Συνήγοροι του πολίτη στον υπαρκτό σοσιαλισμό

Είναι γνωστή η αντίθεση δημοτικών παρατάξεων που πρόσκεινται στο ΚΚΕ ή στην ΑΝΤΑΡΣΥΑ, κάποτε και στον ΣΥΡΙΖΑ, ως προς τον θεσμό του Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης. Αναφέρουν ότι πρόκειται για έναν αντιλαϊκό θεσμό, που ήδη από τον τίτλο υποδηλώνει την πρόθεση "συμφιλίωσης" των πολιτών με το κεφάλαιο και την απορρόφηση της λαϊκής αγανάκτησης και οργής, ενώ οι νόμοι των οποίων ελέγχει την ορθή εφαρμογή είναι οι αντιλαϊκοί νόμοι της ΕΕ και του ΔΝΤ. Αυτή ήταν περίπου και η στάση του ΚΚΕ όταν το 1997 συζητήθηκε στην Βουλή και ο νόμος για τον Συνήγορο του Πολίτη: θα αποτελούσε ένα κυτίο παραπόνων χωρίς καμία ουσιαστική βοήθεια για τους εργαζόμενους. 

Φαίνεται ότι στο επίκεντρο της ανάλυσης αυτής βρίσκεται η ίδια η λογική της διαμεσολάβησης, η οποία εμφανίζεται ως απορριπτέα για ιδεολογικούς λόγους. Ωστόσο, το ΚΚΕ πρωτοστάτησε εναντίον της κατάργησης του Οργανισμού Μεσολάβησης και Διαιτησίας (ΟΜΕΔ) όπως έχει καταγραφεί στον Ριζοσπάστη (βλ. εδώ).Οι κινητοποιήσεις του ΠΑΜΕ τον Αύγουστο του 2014 είχαν στο στόχαστρο την τροπολογία με την οποία θα καθίστατο δυσχερέστερη η προσφυγή των συνδικαλιστικών φορέων στον ΟΜΕΔ. Εκεί το κίνημα καταδίκασε την δυσχέρανση στην προσφυγή σε έναν θεσμό διαμεσολάβησης και διαιτησίας που εξ ορισμού καλείται να επιλύσει τις διαφορές εργαζομένων-εργοδοτών όσον αφορά τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας. Αντίθετα, ο Συμπαραστάτης του Δημότη και της Επιχείρησης προφανώς δεν διαμεσολαβεί μεταξύ δημοτών και επιχειρήσεων, αλλά μεταξύ αυτών και των δημοτικών υπηρεσιών όταν υπάρχουν προβλήματα κακοδιοίκησης. Είναι ανακριβές επίσης ότι οι Συμπαραστάτες εφαρμόζουν "αντιλαϊκούς νόμους". Εξοπλισμένοι με θεσμική ανεξαρτησία, οι Συμπαραστάτες δεν δίστασαν να διαπιστώσουν την αντισυνταγματικότητα νόμων και να ζητήσουν από τις υπηρεσίες να μην τους εφαρμόσουν, όπως συνέβη στην Περιφέρεια Αττικής με την σχετική Ειδική Πρόταση της Συμπαραστάτη του Πολίτη και της Επιχείρησης για την αξιολόγηση των υπαλλήλων (βλ. εδώ), την Ειδική Πρόταση του Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης Δήμου Αλεξανδρούπολης σχετικά με την μεταβίβαση κάμπινγκ στο ΤΑΙΠΕΔ (βλ. εδώ) και πολλές άλλες αντίστοιχες παρεμβάσεις. Αυτά, έχω την εντύπωση ότι δεν έχουν ληφθεί υπόψη και καλό θα ήταν να εξεταστούν, σε συνδυασμό και με την στάση του ΚΚΕ ως προς τον ΟΜΕΔ. 

Πέραν αυτών, ο θεσμός δεν ήταν άγνωστος στον υπαρκτό σοσιαλισμό.

ΕΣΣΔ - ο Δημόσιος Επίτροπος ("Procuratura", Генеральный прокурор СССР)

Το γραφείο του Δημοσίου Επιτρόπου της ΕΣΣΔ ιδρύθηκε το 1936 και ο επικεφαλής του ονομαζόταν Δημόσιος Επίτροπος της ΕΣΣΔ μέχρι το 1946, οπότε ο τίτλος άλλαξε σε Γενικός Επίτροπος της ΕΣΣΔ. Σύμφωνα με το σοβιετικό Σύνταγμα του 1936, ο Γενικός Επίτροπος ως ανεξάρτητη αρχή ασκούσε τον ανώτατο κρατικό έλεγχο της ορθής εφαρμογής των νόμων από όλους τους υπουργούς, τις υπηρεσίες, τα ιδρύματα και τις επιχειρήσεις των διοικητικών και εκτελεστικών οργάνων των τοπικών Σοβιέτ, των δημόσιων αξιωματούχων (συμπεριλαμβανομένων των δικαστών) και των πολιτών. Επιβοηθούσε επίσης τους υποεπιτρόπους που ασκούσαν τις ίδιες λειτουργίες. Ο Επίτροπος διοριζόταν από το Ανώτατο Σοβιέτ για 7 χρόνια και διόριζε τους τοπικούς επιτρόπους που υπηρετούσαν στις σοβιετικές δημοκρατίες και σε άλλες αυτόνομες οντότητες της ΕΣΣΔ. Ο Επίτροπος δεχόταν ατομικές καταγγελίες από τους πολίτες για παραβιάσεις των δικαιωμάτων και ελευθεριών τους που προέβλεπε το σοβιετικό δίκαιο και είχε δικαίωμα να εισηγείται προτάσεις στο Προεδρείο του Σοβιέτ για την νομοθετική επίλυση προβλημάτων. Υπέβαλε ετήσια έκθεση στο Σοβιέτ. Επίσης συμμετείχε στις συνεδριάσεις της Ολομέλειας του Ανώτατου Δικαστηρίου της ΕΣΣΔ (Encyclopedia of Soviet Law, p.623). 

Στην διεθνή βιβλιογραφία έχει αναγνωριστεί ότι ο Δημόσιος Επίτροπος της ΕΣΣΔ (καθώς και άλλων σοσιαλιστικών δημοκρατιών) είναι θεσμός συγγενικός με τον Ombudsman και παρουσιάζει ορισμένες ταυτόσημες λειτουργίες΄(Colin T. Reid, "Τhe Ombudsman's cousin: the Procuracy in the socialst States", Public Law, Vol. 1986, Elena Osipova, “Birth, development and progressive institutionalization of the ombudsman in the russian legal and political system"). Ωστόσο, οι αρμοδιότητές του παραπέμπουν και σε αυτές ενός Γενικού Εισαγγελέα. 
Σύμφωνα με την Wikipedia, από το 1933 έως το 1992 υπηρέτησαν συνολικά 11 Δημόσιοι Επίτροποι στην ΕΣΣΔ.

Λαϊκή Δημοκρατία της Πολωνίας - η Συνήγορος των Δικαιωμάτων των Πολιτών

Εύα Λετόφσκα,
η πρώτη Συνήγορος

Στην Λαϊκή Δημοκρατία της Πολωνίας ιδρύθηκε με νόμο του 1987 ο θεσμός του "Συνηγόρου των Δικαιωμάτων των Πολιτών" (Rzecznik Praw Obywatelskich). Ο θεσμός κατοχυρώθηκε και συνταγματικά στην Πολωνία. Ο Συνήγορος ορίζεται με πράξη της Βουλής και έγκριση της Γερουσίας, με πενταετή θητεία.Η καθηγήτρια Εύα Λετόφσκα, πρώτη Συνήγορος παρέμεινε στο αξίωμα και μετά την πτώση του κομμουνισμού, από τον Νοέμβριο του 1987, έως τον Φεβρουάριο του 1992. Ο θεσμός πλέον ονομάζεται Υπερασπιστής Ανθρώπινων Δικαιωμάτων ("Human Rights Defender"), σύμφωνα με την αγγλική εκδοχή της ιστοσελίδας του. Έχει τις κλασικές αρμοδιότητες Συνηγόρου του Πολίτη. 

Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Τσεχοσλοβακίας - ο Γενικός Επίτροπος

Το Γραφείο του Γενικού Επιτρόπου ασκούσε την εποπτεία ως προς την ορθή εφαρμογή και τήρηση των νόμων και κανονισμών. Ο Γενικός Επίτροπος διοριζόταν από τον Πρόεδρο, είναι υπόλογος μόνο στην Συνέλευση (Βουλή), ενώ σύμφωνα με την βιβλιογραφία ο ρόλος του θεωρείτο πολύ ισχυρότερος από αυτόν των δικαστηρίων (Communist Regime in Eastern Europe). 

Mπολιβαριανή Δημοκρατία της Βενεζουέλας - "Defensoria del Pueblo"

La Defensora del Pueblo

Mε το Σύνταγμα της Βενεζουέλας του 1999 προβλέφθηκε ο θεσμός του Συνηγόρου του Πολίτη, στην ιστοσελίδα του οποίου αναφέρεται ότι η επιρροή για την ίδρυσή του δεν είναι μόνο ο Ombudsman, αλλά και οι εκπαιδευτικές αρχές της ηθικής δύναμης, κατά την πολιτική διδασκαλία του Σιμόν Μπολιβάρ. Ο Συνήγορος εκλέγεται και παύεται από το Κοινοβούλιο, στο οποίο υποβάλλει ετήσιες και ειδικές εκθέσεις. H Συνήγορος του Πολίτη, Gabriela del Mar Ramírez είναι κοινωνική λειτουργός.


Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας - Πολιτικός Επίτροπος

Αν δούμε με ευρύτητα τον ρόλο του Πολιτικού Επιτρόπου και την γενικότερη λειτουργία του στον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδος, θα διαπιστώσουμε ότι ορισμένες αρμοδιότητες του ήταν συγγενείς με αυτές ενός Ombudsman. 

"Ο θεσμός του Πολιτικού Επιτρόπου εισάγεται τον Δεκέμβριο του 1947 ή τον Ιανουάριο του 1948 και λειτουργούσαν σε όλες τις βαθμίδες της ιεραρχίας από λόχο μέχρι Γενικό Αρχηγείο. Ο Πολιτικός Επίτροπος ήταν ο εκπρόσωπος του ΚΚΕ στις μονάδες του ΔΣΕ. Ήταν υπεύθυνος για την πολιτική καθοδήγηση και τη διαφώτιση των ανταρτών, τη διατήρηση του ηθικού, τη διασφάλιση της πειθαρχίας, την επαγρύπνηση απέναντι στους εχθρούς, την ανάλυση των πολιτικών αποφάσεων της κομματικής ηγεσίας αλλά και για την αντιμετώπιση των καθημερινών προβλημάτων των μαχητών που συνδέονταν με την επιμελητεία και τον εφοδιασμό. Ο Πολιτικός Επίτροπος  είχε την ευθύνη να συγκαλεί σε τακτική βάση συζητήσεις («δημοκρατικές συνελεύσεις») στις οποίες συμμετείχαν οι μαχητές της μονάδας. Στις δημοκρατικές συνελεύσεις, οι οποίες συνήθως συγκαλούνταν συνήθως μετά από κάποια μάχη (αλλά και κατά τη διάρκεια πορειών), συζητιούνταν ο τρόπος διεξαγωγής της μάχης, η συμπεριφορά των μαχητών, τα προβλήματα καθημερινότητας, γινόταν κριτική και αυτοκριτική για λάθη ή παραλείψεις, κοκ". (βλ. εδώ). 

Αν και δεν ήταν ανεξάρτητη αρχή, ο Επίτροπος ήταν ουσιαστικά ένας πολιτικός διαμεσολαβητής ανάμεσα στα μέλη του ΔΣΕ και στην στρατιωτική ηγεσία ("συνήγορος του οπλίτη" θα λέγαμε σήμερα).  Ένας από τους πιο γνωστούς Πολιτικούς Επιτρόπους ήταν ο Νίκος Μπελογιάννης, στην 10η Μεραρχία του ΔΣΕ.