Οι τρεις υποψήφιοι Ευρωδικαστές

Αυτές τις μέρες μπορεί όλοι να ασχολούνται με τον ανασχηματισμό της κυβέρνησης και τις αυτοδιοικητικές εκλογές, αλλά υπάρχει μια σημαντική ψηφοφορία η οποία θα δεσμεύσει την Ελλάδα για τα επόμενα 9 χρόνια. Στο Στρασβούργο, η Κοινοβουλευτική Διάσκεψη του Συμβουλίου της Ευρώπης θα επιλέξει έναν από τους τρεις υποψηφίους που έχει προτείνει η Ελλάδα, για τη θέση ενός από τους Δικαστές του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, στο οποίο καταλήγουν οι υποθέσεις εναντίον των ευρωπαϊκών κρατών όταν έχουν πια αποφανθεί τα εθνικά δικαστήρια.

Το θέμα δεν έχει απασχολήσει καθόλου τα μέσα ενημέρωσης. Οι τρεις υποψήφιοι για τη θέση του Ευρωδικαστή είναι: οι κ.κ. Λίνος-Αλέξανδρος Σισιλιάνος, Πέτρος Στάγκος και Μαρία Τσίρλη. Την ερχόμενη Παρασκευή, η σχετική υπο-Επιτροπή θα εξετάσει με συνεντεύξεις τους τρεις υποψηφίους (βλ. εδώ σχετική ανακοίνωση).

Κανονικά, όταν επιλέγονται πρόσωπα στη θέση διακρατικών δικαστηρίων θα έπρεπε να δίνεται η μεγαλύτερη δυνατή δημοσιότητα στις απόψεις τους. Στην αντίστοιχη περίπτωση της κατάληψης της θέσης του δικαστή στο Ανώτατο Δικαστήριο των Η.Π.Α., πριν από την εκλογή του προσώπου διεξάγεται μια ευρύτατη συζήτηση για την προσωπικότητά του, ενώ κοινοβουλευτικές επιτροπές εξετάζουν εξαντλητικά τον προταθέντα από τον Πρόεδρο υποψήφιο, πριν δώσουν την ψήφο τους. Στην πιο πρόσφατη περίπτωση, της προταθείσας από τον Obama κ. Helena Kagan ακολούθησε μια πολύμηνη διαδικασία συνεντεύξεων στη Γερουσία των ΗΠΑ, αποσπάσματα της οποίας είναι αναρτημένα στο Youtube (βλ. εδώ ένα παράδειγμα), με πάρα πολλά σχόλια.

Πρόσφατα αναθεωρήθηκε στην Ελλάδα και η διαδικασία ανάδειξης των προσώπων για τα ανώτατα δικαστήρια, με την προσθήκη ακρόασης των υποψηφίων από επιτροπή της Βουλής που θα γνωμοδοτούσε προς το Υπουργικό Συμβούλιο, το οποίο συνταγματικά είναι αρμόδιο για τον διορισμό τους. Ωστόσο, οι ακροάσεις αυτές έμειναν μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, όπως είχα σχολιάσει σχετικά (E-Lawyer: η αδιαφανής επιλογή των ανώτατων δικαστών).

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχει κάνει σημαντικά βήματα προς τη διαφάνεια, αξιοποιώντας τις δυνατότητες του Διαδικτύου: αναρτά όλες τις αποφάσεις του και μεταδίδει video με την ακροαματική διαδικασία σε σημαντικές υποθέσεις. Υπάρχει όμως ένα σημαντικό κενό όσον αφορά τη διαφάνεια της επιλογής των Ευρωπαίων Δικαστών. Εδώ υπεισέρχεται βέβαια και ο ρόλος των μέσων ενημέρωσης, τα οποία θα έπρεπε να ασχοληθούν κάποτε και με τους "τελικούς κριτές" της νομιμότητας, δηλαδή με την εκλογή των ευρωπαίων Δικαστών.

Προ εβδομάδων διαπίστωσα αυτό το κενό διαφάνειας και δημοσίευσα έναν κατάλογο με ερωτήσεις σε μεγάλα νομικά θέματα, προς τους τρεις υποψήφιους για τη θέση του Έλληνα Δικαστή του ΕΔΔΑ (Ε-Lawyer: Ερωτήσεις για τους 3 υποψήφιους Ευρωδικαστές). Ήταν ευχάριστη η έκπληξη όταν, χωρίς να έχω κάνει κάποια ατομική κρούση, είχα μια πλήρη απάντηση στις ερωτήσεις από τον υποψήφιο κ. Στάγκο (E-Lawyer: Απαντήσεις υποψήφιου Ευρωδικαστή κ. Στάγκου για θεμελιώδη δικαιώματα). Επειδή θα ήταν άνισο να μείνουμε με τις απαντήσεις ενός υποψηφίου, απευθύνθηκα ατομικά και στους άλλους δύο, οι οποίοι απέφυγαν να τοποθετηθούν στο ερωτηματολόγιο (E-Lawyer: Aνταπόκριση υποψήφιας Ευρωδικαστή κ. Τσίρλη, Ε-Lawyer: Ανταπόκριση υποψήφιου Ευρωδικαστή κ. Σισιλιάνου), επικαλούμενοι μια διάταξη του Κανονισμού του Δικαστηρίου για την υποχρέωση των Δικαστών να απέχουν από τα καθήκοντά τους εφόσον έχουν τοποθετηθεί δημόσια για το εριζόμενο θέμα κατά τρόπον που θίγεται η αμεροληψία τους.

Αξίζει να σταθούμε στο άρθρο 28 του Κανονισμού του Δικαστηρίου, διότι θεωρώ ότι δεν μπορεί να σταθεί εμπόδιο σε μια διαφανή διαδικασία επιλογής Ευρωπαίου Δικαστή. Το άρθρο 28 προβλέπει τις περιπτώσεις για τις οποίες ένας Δικαστής είναι εξαιρετέος από τη σύνθεση του δικάζοντος Τμήματος του Δικαστηρίου. Στην (α) περίπτωση, ο Δικαστής είναι εξαιρετέος όταν έχει προσωπικό συμφέρον από την έκβαση της δίκης. Στην (β) περίπτωση ο Δικαστής είναι εξαιρετέος όταν προηγουμένως ("previously"), δηλαδή πριν λάβει την δικαστική ιδιότητα, είχε κάποιο ρόλο συμμετοχής στην υπόθεση, υπό οποιαδήποτε ιδιότητα. Στην (γ) περίπτωση ο ad hoc Δικαστής είναι εξαιρετέος αν είχε οποιαδήποτε πολιτική συμμετοχή στην υπόθεση, που να θέτει σε αμφιβολία την αμεροληψία του. Στην (δ) περίπτωση ο Δικαστής είναι εξαιρετέος όταν έχει δημοσιοποιήσει απόψεις οι οποίες αντικειμενικώς τον καθιστούν μεροληπτικό. Στην (ε) περίπτωση ο Δικαστής είναι εξαιρετέος για κάθε λόγο που θέτει νόμιμα σε αμφιβολία την αμεροληψία του.

Αυτό δεν σημαίνει λοιπόν ότι ο υποψήφιος Δικαστής έχει υποχρέωση να απέχει από κάθε συζήτηση ή τοποθέτηση για θέματα που ενδεχομένως θα κληθεί να κρίνει, γιατί τότε η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης θα έπρεπε να επιλέγει άτομα που δεν έχουν κάνει ούτε μία επιστημονική δημοσίευση για ζητήματα ανθρώπινων δικαιωμάτων και, τέλος πάντων, άτομα για τα οποία δεν γνωρίζει τίποτα για την προσωπικότητά τους πέρα από τις σπουδές και τις εργασίες τους. Το άρθρο 28 του Κανονισμού αφορά την αμεροληψία του Δικαστή ενόψει συγκεκριμένων υποθέσεων και για τις προ της ανάληψης των καθηκόντων του σχέσεις επιλαμβάνεται η (β) περίπτωση που αναφέρεται ρητώς σε αυτό το χρονικό στάδιο (previously). Γι' αυτούς τους λόγους δεν συμμερίζομαι την στάση των υποψηφίων που απέφυγαν τις απαντήσεις σε ερωτήσεις όπως λ.χ. θεωρείται ότι υπάρχει ιδιωτικότητα στις υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης. Διότι πέρα από το ότι είναι αβάσιμη νομικά, υποδεικνύει και μια έλλειψη πίστης στις αρχές της διαφάνειας και μειωμένη παρακολούθηση των εξελίξεων και των σύγχρονων απαιτήσεων για τους υποψηφίους ανώτατους δικαστικούς. Και αν για την κ. Τσίρλη υπάρχει το δεοντολογικό ζήτημα του ότι είναι εν ενεργεία εισηγήτρια και προϊσταμένη Τμήματος της Γραμματείας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, για τον κ. Σισιλιάνο θεωρώ ότι η στάση του είναι κάπως αντιφατική σε σχέση με την ιδιότητά του ως καθηγητή του διεθνούς δικαίου στην Νομική Αθήνας, όπου εάν κάποιος από τους φοιτητές του έθετε μία από αυτές τις ερωτήσεις, θα είχε την υποχρέωση να απαντήσει σε ένα γεμάτο πανεπιστημιακό ακροατήριο, δηλαδή δημόσια.

Πέρα όμως από το θέμα της ανταπόκρισης των υποψηφίων στο e-lawyer, σήμερα θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον να εξετάσουμε και τα ίδια τα βιογραφικά τους, όπως έχουν αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του Συμβουλίου της Ευρώπης, στο section των υποψηφιοτήτων (Parlamentary Assembly: Elections of the Judges to the European Court of Human Rights, Doc. 12346).

Πρώτ' απ' όλα κανείς από τους υποψήφιους δεν έχει επί του παρόντος την ιδιότητα του δικαστή. Σύμφωνα με το άρθρο 21 της ΕΣΔΑ, στη θέση του Ευρωπαίου Δικαστή επιλέγονται άτομα που "πρέπει να χαίρουν υψηλότερης ηθικής εκτίμησης και να συγκεντρώνουν τα απαιτούμενα προσόντα για την άσκηση υψηλών δικαστικών καθηκόντων ή να είναι νομομαθείς αναγνωρισμένης αυθεντίας". Άρα η δικαστική προϋπηρεσία δεν είναι τυπικό προσόν. Ας δούμε τώρα πιο αναλυτικά τα βιογραφικά τους.

Ο κ. Σισιλιάνος είναι αναπληρωτής καθηγητής του διεθνούς δικαίου στη Νομική Αθήνας, μέλος του εκτελεστικού συμβουλίου του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (της Ε.Ε.), μέλος ομάδας εργασίας του Συμβουλίου Ανθρώπινων Δικαιωμάτων (του Ο.Η.Ε.) για τα άτομα αφρικανικής καταγωγής, μέλος και πρώην πρόεδρος της Επιτροπής για τη Βελτίωση Διαδικασιών Προστασίας Ανθρώπινων Δικαιωμάτων (του Συμβουλίου της Ευρώπης), αντιπρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Πέρα από τις πολλές συμμετοχές σε επιτροπές διεθνούς κύρους, προσπαθώ να εντοπίσω κάποια ιδιαίτερη ευαισθησία σε σχέση με συγκεκριμένη κατηγορία ανθρώπινων δικαιωμάτων. Από την αρθρογραφία του προκύπτει κυρίως το ενδιαφέρον για τις ίδιες της δομές της προστασίας (λ.χ. η εκτέλεση των αποφάσεων του ΕΔΔΑ), τους πρόσφυγες, τις φυλετικές διακρίσεις και, σε μια μεμονωμένη περίπτωση, την θρησκευτική ελευθερία. Πρόκειται για το προφίλ ενός πανεπιστημιακού δασκάλου που έχει θητεύσει επί αρκετά χρόνια σε διάφορες επιτροπές της διεθνούς γραφειοκρατίας των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Ο κ. Στάγκος είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Κοινωνικών Δικαιωμάτων (Συμβούλιο της Ευρώπης), η οποία έχει οιονεί δικαστικές αρμοδιότητες και εξετάζει παράπονα παραβιάσεων του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη. Επίσης έχει θητεύσει ως μέλος του Ανώτατου Ειδικού Δικαστηρίου του άρθρου 100 του Συντάγματος, δικαστής του Δικαστηρίου Αγωγών Κακοδικίας του άρθρου 99 του Συντάγματος και Καθηγητής ευρωπαϊκού δικαίου στην Εθνική Σχολή Δικαστών.

Αναζητώντας ειδικά θέματα ανθρώπινων δικαιωμάτων με τα οποία έχει ασχοληθεί στο βιογραφικό του, βρήκα τις μελέτες που έχει εκπονήσει ως σύμβουλος του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και αφορούν ζητήματα: ομοφοβίας και διακρίσεων για λόγους σεξουαλικού προσανατολισμού, προστασίας προσωπικών δεδομένων, εμπορίας παιδιών, ψυχικής υγείας και ανθρώπινων δικαιωμάτων. Το προφίλ ενός υποψηφίου με εμπειρία σε ανώτατο δικαστήριο και ειδικά ενδιαφέροντα όσον αφορά νέα ζητήματα που προκύπτουν από την εφαρμογή των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Η κ. Τσίρλη είναι από το 1994 εργαζόμενη ως νομικός στην Γραμματεία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ενώ από το 2004 είναι Διευθύντρια Τμήματος. Αναζητώντας ειδικές νομικές ευαισθησίες, βρίσκω πολύ ενδιαφέρον το θέμα του διδακτορικού της, το οποίο αφορά τις τηλεφωνικές υποκλοπές, από πλευράς συγκριτικού δικαίου. Στη νομική της αρθρογραφία έχει ασχοληθεί κυρίως με δικονομικά ζητήματα που αφορούν το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, ενώ το θέμα του απορρήτου την έχει απασχολήσει επίσης και σε μια μελέτη. Το προφίλ μιας υποψήφιας με επί πολλά χρόνια επαφή με την "καθημερινότητα" του Δικαστηρίου και των διαδικασιών του.