηριχθεί με τα γνωστά ερμηνευτικά εργαλεία. Η κοινωνία των πολιτών ως το σύνολο των συλλογικοτήτων που προβάλλει αιτήματα που αφορούν την κοινωνία εν όλω και ασκεί πίεση στην εξουσία μέσω των εργαλείων λογοδοσίας και διαφάνειας παραμένει ατροφική και είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από τις οργανώσεις επαγγελματικών συμφερόντων που πράγματι έχουν αυξημένη πολιτική δύναμη στην Ελλάδα.

Ενώ επιμένει στο πρώτο μέρος ο συγγραφέας ότι οι ομάδες συμφερόντων είναι οντότητες διακριτές από τους μεμονωμένους πολίτες που ζητούν ρουσφέτια, στο δεύτερο μέρος, ανάστροφα, αρνείται την διακριτότητά των ομάδων συμφερόντων από τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Στην ουσία το βιβλίο υποστηρίζει ότι η αποτυχία του μεταπολιτευτικού μοντέλου διακυβέρνησης οφείλεται όχι στις πελατειακές σχέσεις αλλά σε μια κακώς νοούμενη σύνδεση της υποχρέωσης λογοδοσίας των πολιτικών απέναντι στις ομάδες συμφερόντων που παράγουν πολιτικό κόστος και όφελος όχι υπέρ της κοινωνίας, αλλά υπέρ συντεχνιακών διεκδικήσεων. Η λογοδοσία, όμως, αποτελεί δομικό στοιχείο της δημοκρατίας και ως έννοια είναι απολύτως διακριτή από τις πελατειακές σχέσεις και βρίσκεται στον αντίποδα τους. Η λογοδοσία μπορεί να έχει και στόχο τις ανισότητες που συνεπάγεται η υποχώρηση σε ομάδες συμφερόντων και αυτό υποτιμάται πλήρως από την ανάλυση του βιβλίου. Λογοδοσία και διαφάνεια είναι δύο στοιχεία εμβάθυνσης της δημοκρατίας και συνιστούν αποστολή των ενεργών πολιτών που μπορούν, με όσα συνταγματικά εργαλεία διαθέτουν, να καυτηριάζουν και να ελέγχουν την εξουσία για πελατειακές σχέσεις και εξυπηρέτηση ιδίων συμφερόντων. Οι εκλογικοί εκβιασμοί για τον προσπορισμό ιδίου οφέλους δεν έχουν σχέση με την λογοδοσία και αποτελούν μια στρέβλωση που εμπίπτει στην έννοια της διαφθοράς, όπως την ορίζει η παγκόσμια οργάνωση Διεθνής Διαφάνεια. Οι αντιστίξεις αυτές λείπουν από την ανάλυση του βιβλίου και έχουν οδηγήσει τον συγγραφέα σε ενδιαφέρουσες αντικρούσεις αλλά και σοβαρές υπερβάσεις, αστοχίες και εσφαλμένα συμπεράσματα. 

Συνήγοροι του πολίτη στον υπαρκτό σοσιαλισμό

Είναι γνωστή η αντίθεση δημοτικών παρατάξεων που πρόσκεινται στο ΚΚΕ ή στην ΑΝΤΑΡΣΥΑ, κάποτε και στον ΣΥΡΙΖΑ, ως προς τον θεσμό του Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης. Αναφέρουν ότι πρόκειται για έναν αντιλαϊκό θεσμό, που ήδη από τον τίτλο υποδηλώνει την πρόθεση "συμφιλίωσης" των πολιτών με το κεφάλαιο και την απορρόφηση της λαϊκής αγανάκτησης και οργής, ενώ οι νόμοι των οποίων ελέγχει την ορθή εφαρμογή είναι οι αντιλαϊκοί νόμοι της ΕΕ και του ΔΝΤ. Αυτή ήταν περίπου και η στάση του ΚΚΕ όταν το 1997 συζητήθηκε στην Βουλή και ο νόμος για τον Συνήγορο του Πολίτη: θα αποτελούσε ένα κυτίο παραπόνων χωρίς καμία ουσιαστική βοήθεια για τους εργαζόμενους. 

Φαίνεται ότι στο επίκεντρο της ανάλυσης αυτής βρίσκεται η ίδια η λογική της διαμεσολάβησης, η οποία εμφανίζεται ως απορριπτέα για ιδεολογικούς λόγους. Ωστόσο, το ΚΚΕ πρωτοστάτησε εναντίον της κατάργησης του Οργανισμού Μεσολάβησης και Διαιτησίας (ΟΜΕΔ) όπως έχει καταγραφεί στον Ριζοσπάστη (βλ. εδώ).Οι κινητοποιήσεις του ΠΑΜΕ τον Αύγουστο του 2014 είχαν στο στόχαστρο την τροπολογία με την οποία θα καθίστατο δυσχερέστερη η προσφυγή των συνδικαλιστικών φορέων στον ΟΜΕΔ. Εκεί το κίνημα καταδίκασε την δυσχέρανση στην προσφυγή σε έναν θεσμό διαμεσολάβησης και διαιτησίας που εξ ορισμού καλείται να επιλύσει τις διαφορές εργαζομένων-εργοδοτών όσον αφορά τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας. Αντίθετα, ο Συμπαραστάτης του Δημότη και της Επιχείρησης προφανώς δεν διαμεσολαβεί μεταξύ δημοτών και επιχειρήσεων, αλλά μεταξύ αυτών και των δημοτικών υπηρεσιών όταν υπάρχουν προβλήματα κακοδιοίκησης. Είναι ανακριβές επίσης ότι οι Συμπαραστάτες εφαρμόζουν "αντιλαϊκούς νόμους". Εξοπλισμένοι με θεσμική ανεξαρτησία, οι Συμπαραστάτες δεν δίστασαν να διαπιστώσουν την αντισυνταγματικότητα νόμων και να ζητήσουν από τις υπηρεσίες να μην τους εφαρμόσουν, όπως συνέβη στην Περιφέρεια Αττικής με την σχετική Ειδική Πρόταση της Συμπαραστάτη του Πολίτη και της Επιχείρησης για την αξιολόγηση των υπαλλήλων (βλ. εδώ), την Ειδική Πρόταση του Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης Δήμου Αλεξανδρούπολης σχετικά με την μεταβίβαση κάμπινγκ στο ΤΑΙΠΕΔ (βλ. εδώ) και πολλές άλλες αντίστοιχες παρεμβάσεις. Αυτά, έχω την εντύπωση ότι δεν έχουν ληφθεί υπόψη και καλό θα ήταν να εξεταστούν, σε συνδυασμό και με την στάση του ΚΚΕ ως προς τον ΟΜΕΔ. 

Πέραν αυτών, ο θεσμός δεν ήταν άγνωστος στον υπαρκτό σοσιαλισμό.

ΕΣΣΔ - ο Δημόσιος Επίτροπος ("Procuratura", Генеральный прокурор СССР)

Το γραφείο του Δημοσίου Επιτρόπου της ΕΣΣΔ ιδρύθηκε το 1936 και ο επικεφαλής του ονομαζόταν Δημόσιος Επίτροπος της ΕΣΣΔ μέχρι το 1946, οπότε ο τίτλος άλλαξε σε Γενικός Επίτροπος της ΕΣΣΔ. Σύμφωνα με το σοβιετικό Σύνταγμα του 1936, ο Γενικός Επίτροπος ως ανεξάρτητη αρχή ασκούσε τον ανώτατο κρατικό έλεγχο της ορθής εφαρμογής των νόμων από όλους τους υπουργούς, τις υπηρεσίες, τα ιδρύματα και τις επιχειρήσεις των διοικητικών και εκτελεστικών οργάνων των τοπικών Σοβιέτ, των δημόσιων αξιωματούχων (συμπεριλαμβανομένων των δικαστών) και των πολιτών. Επιβοηθούσε επίσης τους υποεπιτρόπους που ασκούσαν τις ίδιες λειτουργίες. Ο Επίτροπος διοριζόταν από το Ανώτατο Σοβιέτ για 7 χρόνια και διόριζε τους τοπικούς επιτρόπους που υπηρετούσαν στις σοβιετικές δημοκρατίες και σε άλλες αυτόνομες οντότητες της ΕΣΣΔ. Ο Επίτροπος δεχόταν ατομικές καταγγελίες από τους πολίτες για παραβιάσεις των δικαιωμάτων και ελευθεριών τους που προέβλεπε το σοβιετικό δίκαιο και είχε δικαίωμα να εισηγείται προτάσεις στο Προεδρείο του Σοβιέτ για την νομοθετική επίλυση προβλημάτων. Υπέβαλε ετήσια έκθεση στο Σοβιέτ. Επίσης συμμετείχε στις συνεδριάσεις της Ολομέλειας του Ανώτατου Δικαστηρίου της ΕΣΣΔ (Encyclopedia of Soviet Law, p.623). 

Στην διεθνή βιβλιογραφία έχει αναγνωριστεί ότι ο Δημόσιος Επίτροπος της ΕΣΣΔ (καθώς και άλλων σοσιαλιστικών δημοκρατιών) είναι θεσμός συγγενικός με τον Ombudsman και παρουσιάζει ορισμένες ταυτόσημες λειτουργίες΄(Colin T. Reid, "Τhe Ombudsman's cousin: the Procuracy in the socialst States", Public Law, Vol. 1986, Elena Osipova, “Birth, development and progressive institutionalization of the ombudsman in the russian legal and political system"). Ωστόσο, οι αρμοδιότητές του παραπέμπουν και σε αυτές ενός Γενικού Εισαγγελέα. 
Σύμφωνα με την Wikipedia, από το 1933 έως το 1992 υπηρέτησαν συνολικά 11 Δημόσιοι Επίτροποι στην ΕΣΣΔ.

Λαϊκή Δημοκρατία της Πολωνίας - η Συνήγορος των Δικαιωμάτων των Πολιτών

Εύα Λετόφσκα,
η πρώτη Συνήγορος

Στην Λαϊκή Δημοκρατία της Πολωνίας ιδρύθηκε με νόμο του 1987 ο θεσμός του "Συνηγόρου των Δικαιωμάτων των Πολιτών" (Rzecznik Praw Obywatelskich). Ο θεσμός κατοχυρώθηκε και συνταγματικά στην Πολωνία. Ο Συνήγορος ορίζεται με πράξη της Βουλής και έγκριση της Γερουσίας, με πενταετή θητεία.Η καθηγήτρια Εύα Λετόφσκα, πρώτη Συνήγορος παρέμεινε στο αξίωμα και μετά την πτώση του κομμουνισμού, από τον Νοέμβριο του 1987, έως τον Φεβρουάριο του 1992. Ο θεσμός πλέον ονομάζεται Υπερασπιστής Ανθρώπινων Δικαιωμάτων ("Human Rights Defender"), σύμφωνα με την αγγλική εκδοχή της ιστοσελίδας του. Έχει τις κλασικές αρμοδιότητες Συνηγόρου του Πολίτη. 

Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Τσεχοσλοβακίας - ο Γενικός Επίτροπος

Το Γραφείο του Γενικού Επιτρόπου ασκούσε την εποπτεία ως προς την ορθή εφαρμογή και τήρηση των νόμων και κανονισμών. Ο Γενικός Επίτροπος διοριζόταν από τον Πρόεδρο, είναι υπόλογος μόνο στην Συνέλευση (Βουλή), ενώ σύμφωνα με την βιβλιογραφία ο ρόλος του θεωρείτο πολύ ισχυρότερος από αυτόν των δικαστηρίων (Communist Regime in Eastern Europe). 

Mπολιβαριανή Δημοκρατία της Βενεζουέλας - "Defensoria del Pueblo"

La Defensora del Pueblo

Mε το Σύνταγμα της Βενεζουέλας του 1999 προβλέφθηκε ο θεσμός του Συνηγόρου του Πολίτη, στην ιστοσελίδα του οποίου αναφέρεται ότι η επιρροή για την ίδρυσή του δεν είναι μόνο ο Ombudsman, αλλά και οι εκπαιδευτικές αρχές της ηθικής δύναμης, κατά την πολιτική διδασκαλία του Σιμόν Μπολιβάρ. Ο Συνήγορος εκλέγεται και παύεται από το Κοινοβούλιο, στο οποίο υποβάλλει ετήσιες και ειδικές εκθέσεις. H Συνήγορος του Πολίτη, Gabriela del Mar Ramírez είναι κοινωνική λειτουργός.


Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας - Πολιτικός Επίτροπος

Αν δούμε με ευρύτητα τον ρόλο του Πολιτικού Επιτρόπου και την γενικότερη λειτουργία του στον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδος, θα διαπιστώσουμε ότι ορισμένες αρμοδιότητες του ήταν συγγενείς με αυτές ενός Ombudsman. 

"Ο θεσμός του Πολιτικού Επιτρόπου εισάγεται τον Δεκέμβριο του 1947 ή τον Ιανουάριο του 1948 και λειτουργούσαν σε όλες τις βαθμίδες της ιεραρχίας από λόχο μέχρι Γενικό Αρχηγείο. Ο Πολιτικός Επίτροπος ήταν ο εκπρόσωπος του ΚΚΕ στις μονάδες του ΔΣΕ. Ήταν υπεύθυνος για την πολιτική καθοδήγηση και τη διαφώτιση των ανταρτών, τη διατήρηση του ηθικού, τη διασφάλιση της πειθαρχίας, την επαγρύπνηση απέναντι στους εχθρούς, την ανάλυση των πολιτικών αποφάσεων της κομματικής ηγεσίας αλλά και για την αντιμετώπιση των καθημερινών προβλημάτων των μαχητών που συνδέονταν με την επιμελητεία και τον εφοδιασμό. Ο Πολιτικός Επίτροπος  είχε την ευθύνη να συγκαλεί σε τακτική βάση συζητήσεις («δημοκρατικές συνελεύσεις») στις οποίες συμμετείχαν οι μαχητές της μονάδας. Στις δημοκρατικές συνελεύσεις, οι οποίες συνήθως συγκαλούνταν συνήθως μετά από κάποια μάχη (αλλά και κατά τη διάρκεια πορειών), συζητιούνταν ο τρόπος διεξαγωγής της μάχης, η συμπεριφορά των μαχητών, τα προβλήματα καθημερινότητας, γινόταν κριτική και αυτοκριτική για λάθη ή παραλείψεις, κοκ". (βλ. εδώ). 

Αν και δεν ήταν ανεξάρτητη αρχή, ο Επίτροπος ήταν ουσιαστικά ένας πολιτικός διαμεσολαβητής ανάμεσα στα μέλη του ΔΣΕ και στην στρατιωτική ηγεσία ("συνήγορος του οπλίτη" θα λέγαμε σήμερα).  Ένας από τους πιο γνωστούς Πολιτικούς Επιτρόπους ήταν ο Νίκος Μπελογιάννης, στην 10η Μεραρχία του ΔΣΕ.