O Συνήγορος του Πολίτη για τις διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού

Φίλοι που ασχολούνται με την υποστήριξη των ανθρώπινων δικαιωμάτων χωρίς διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού με ρώτησαν για τις σχετικές δράσεις του Συνηγόρου του Πολίτη. Για να αξιολογηθεί το έργο μιας ανεξάρτητης αρχής σε ένα συγκεκριμένο τομέα αρμοδιότητας θα έθετα τρεις παραμέτρους: (α) χτίσιμο συνείδησης των πολιτών σχετικά με τα δικαιώματά τους με δημόσιες παρεμβάσεις (raising awareness), (β) συνεργασία με τους φορείς της κοινωνίας των πολιτών (ΜΚΟ) που δραστηριοποιούνται στον τομέα, (γ) αποτελεσματικότητα σε παρεμβάσεις επί συγκεκριμένων υποθέσεων και (δ) συνέπεια λόγων και έργων.

Ο Συνήγορος του Πολίτη γενικώς έχει την αρμοδιότητα να μεριμνά για την τήρηση της αρχής της ισότητας από τις δημόσιες υπηρεσίες. Ειδικότερα όμως με το Ν.3304/2005 του ανατέθηκε η αρμοδιότητα της προώθησης της αρχής της ίσης μεταχείρισης χωρίς διακρίσεις για λόγους -μεταξύ άλλων - "γενετήσιου προσανατολισμού". Ας εξετάσουμε τις σχετικές επιδόσεις του με βάση την παραπάνω κατηγοριοποίηση.

(α) Ενημέρωση για τα δικαιώματα

Κύρια επικοινωνιακά εργαλεία του Συνηγόρου του Πολίτη είναι: (i) η ιστοσελίδα του, (ii) η Ετήσια Έκθεση που υποβάλλει κάθε έτος στη Βουλή, (iii) οι Ειδικές Εκθέσεις για συγκεκριμένα θέματα, (iv) η εκτύπωση έντυπου ενημερωτικού υλικού, (v) η δημοσιοποίηση Πορισμάτων σε συγκεκριμένες υποθέσεις στις οποίες η Διοίκηση δεν συμμορφώθηκε προς τις υποδείξεις του και (vi) η διοργάνωση θεματικών εκδηλώσεων/συνεδρίων/ημερίδων με ελεύθερη προσέλευση του κοινού.

(i) H ιστοσελίδα του Συνηγόρου περιλαμβάνει μια ειδική υποσελίδα με τίτλο "Ο Συνήγορος για την ίση μεταχείριση". Εκεί υπάρχει και ο υποφάκελος για τις διακρίσεις λόγω "γενετήσιου προσανατολισμού" (βλ. εδώ). Ωστόσο στον υποφάκελο ενημερωνόμαστε μόνο για 2 υποθέσεις, μία του 2005 και μία του 2008, ενώ υπάρχουν κι άλλες υποθέσεις για αυτά τα θέματα, οι οποίες όμως δεν έχουν ταξινομηθεί εδώ. Ένα πολύ σημαντικό πόρισμα του Συνηγόρου, το οποίο αφορά παράνομες προσαγωγές ατόμων από το Ζάππειο, το οποίο συνυπογράφει ο ίδιος ο κ. Καμίνης θα έπρεπε να βρίσκεται σε αυτή την ιστοσελίδα (βλ. εδώ το Πόρισμα "Νόμιμες προϋποθέσεις προσαγωγών και αστυνομικών ερευνών", Ιούνιος 2003).

(ii) Στις Ετήσιες Εκθέσεις, ειδικά στα κεφάλαια του Κύκλου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ενώ η διάρθρωση περιλαμβάνει κατηγορίες για θέματα ιθαγένειας, αλλοδαπών, θρησκευτικής ελευθερίας, αυτοπροσδιορισμού και διαφορετικότητας, δεν υπάρχει ειδικό κεφάλαιο σχετικά με την προστασία των δικαιωμάτων ομοφυλόφιλων, λεσβιών, διεμφυλικών και αμφιφυλόφιλων. Σαν να μην υπάρχει ένα τέτοιο ειδικό κεφάλαιο στον τομέα της προστασίας των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

(iii) Στις Ειδικές Εκθέσεις για την προώθηση της αρχής της ίσης μεταχείρισης υπάρχει πάντοτε ένα κεφάλαιο σχετικά με την ίση μεταχείριση χωρίς διάκριση λογω σεξουαλικού προσανατολισμού:

- Στην Ειδική Ετήσια Έκθεση του 2005 υπάρχει αναφορά σε μία (1) σχετική υπόθεση, που αφορούσε καταγγελλόμενη αθέμιτη διάκριση λόγω της σεξουαλικότητας ενός φοιτητή (βλ. εδώ, σελ. 10)

- Στην Ειδική Ετήσια Έκθεση του 2006 δεν υπάρχει καμία αναφορά σε σχετική υπόθεση (βλ. εδώ).

- Στην Ειδική Ετήσια Έκθεση του 2007 δεν υπάρχει καμία αναφορά σε σχετική υπόθεση (βλ. εδώ).

- Στην Ειδική Ετήσια Έκθεση του 2008 υπάρχει αναφορά σε μία (1) σχετική υπόθεση: την γνωμοδότηση εκ μέρους του Συνηγόρου του Πολίτη ότι ο αποκλεισμός ομόφυλων ζευγαριών από τη σύναψη συμφώνου συμβίωσης δεν προσκρούει στο ευρωπαϊκό κοινοτικό δίκαιο (βλ. εδώ, σελ. 17).

- Στην Ειδική Ετήσια Έκθεση του 2009 υπάρχουν δύο (2) αναφορές σε σχετικές υποθέσεις: η πρώτη αφορά την λογοκρισία ενός φιλιού ανάμεσα σε δύο άνδρες στη Λυρική Σκηνή (υποθεση Ρούσαλκα) και η δεύτερη στην ανάκληση άδειας καταστήματος σε νησί του Αιγαίου που η προσφεύγουσα θεώρησε ότι οφειλοταν στο σεξουαλικό της προσανατολισμό.

Επομένως, συνολικά ο Συνήγορος έχει αναφερθεί στις Ειδικές Εκθέσεις του από το 2005 ως σήμερα σε τέσσερις (4) υποθέσεις λόγω σεξουλικού προσανατολισμού. Το επιχείρημα - μόνιμη επωδός του Συνηγόρου ότι ο μικρός αριθμός υποθέσεων οφείλεται στο ότι οι πολίτες διστάζουν να αναφέρουν τόσο ευαίσθητα θέματα δεν είναι επαρκές για τις χαμηλές επιδόσεις του: ο Συνήγορος έχει αυτεπάγγελτη αρμοδιότητα και αν είχε τα ζητήματα ΛΟΑΤ δικαιωμάτων σε προτεραιότητα θα μπορούσε να είχε παρέμβει σε όλα χωρίς να έχει υποβληθεί αναφορά από τους πολίτες (όπως λ.χ. στην περίπτωση του αποκλεισμού ομοφυλόφιλων από την αιμοδοσία, καθώς και στην περίπτωση των γάμων της Τήλου, όπου θα μπορούσε να είχε εκδώσει αυτεπαγγέλτως μια Ειδική Έκθεση με τη νομική ανάλυση του για το συνταγματικό δικαίωμα στο γάμο, όπως έκανε και η Κύπρια Συνήγορος του Πολίτη).

(iv) έντυπο ενημερωτικό υλικό

Το 2009, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Περηφάνιας, ο Συνήγορος του Πολίτη εκτύπωσε και διένειμε ενημερωτικά φυλλάδια (flyers), τα οποία βρίσκονται αναρτημένα και στην ιστοσελίδα του (βλ. εδω, εδώ, εδώ κι εδώ).

(v) Δημοσιοποίηση πορισμάτων σε υποθέσεις που η Διοίκηση δεν συμμορφώθηκε

Όταν η Διοίκηση αρνείται να συμμορφωθεί, ο Συνήγορος έχει την αρμοδιότητα να δώσει στη δημοσιότητα ένα Πόρισμα με τις διαπιστώσεις και τις συστάσεις του. Αυτή είναι και η μόνη μορφή ιδιότυπης κύρωσης που μπορεί να επιβάλλει ο Συνήγορος, μια ανεξάρτητη αρχή που επιδιώκει την επίλυση των προβλημάτων με βάση την δύναμη της λογικής και χωρίς κυρώσεις.

Δυστυχώς, ο Συνήγορος δεν έχει δημοσιοποιήσει κανένα πόρισμα για διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού σε περιπτώσεις που η Διοίκηση δεν συμμορφώθηκε, με μόνη "κρυφή" εξαιρεση την περίπτωση των παράνομων προσαγωγών στο Ζάππειο (βλ. εδώ). Σε μία περίπτωση όμως δημοσιοποίησε μια "σύνοψη διαμεσολάβησης" κατά την οποία όμως η Διοίκηση συμμορφώθηκε: επρόκειτο για το αίτημα ασύλου του σεξουαλικού ιρακινού πρόσφυγα "Άλεξ", στον οποίο ύστερα από ένα Γολγοθά και κατόπιν παρέμβασης Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων αλλά και του αρμόδιου Ευρωπαίου Επιτρόπου χορηγήθηκε άσυλο (βλ. εδώ Σύνοψη Διαμεσολάβησης - Αναγνώριση της προσφυγικής ιδιότητας σε αιτούντα άσυλο λόγω του σεξουαλικού του προσανατολισμού).

Θα έπρεπε να είχε συντάξει Πόρισμα λ.χ. για την υπόθεση της Ρούσαλκα, για την οποία συντάχθηκαν ορισμένα σημαντικά κείμενα απο τον Κύκλο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, τα οποία όμως μόνο εν περιλήψει δημοσιεύθηκαν στην ιστοσελίδα του Συνηγόρου (στην Ετήσια Έκθεση Ίσης Μεταχείρισης του 2009).

(vi) Διοργάνωση εκδηλώσεων/συνεδρίων/ημερίδων

Ο Συνήγορος του Πολίτη δεν έχει διοργανώσει κάποια εκδήλωση ειδικά για τα θέματα διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού. Αντίθετα, έχει οργανώσει ημερίδες για το ιατρικό απόρρητο, για την προστασία του περιβάλλοντος και για το δικαίωμα πρόσβασης στα δημόσια έγγραφα.

(β) Συνεργασία με φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών και ΜΚΟ

Ενώ ο Συνήγορος του Πολίτη έχει καλέσει για συντονισμένη δράση τις ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στον τομέα (α) των δικαιωμάτων των Ρομά και (β) των δικαιωμάτων των παιδιών, δεν έχει απευθύνει αντίστοιχη πρόσκληση προς τις ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στον τομέα των ΛΟΑΤ δικαιωμάτων. Κι αυτό, μολονότι τέτοιες οργανώσεις έχουν απευθυνθεί στον Συνήγορο του Πολίτη στο πλαίσιο αναφορών (βλ. υπόθεση Ιρακινού πρόσφυγα και υπόθεση Ρούσαλκα).

(γ) Αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων

(i) Στην υπόθεση του φοιτητή που κατήγγειλε διάκριση λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού, ύστερα από την παρέμβαση του Συνηγόρου τελικά δεν επιβλήθηκε το απειλούμενο μέτρο της αποβολής από το πανεπιστήμιο, αλλά θεωρήθηκε κι ότι η απειλούμενη διάκριση δεν αφορούσε τον προσανατολισμό του σπουδαστή. H υπόθεση θεωρήθηκε ότι δεν εμπίπτει στο νόμο για την ίση μεταχείριση, για λόγο που αναφέρεται στην νομοτεχνική ανάπτυξη του ν.3304/2005, ενώ στην υπόθεση Ρούσαλκα (το 2009) αναγνωρίστηκε ότι η ίση μεταχείριση χωρίς διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού εμπίπτει στην αρμοδιότητα του Συνηγόρου, από την γενικότερη αποστολή του ως φορέα προώθησης. Οπότε εδώ έχουμε μια μεταγενέστερη "στροφή", η οποία βρίσκεται στην ορθή κατεύθυνση.

(ii) Στην υπόθεση του Ιρακινού σεξουαλικού πρόσφυγα, το αποτέλεσμα της αναγνώρισης όπως καταγράφηκε και στον Τύπο δεν αποτελούσε αποκλειστική επιτυχία του Συνηγόρου του Πολίτη, αφού αναφέρεται ότι σε αυτό συνέβαλαν ΜΚΟ καθώς και ο αρμόδιος Ευρωπαίος Επίτροπος.

(iii) Στην υποθεση του ερωτήματος περί του αν ο αποκλεισμός ομόφυλων ζευγαριών από το δικαίωμα σύναψης συμφώνου συμβίωσης είναι σύμφωνος με το κοινοτικό δίκαιο, η απάντηση του Συνηγόρου του Πολίτη ήταν απογοητευτική. Με βάση μια νομικά αμφισβητήσιμη ερμηνεία έκρινε ότι δεν θίγεται το κοινοτικό δίκαιο, χωρίς να υπεισέλθει καθόλου στην ευθεία προσβολή των άρθρων 8 και 14 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου που κατά την Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελεί μέρος του κοινοτικού κεκτημένου. Ενώ μάλιστα ο Συνήγορος στην πραγματικότητα δεν είχε αρμοδιότητα να απαντήσει στο ερώτημα (ο Συνήγορος δεν αποτελεί γνωμοδοτικό όργανο), παρ' όλ' αυτά υπεισήλθε στην ουσία και μάλιστα δημοσιοποίησε αυτές τις αμφιλεγόμενες για τα ΛΟΑΤ δικαιώματα απόψεις. (Αναλυτικότερα βλ. εδώ "Σύμφωνο Συμβίωσης: Ο Συνήγορος του Πολίτη αγνοεί την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου").

(iv) Στην υπόθεση της Ρούσαλκα (λογοκρισία φιλιού ανάμεσα σε άνδρες από τη Λυρική Σκηνή), ενώ εκδόθηκαν κείμενα με σημαντικά νομικά συμπεράσματα (όπως ότι το κοινό έχει δικαίωμα να απολαύσει ένα έργο τέχνης χωρίς περικοπές που οφείλονται σε παρεμβάσεις λόγω προκαταλήψεων), τελικά ο Συνήγορος αρκέστηκε σε μια διαβεβαίωση, ένα χρόνο μετά, ενώ είχε ήδη αλλάξει η διοίκηση της Λυρικής, ότι δεν πρόκειται στο μέλλον να συμβεί κάτι τέτοιο. Επίσης ο Συνήγορος δεν διερεύνησε τις αναφορές περί καταστροφής της σημαίας διαδηλωτών από μέλη της ορχήστρας και διάφορες βιαιοπραγίες κατά τη διάρκεια παράστασης διαμαρτυρίας υπερασπιστών των ΛΟΑΤ δικαιωμάτων. Το πιο σοβαρό όμως είναι ότι ο Συνήγορος αρχειοθέτησε την υπόθεση, έχοντας μείνει άπραγος για πάνω από ένα (1) έτος, κατά το οποίο η Λυρική δεν απαντούσε και μάλιστα χωρίς να επιμείνει για την διενέργεια ένορκης διοικητικής εξέτασης για την διερεύνηση τυχόν πειθαρχικών ευθυνών εκ μέρους δημοσίων υπαλλήλων, όπως έχει ρητή αρμοδιότητα να ζητήσει. Τελικά, δεν δημοσιοποίησε ούτε Πόρισμα, ούτε "σύνοψη διαμεσολάβησης", ώστε να υπάρχει καταγεγραμμένο κάπου το ιστορικό αλλά και οι σημαντικές νομικές σκέψεις του Συνηγόρου, αλλά περιορίστηκε σε αναφορές στην Ετήσια Έκθεση Ίσης Μεταχείρισης του 2009.

(v) Για την υπόθεση της ανάκλησης άδειας λειτουργίας καταστήματος σε νησί του Αιγαίου, λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού, κατά τα καταγγελλόμενα της προσφεύγουσας, δεν είναι γνωστό τίποτε, επειδή δεν έχει δημοσιευθεί κανένα κείμενο (Πόρισμα ή Σύνοψη διαμεσολάβησης), εκτός από μερικές αναφορές στην Ετήσια Έκθεση Ίσης Μεταχείρισης του 2009.

(δ) Συνέπεια λόγων και έργων

Ο Συνήγορος του Πολίτη έχει ασχοληθεί ελάχιστα με θέματα ίσης μεταχείρισης χωρίς διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού, μολονότι ακόμη κι αν οι πολίτες διστάζουν να καταθέσουν αναφορές, έχει ο ίδιος αρμοδιότητα για αυτεπάγγελτη παρέμβαση.

Ειδικά για το ζήτημα του συμφώνου συμβίωσης, η ανεξάρτητη αρχή έχει υποπέσει στην εξής αντίφαση:

1η Απριλίου 2008, πηγή in.gr

"Ο Συνήγορος του Πολίτη Γιώργος Καμίνης, απαντώντας σε ερώτηση σχετικά με Σύμφωνο Ελεύθερης Συμβίωσης και τις διαμαρτυρίες ομοφυλόφιλων για τον αποκλεισμό τους από αυτό, αφού ανέφερε ότι το θέμα βρίσκεται αυτή τη στιγμή στο κέντρο του πολιτικού διαλόγου, πρόσθεσε ότι η χώρα μας, σύμφωνα και με τις ευρωπαϊκές οδηγίες, θα πρέπει να εξαλείψει τις αθέμιτες διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού."

Έγγραφο Συνηγόρου του Πολίτη 7 Ιανουαρίου 2009 (βλ. εδώ).

"Πάντως, σε κάθε περίπτωση σας επισημαίνω ότι η μειωμένη προστασία των υφιστάμενων στην Ελλάδα σχέσεων μεταξύ προσώπων του ιδίου φύλου, εν αντιθέσει προς τα ισχύοντα σε άλλα κράτη μέλη της Ε.Ε., λόγω της έλλειψης ρητής αναγνώρισης στην εθνική έννομη τάξη της δυνατότητας σύναψης γάμου ή συμφώνου συμβίωσης στην περίπτωση αυτή, η οποία έχει ως παράπλευρη δυσμενή συνέπεια τη μη δυνατότητα επίκλησης των διατάξεων της οδηγίας 2004/38/ΕΚ σε περίπτωση μετακίνησης και εγκατάστασης τυχόν ενδιαφερομένων σε άλλο κράτος μέλος της Ένωσης, δεν προσκρούει αφ’ εαυτήν στους κανόνες εφαρμογής του κοινοτικού δικαίου, δεδομένου ότι η επίκληση των κανόνων αυτών θα προϋπέθετε την προηγούμενη αναγνώριση, βάσει της εθνικής νομοθεσίας του κράτους μέλους προέλευσης, δικαιώματος το οποίο ακολουθεί τον δικαιούχο σε περίπτωση μετακίνησής του σε άλλο κράτος μέλος (υποδοχής). "