Η αναπλήρωση του Συνηγόρου του Πολίτη

Έχουν περάσει ήδη εβδομάδες από την εμπλοκή του ονόματος του κ. Καμίνη στις δημοτικές εκλογές και την προεξαγγελία της παραίτησής του από τη θέση του Συνηγόρου του Πολίτη εντός του Σεπτεμβρίου του 2010. Ενώ τα πολιτικά και τα δημοσιογραφικά γραφεία εξετάζουν σενάρια, πιθανότητες, σφιγμομετρήσεις για τους εκλογικούς συνδυασμούς, η καθημερινότητα, η πραγματική ζωή του πολίτη συνεχίζεται. Η ανάγκη επιβάλλει την άμεση αποκατάσταση του θεσμού του Συνηγόρου του Πολίτη, ο οποίος χειμάζεται από την μεγαλύτερη κρίση από τη σύστασή του. Διότι δεν μπορεί να είναι επιτυχημένη τελικά η μονοπρόσωπη ανεξάρτητη αρχή που η μόνη ισχύς της -σε περίπτωση μη συμμόρφωσης της Διοίκησης- είναι η προσφυγή στη δημοσιότητα, όταν ο φυσικός φορέας της πάσχει σημαντικά σε "αναγνωρισιμότητα", όπως επιβεβαιώθηκε τελικά από αυτή την ιστορία. Είναι αποτυχία ο πολίτης να μην "αναγνωρίζει" τον Συνήγορό του. Σε δεύτερο επίπεδο, δεν έχει καν ανακοινωθεί το πρόσωπο που θα αναπληρώσει τον Συνήγορο του Πολίτη μέχρι την εκλογή νέου Συνηγόρου κι αυτό, δεδομένου του προσωποπαγούς της Αρχής, σημαίνει ότι ουσιαστικά αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει Συνήγορος του Πολίτη.

Στην ανακοίνωση της προεξαγγελίας της παραίτησής του, ο κ. Καμίνης αναφέρει ότι έως την εκλογή νέου Συνηγόρου "θα εφαρμοστεί ο θεσμός της αναπλήρωσης από Βοηθό Συνήγορο, όπως προβλέπει ο νόμος".

Ο Ν.3094/2003 αναφέρει στο άρθρο 2 ότι "αναπλήρωση του Συνηγόρου του Πολίτη χωρεί εφόσον απουσιάζει ή κωλύεται προσκαίρως να ασκήσει τα καθήκοντά του για οποιονδήποτε λόγο. Ο Συνήγορος του Πολίτη ορίζει έναν εκ των Βοηθών Συνηγόρων ως αναπληρωτή του". Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο κ. Καμίνης ούτε "απουσιάζει", ούτε "κωλύεται προσκαίρως" να ασκήσει τα καθήκοντά του, αφού δεν επικαλέστηκε κάποιον τέτοιο λόγο για την παραίτησή του. Αν ανατρέξουμε στον θεσμό της αναπλήρωσης δημόσιων αρχών όπως αυτός περιγράφεται στον Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας (άρθρο 8) θα βρούμε ότι και πάλι η προϋπόθεση είναι "απουσία η κώλυμα". Οι διατάξεις του άρθρου 8 όμως δίνουν μια κατεύθυνση για το ποιος πρέπει να είναι ο αναπληρωτής: "αν δεν υπάρχουν υποκείμενες οργανικές μονάδες, τον προϊστάμενο αναπληρώνει ο κατά βαθμό ανώτερος υπάλληλος της μονάδας. Σε περίπτωση ομοιοβάθμων, αναπληρωτής είναι ο προϊστάμενος ή ο υπάλληλος που έχει τον περισσότερο χρόνο υπηρεσίας στον βαθμό. Πάντως, ο οριζόμενος αναπληρωτής πρέπει να ανήκει σε κλάδο του οποίου οι υπάλληλοι κατά τις σχετικές διατάξεις μπορούν να προϊστανται." Δηλαδή αναπληρωτής Συνήγορος πρέπει να είναι ο αρχαιότερος Βοηθός. Επί του παρόντος, τον περισσότερο χρόνο υπηρεσίας στον βαθμό του Βοηθού Συνηγόρου κατέχει η καθηγήτρια διοικητικής επιστήμης κ. Καλλιόπη Σπανού, Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη, υπεύθυνη για τον Κύκλο Σχέσεων Κράτους - Πολίτη. Εάν ο κ. Καμίνης ακολουθήσει την λογική του άρθρου 8 του ΚΔΔιαδ, τότε η κ. Σπανού θα είναι η αναπληρώτρια Συνήγορος του Πολίτη μέχρι τον διορισμό νέου Συνηγόρου.

Ο θεσμός της αναπλήρωσης όμως δεν αφορά την περίπτωση που ο Συνήγορος του Πολίτη πρόκειται να παραιτηθεί ή έχει παραιτηθεί, διότι αυτό δεν αφορά κώλυμα. Οπότε είναι προβληματικός νομικά ο λόγος για τον οποίο τον επικαλείται ο κ. Καμίνης στο κείμενο της παραίτησής του και κανονικά αμέσως μετά την παραίτηση θα έπρεπε να κινηθεί η διαδικασία του διορισμού νέου Συνηγόρου από τη Βουλή.

Εκτός όμως από τον Ν.3094, ο οποίος ως ειδικός νόμος για τον Συνήγορο του Πολίτη δεν τολμά καν να προβλέψει το ενδεχόμενο κάποιος να παραιτηθεί από αυτή τη θέση (δεν υπάρχει διάταξη για το τι συμβαίνει σε περίπτωση παραίτησης), υπάρχει και ο Ν.3051/2002 για το γενικό καθεστώς των συνταγματικά κατοχυρωμένων ανεξάρτητων αρχών. Αυτός ο νόμος είναι εκτελεστικός του Συντάγματος και συγκεκριμένα του άρθρου 101Α Σ. Μεταξύ άλλων, μάλιστα, ο Ν.3051 αναφέρει ότι οι αναπληρωτές των ανεξάρτητων αρχών ορίζονται από τη Βουλή σύμφωνα με το άρθρο 101Α του Συντάγματος και τον Κανονισμό της Βουλής. Οπότε η παραπάνω ρύθμιση του Ν.3094 ότι ο Συνήγορος του Πολίτη επιλέγει μόνος του τον αναπληρωτή του βρίσκεται στα όρια της αντισυνταγματικότητας. Και είναι απορίας άξιον που ο κ. Καμίνης αναφέρεται στο "θεσμό της αναπλήρωσης", χωρίς την παραμικρή μνεία για την αντισυνταγματικότητά του.

Η περίπτωση της παραίτησης είναι μια πραγματικότητα που αναγνωρίζεται από τον Ν.3051, ο οποίος αναφέρει ότι "σε περίπτωση θανάτου, παραίτησης ή έκπτωσης μέλους ανεξάρτητης αρχής, διορίζεται νέο μέλος για το υπόλοιπο της θητείας." Εάν λοιπόν αυτή η διάταξη αφορά και τον Συνήγορο του Πολίτη, τότε η Βουλή πρέπει να διορίσει έναν Συνήγορο για το υπόλοιπο της θητείας του κ. Καμίνη, δηλαδή μέχρι τον Μάρτιο του 2012. Αλλά εδώ αρχίζουν μία σειρά από νομικά ερωτήματα ως προς την εφαρμοσιμότητα αυτής της διάταξης ειδικά για τον θεσμό του Συνηγόρου του Πολίτη και, κυρίως: αν η Βουλή διορίσει έναν Συνήγορο μέχρι το 2012, τι θα γίνει με τους Βοηθούς Συνηγόρους που ήδη υπηρετούν ύστερα από πρόταση του κ. Καμίνη και απόφαση του υπουργού εσωτερικών;

Σύμφωνα με το άρθρο 2 του Ν.3094, "η λήξη της θητείας του Συνηγόρου, για οποιονδήποτε λόγο, επιφέρει αυτοδίκαια και την λήξη των Βοηθών Συνηγόρων, οι οποίοι συνεχίζουν να ασκούν τα καθήκοντά τους, έως το διορισμό νέων Βοηθών Συνηγόρων και πάντως όχι μετά την πάροδο τριών μηνών από το διορισμό νέου Συνηγόρου του Πολίτη". Άρα οι Βοηθοί - οι οποίοι δεν είναι πάντως μέλη της ανεξάρτητης αρχής- διαγράφουν μια παρακολουθηματική υπηρεσιακή πορεία ως προς τον Συνήγορο που τους πρότεινε για διορισμό. Διότι οι Βοηθοί προέχει να χαίρουν της πλήρους εμπιστοσύνης του Συνηγόρου, αφού καλούνται να εφαρμόζουν και την πολιτική που χαράσσει ο ίδιος ως προς την διοίκηση της ανεξάρτητης αρχής. Στη συγκεκριμένη περίπτωση όμως, δεν έχουμε "λήξη της θητείας του Συνηγόρου, για οποιονδήποτε λόγο", δηλαδή θάνατο/έκπτωση/παρέλευση τετραετίας, αλλά παραίτηση. Για την οποία ο νομοθέτης του 3094, βέβαιος ότι ουδείς θα παραιτείτο από τη θέση του Συνηγόρου του Πολίτη, ουδέν πρόβλεψε, αφήνοντας προφανώς το ζήτημα της αποχώρησης των Βοηθών Συνηγόρων στην διαμόρφωση μίας soft law θεσμικής ευπρέπειας που επιβάλλει την ταυτόχρονη υποβολή της παραίτησής τους με την παραίτηση του Συνηγόρου του Πολίτη. Διότι, εάν ο κ. Καμίνης αντικατασταθεί από νέο Συνήγορο μέχρι το τέλος της θητείας του 2012, όπως αναφέρει η διάταξη του 3051, ενώ παραμείνουν οι Βοηθοί του στην υπηρεσία, θα έχουμε ως αποτέλεσμα η Αρχή να μην επικουρείται από Βοηθούς της επιλογής του νέου Συνηγόρου, αλλά της επιλογής του προηγούμενου Συνηγόρου, πράγμα εντελώς αντίθετο στη νομοθετική βούληση του 3094. Γι' αυτό η λύση του 3051 (διορισμός νέου Συνηγόρου μέχρι το τέλος της θητείας του προηγούμενου), εάν προκριθεί, θα πρέπει να σημαίνει ταυτόχρονα και διορισμό νέων Βοηθών Συνηγόρων.

Τέλος θα πρέπει να επισημανθεί ότι ο θεσμός της αναπλήρωσης, αν και δεν προβλέπεται για την περίπτωση της παραίτησης του Συνηγόρου του Πολίτη, επιβάλλεται εξ ανάγκης από την αρχή της συνέχειας της λειτουργίας των διοικητικών οργάνων (το πολύ επί τρίμηνο όπως έχει δεχθεί και το ΣτΕ). Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ο αναπληρωτής Συνήγορος του Πολίτη θα πρέπει να θεωρείται κατά κάποιον τρόπο ο εκλεκτός για την κατάληψη της θέσης του Συνηγόρου επί τετραετία. Δεν πρέπει οι ανεξάρτητες αρχές να μετατραπούν σε φέουδα όπου κάθε απερχόμενος ορίζει και τον διάδοχό του, τον οποίο η Διάσκεψη των Προέδρων της Βουλής επικυρώνει με τη λογική "αυτοί ξέρουν καλύτερα από εμάς". Όταν ο κ. Διαμαντούρος, πρώτος Συνήγορος του Πολίτη, εξελέγη Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής, δήλωσε ότι "δεν είχε άποψη" για τον αντικαταστάτη του (in.gr 28.1.2003), ο οποίος τελικά όμως ήταν ο δικός του Βοηθός Συνήγορος κ. Καμίνης (και φέτος ο κ. Κανέλλης έγραψε στα ΝΕΑ ότι τότε ο κ. Διαμαντούρος "συνηγόρησε ανεπιφύλακτα υπέρ του Καμίνη"). Άρα, είχε - δεν είχε άποψη ο κ. Διαμαντούρος, ο δικός του Βοηθός έγινε τελικά Συνήγορος. Αυτό πρέπει να σταματήσει. Η θέση του Βοηθού Συνηγόρου δεν πρέπει να θεωρηθεί προθάλαμος για την κατάληψη της θέσης του Συνηγόρου του Πολίτη, διότι έτσι θα διαιωνίζεται μια ιδιότυπη μορφή αριστοκρατίας, λες και δεν πρόκειται για ανεξάρτητη αρχή αλλά για την Βουλή των Λόρδων. Οι Βοηθοί Συνήγοροι είναι απλώς όργανα του εκάστοτε φυσικού φορέα της Αρχής και εκφράζουν μόνο την δική του πολιτική. Ο διορισμός τους ως νέων Συνηγόρων είναι απλώς μία ακόμη πράξη περιφρόνησης της ανεξαρτησίας της Αρχής.