Απαγορεύεται ο ομοφυλοφοβικός λόγος στην Ελλάδα;

Οι περιορισμοί στην ελευθερία του λόγου αποτελούν συνθήκες που περιλαμβάνονται μέσα στις ίδιες τις κατοχυρώσεις του θεμελιώδους δικαιώματος. 

Το "μινιμαλιστικό" ελληνικό Σύνταγμα εισάγει τους περιορισμούς δια παραπομπής, αναφέροντας ότι καθένας έχει δικαίωμα να εκφράζεται γραπτά, προφορικά και δια του τύπου, "όπως ο νόμος ορίζει" (14 παρ.1). Ο "νόμος" αυτός πρέπει να έχει ψηφιστεί από την Ολομέλεια της Βουλής και να σέβεται την αρχή της αναλογικότητας (25 παρ. 1 και 78). Η απαγόρευση της προληπτικής λογοκρισίας συνοδεύεται από το μέτρο της κατάσχεσης (που σπάνια έχει εφαρμοστεί) για περιπτώσεις προσβολής της χριστιανικής και άλλης γνωστής θρησκείας, του ΠτΔ, προστασίας εθνικής άμυνας και άσεμνα δημοσιεύματα που προσβάλλουν ολοφάνερα την δημόσια αιδώ. Πάλι, όταν ορίζει ο "νόμος".

 Αν μιλάμε για ραδιοτηλεόραση, υπεισέρχονται πιο εξειδικευμένοι περιορισμοί (γιατί εκεί έχουμε "κρατικούς πόρους", τις συχνότητες που υποτίθεται ότι είναι κάτι άμεμπτο και πρέπει να διαχειριζόμαστε με πιο προσεκτικό τρόπο από το χαρτι της εφημερίδας που είναι μη πεπερασμένος "ιδιωτικός" πόρος). 

 Το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης, ανεξάρτητη αρχή, ασκεί τον άμεσο κρατικό έλεγχο που εγγυάται:

(α)  την αντικειμενική και με ίσους όρους μετάδοση πληροφοριών και ειδήσεων καθώς και προϊόντων του λόγου και της τέχνης, 

(β) την εξασφάλιση της ποιοτικής στάθμης των προγραμμάτων που επιβάλλει η κοινωνική αποστολή της ραδιοτηλεόρασης και η πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας καθώς και 

(γ) το σεβασμό της αξίας του ανθρώπου και 

(δ) την προστασίας της παιδικής ηλικίας και της νεότητας. 

(άρθρο 15 του Συντάγματος)

Η συμμετοχή στην Κοινωνία της Πληροφορίας και η ανταλλαγή-διάδοση πληροφοριών και ειδήσεων που διακινούνται ηλεκτρονικά αποτελεί ένα ειδικό συνταγματικό δικαίωμα (προστέθηκε με την αναθεώρηση του 2001 στο άρθρο 5Α παρ. 2) και οι περιορισμοί σε αυτό είναι η τήρηση των εγγυήσεων του σεβασμού του ιδιωτικού βίου, της προστασίας προσωπικών δεδομένων και του απορρήτου των επικοινωνιών. 

Αντίστοιχοι περιορισμοί της ελευθερίας της έκφρασης όπως κατοχυρώνεται απο την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου είναι τα καθήκοντα και ευθύνες που επάγεται το εν λόγω δικαίωμα, εφόσον προβλέπονται από το νόμο και είναι αναγκαία σε μια δημοκρατική κοινωνία για:

(α) την εθνική ασφάλεια

(β) την εδαφική ακεραιότητα

(γ) την προστασία της δημόσιας τάξης και την πρόληψη του εγκλήματος

(δ) την προστασία της υγείας ή της ηθικής

(ε) την προστασία της υπολήψεως ή των δικαιωμάτων των τρίτων

(στ) την παρεμπόδιση της κοινολόγησης εμπιστευτικών πληροφοριών ή 

(ζ) τη διασφάλιση του κύρους της δικαστικής εξουσίας.

Ο λόγος που καλλιεργεί το μίσος (hate speech) καταδικάζεται από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ακόμη και όταν η ποινικοποίησή του δεν έχει συντελεστεί νομοθετικά σε χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης. Όχι βέβαια αυτοτελώς, αλλά πάντοτε ως ένα από τα χαρακτηριστικά που περιστοιχίζουν μία υπόθεση, λ.χ. μία υπόθεση εξύβρισης ή δυσφήμισης. Αποτελεί επιβαρυντικό στοιχείο που μερικές φορές "κρίνει" προς τα που θα γύρει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.

Το Συμβούλιο της Ευρώπης κατά καιρούς έχει ταχθεί υπέρ της λήψης μέτρων για τον περιορισμό του hate speech.

Η απαγόρευση του ομοφυλοφοβικού λόγου δεν έχει θεσμοθετηθεί ωστόσο. Έχει καθιερωθεί όμως η 17η Μαϊου ως η μέρα κατά της ομοφυλοφοβίας, η οποία προβάλλεται επίσης από το Συμβούλιο της Ευρώπης, ακολουθώντας έτσι έναν πιο διακηρυκτικό και όχι τόσο "κανονιστικό" τόνο για το ζήτημα αυτό. 

Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ένας γενικός νόμος που να απαγορεύει τον γενικό λόγο που καλλιεργεί το μίσος για συγκεκριμένο σεξουαλικό προσανατολισμό ή ταυτότητα φύλου.

Ειδικά όμως για τον τομέα της ραδιοτηλεόρασης και τις ενημερωτικές και πολιτικές εκπομπές, το Προεδρικό Διάταγμα 77/2003 περιλαμβάνει ένα σχετικό άρθρο:

Άρθρο 4

Δυσμενείς διακρίσεις

1. Δεν επιτρέπεται η παρουσίαση προσώπων με τρόπο ο οποίος, υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες, μπορεί να ενθαρρύνει τον εξευτελισμό, την κοινωνική απομόνωση ή τις δυσμενείς διακρίσεις σε βάρος τους από μέρους του κοινού βάσει ιδίως του φύλου, της φυλής, της εθνικότητας, της γλώσσας, της θρησκείας, της ιδεολογίας, της ηλικίας, της ασθένειας ή αναπηρίας, του γενετήσιου προσανατολισμού ή του επαγγέλματος.

2. Δεν επιτρέπεται η προβολή μειωτικών, ρατιστικών, ξενοφοβικών ή σεξιστικών μηνυμάτων και χαρακτηρισμών καθώς και μισαλλόδοξων θέσεων και γενικά δεν πρέπει να θίγονται εθνοτικές  και θρησκευτικές μειονότητες και άλλες ευάλωτες ή ανίσχυρες πληθυσμιακές ομάδες.

Ο Κώδικας που περιλαμβάνεται στο π.δ. 77/2003 έχει τύχει επεξεργασίας από το ίδιο το ΕΣΡ, το οποίο έχει αναλάβει και την εποπτεία της εφαρμογής του, ακολουθώντας μια κυρωτική πολιτική για την περίπτωση των παραβιάσεών του.

Βέβαια, όχι και ότι το ΕΣΡ έχει καταλάβει περί τίνος πρόκειται. Ας πάρουμε για παράδειγμα την απόφαση 241-2007 με την οποία επιβλήθηκε πρόστιμο 100.000 ευρώ στον ALPHA για την παρουσίαση του ταξίαρχου με το string από την εκπομπή του Τριανταφυλλόπουλου. Το ίδιο το αιτιολογικό της απόφασης θα μπορούσε να κατηγορηθεί για όσα ακριβώς υποτίθεται ότι επεμβαίνει το ΕΣΡ:

"Αναμφισβητήτως πρόκειται περί εκπομπής, η οποία ενθαρρύνει τον εξευτελισμό, την κοινωνική απομόνωση και τις δυσμενείς διακρίσεις εις βάρος προσώπων στα οποία αποδίδονται ιδιορρυθμίες και σε κάθε περίπτωση πρόκειται περί εκπομπής ασχοληθείσης με τον ιδιωτικό βίο του ως άνω προσώπου".

Δηλαδή μόνο για τα προσχήματα εφαρμόζει το άρθρο 4, χρησιμοποιώντας τον υποτιμητικό όρο "πρόσωπα στα οποία αποδίδονται ιδιορρυθμίες" (ενθαρρύνοντας δηλαδή και το ΕΣΡ τον εξευτελισμό και την κοινωνική απομόνωσή τους έτσι), αλλά σου λέει ας πούμε και την καραμέλα περί ιδιωτικού βίου ως το πιο σημαντικό, μήπως μας πούνε ότι περιορίζουμε την ελευθερία του λόγου.  Να σημειωθεί ότι ένα μέλος του ΕΣΡ έκρινε ότι δεν έπρεπε να επιβληθεί κύρωση ενώ ο πρόεδρος ΕΣΡ έκρινε ότι έπρεπε να επιβληθεί πρόστιμο 50.000 ευρώ.

Νομίζω ότι μια αρκετά ισορροποιημένη κατευθυντήρια προσέγγιση βρίσκεται και για αυτό το θέμα στις Αρχές της Yogyakarta, τις οποίες ο Ευρωπαίος Επίτροπος των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου συνέστησε να ενσωματώσουμε στις κρατικές μας πολιτικές.

Στην Αρχή 26 (Δικαίωμα συμμετοχής στην πολιτισμική ζωή) περιέχεται η σύσταση Β. προς τα κράτη να ενθαρρύνουν το διάλογο και τον αμοιβαίο σεβασμό μεταξύ διαφορετικών ομάδων που έχουν διαφορετικές απόψεις πάνω σε θέματα σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου.

Ακόμη πιο σημαντική είναι η Πρόσθετη Σύσταση ΙΣΤ,   με την οποία συστήνεται στα ΜΜΕ να αποφεύγουν τη χρήση στερεοτύπων σε σχέση με τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου και να προωθούν την ανοχή και την αποδοχή της ποικιλομορφίας του ανθρώπινου σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου και να βελτιώσουν την πληροφόρηση  που παρέχουν γύρω από αυτά τα ζητήματα. 

Αυτές οι συστάσεις βρίσκονται σε απόλυτη συμβατότητα προς το Σύνταγμα και την ΕΣΔΑ, ενώ η βελτίωση της πληροφόρησης γύρω από τα ζητήματα που σχετίζονται με τον σεξουαλικό προσανατολισμό αποτελεί κι ένα ζητούμενο το οποίο σχετίζεται και με την προστασία της παιδικής ηλικίας και της νεότητας. Επίσης δεν έχουν τον "απαγορευτικό" τόνο που ενοχλεί ως υποτιθέμενη επέμβαση στην ελευθερία της έκφρασης, μολονότι η εισαγωγή μιας προσεκτικά διατυπωμένης σχετικής νομοθεσίας σε τίποτε δεν θα ζημίωνε το ανθρώπινο δικαίωμα, αντιθέτως θα το εμπλούτιζε με την εγγύηση ενός ποιοτικού χαρακτηριστικού πολύ πιο χρήσιμου στη σύγχρονη εποχή από ό,τι είναι η προστασια του προσώπου του Προέδρου της Δημοκρατίας δια της κατάσχεσης εντύπων.