Οι Έλληνες bloggers κατά των διακρίσεων ανατρέπουν τις κατηγορίες του υπουργού περί ανωριμότητας

Αθήνα, 16.5.2008
ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
ΕΓΓΡΑΦΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Της Πρωτοβουλίας των Ελλήνων Bloggers Εναντίον των Διακρίσεων
_____________
1. Εισαγωγή
Στις 17.3.2008 περίπου 260 bloggers από την Ελλάδα και το εξωτερικό υιοθέτησαν το σύνθημα "Συμβόλαιο συμβίωσης μόνο για κάποιους; Όχι ευχαριστώ / A domestic partnership that discriminates? No Thanks!" που ακολουθείται από σχετικό κείμενο και λογότυπο [βλ. Παράρτημα]
Η κίνηση αυτή ήταν μια αντίδραση σε δημοσιεύματα σχετικά με το προετοιμαζόμενο νομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης για την καθιέρωση ενός συμφώνου συμβίωσης που αφορούσε αποκλειστικά τα ετερόφυλα ζευγάρια.
Στις 14.4.2008 η Πρωτοβουλία απέστειλε στην ΕΕΔΑ ένα αίτημα ακρόασης, προκειμένου να ανταλλαχθούν πληροφορίες και να υποβληθούν ορισμένα αιτήματα που θεωρείται ότι η ΕΕΔΑ μπορεί να προωθήσει επισήμως και αρμοδίως.
Σε απάντηση προς αυτή την επικοινωνία, η ΕΕΔΑ ζήτησε , με το υπ' αρ. πρωτ. 175/12.5.2008 έγγραφο του Προέδρου της, να κατατεθούν εγγράφως οι παρατηρήσεις της Πρωτοβουλίας, ενόψει της συζήτησης του θέματος στην Ολομέλεια της ΕΕΔΑ.
Η Πρωτοβουλία απάντησε αυθημερόν ότι θα επανέλθει με σχετικό Υπόμνημα.
2. Η θέση της Πρωτοβουλιας
Όπως προεκτέθηκε, η Πρωτοβουλία υποστηρίζει ότι ένα σύμφωνο συμβίωσης που αφορά αποκλειστικά τα ετερόφυλα ζευγάρια εισάγει μια αθέμιτη διάκριση με κριτήριο το φύλο και τον σεξουαλικό προσανατολισμό. Η διάκριση αυτή εισάγεται με ρητό τρόπο σε νομοθέτημα του οικογενειακού δικαίου και, εξ αυτού του λόγου, τίθενται ζητήματα ασυμβατότητας προς την συνταγματική αρχή της ισότητας (άρθρο 4 Σ.), αλλά και προς το ανθρώπινο δικαίωμα του σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής σε συνδυασμό με την απαγόρευση των διακρίσεων (άρθρο 8 και 14 ΕΣΔΑ).
3. Οι εξελίξεις έως σήμερα
Ύστερα από την κατακραυγή που προκάλεσε η εξαγγελόμενη ρύθμιση ως προς το θέμα της διάκρισης, επενέβη η ΕΕΔΑ και, με τo από 26.3.2008 δελτίο τύπου, γνωστοποίησε την επιστολή που έστειλε ο Πρόεδρός της προς τον υπουργό Δικαιοσύνης, επισημαίνοντας τα ως άνω ζητήματα που συνδέονται με την ίση μεταχείριση, ως προς την ενάσκηση ανθρώπινων δικαιωμάτων και ζητώντας τη σύσταση μιας ομάδας εργασίας για την μελέτη της επέκτασης εφαρμογής του σχεδιαζόμενου νομοθετήματος και στα ομόφυλα ζευγάρια.
Επίσης, ο Συνήγορος του Πολίτη σε σχετική ερώτηση δημοσιογράφου δήλωσε ότι η χώρα μας θα πρέπει να εξαλείψει τις αθέμιτες διακρίσεις με κριτήριο τον σεξουαλικό προσανατολισμό.
Με δελτίο τύπου, το υπουργείο Δικαιοσύνης αποδέχθηκε την πρόταση της ΕΕΔΑ ανακοινώνοντας ότι θα προβεί στην σύσταση της εν λόγω ομάδας εργασίας.
Στη συνέχεια, η ΕΕΔΑ, με δελτίο τύπου της 3.4.2008, εξέφρασε την ικανοποίησή της για την άμεση αντίδραση και την αποδοχή της πρότασής της από το υπουργείο, υπογραμμίζοντας ταυτόχρονα την ανάγκη προσδιορισμού των χρονικών ορίων μέσα στα οποία η ομάδα εργασίας θα πρέπει να καταθέσει τις προτάσεις της. Επεσήμανε επίσης την ανάγκη συμμετοχής στην διαδικασία των ατόμων που αφορούν οι νέες ρυθμίσεις, προκειμένου να ληφθούν υπ' όψιν οι θέσεις και οι προτάσεις τους.
Το υπουργείο Δικαιοσύνης δεν έχει απαντήσει στις ανωτέρω επισημάνσεις έως σήμερα, ενώ επίκειται, όπως έχει ανακοινωθεί, η κατάθεση του νομοσχεδίου ως μέτρο του "κοινωνικού πακέτου" νομοθεσίας που προωθεί η Κυβέρνηση (ως προς το οικογενειακό δίκαιο).
4. Οι παρατηρήσεις και τα αιτήματα της Πρωτοβουλίας
4.1 Η ομάδα εργασίας
Παρατηρήσεις
Σχετικά με τη συγκρότηση της εν λόγω ομάδας εργασίας, δεν έχει ανακοινωθεί κανένα απολύτως στοιχείο, γεγονός που εγείρει ερωτήματα ως προς:
(α) το χρόνο έναρξης των εργασιών της,
(β) τα κριτήρια επιλογής των ατόμων που θα την αποτελέσουν,
(γ) τη διαδικασία με την οποία θα εξετάσει τα ζητήματα, αν λ.χ. θα ενεργοποιήσει τη δυνατότητα μιας ευρύτερης δημόσιας διαβούλευσης,
(δ) το βαθμό δέσμευσης του υπουργείου από την εισήγηση της ομάδας.
Όπως πολύ σωστά έχει επισημάνει η ΕΕΔΑ, πρέπει να προσδιοριστεί ένας χρονικός ορίζοντας για την υποβολή της εισήγησης της ομάδας εργασίας.
Προτάσεις της Πρωτοβουλίας
(α) H ομάδα εργασίας πρέπει να συγκροτηθεί άμεσα και η έναρξη των εργασιών της να συνοδευθεί από συγκεκριμένο κείμενο που θα δεσμεύει το υπουργείο για την λήψη υπόψη της εισήγησής της.
(β) Tα κριτήρια επιλογής των ατόμων που θα αποτελέσουν την ομάδα εργασίας θα πρέπει να είναι η αντιπροσωπευτικότητα (λ.χ. μέλη μη κυβερνητικών οργανώσεων αλλά και ενώσεων πολιτών για τα ατομικά δικαιώματα), η θεσμικότητα (λ.χ. μέλη της ΕΕΔΑ, εκπρόσωποι του Συνηγόρου του πολίτη), η επιστημονική επάρκεια (λ.χ. καθηγητές οικογενειακού δικαίου και κοινωνιολογίας), τα πρόσωπα που καλούνται να εφαρμόσουν το μέτρο στην πράξη (λ.χ. εκπρόσωπος Συμβολαιογραφικού Συλλόγου) και όχι μόνον η "αναγνωρισιμότητα".
(γ) H ομάδα εργασίας θα πρέπει να λειτουργήσει ουσιαστικά ως το επιτελικό σχήμα μιας ευρείας δημόσιας διαβούλευσης για το ζήτημα, διοργανώνοντας έναν ευρύ δημόσιο διάλογο για το θέμα με την αξιοποίηση των μέσων ενημέρωσης.
Αίτημα
Η ομάδα εργασίας δεν πρέπει να λειτουργήσει ως προπέτασμα καπνού για την παραπομπή της υπόθεσης στις καλένδες. Γι' αυτό, το αίτημα είναι συγκεκριμένο:
- για το χρονικό διάστημα που θα διαρκέσουν οι εργασίες της ομάδας εργασίας, αναστέλλεται η κατάθεση του νομοσχεδίου, όπως έχει σήμερα, στην Βουλή και
- οι προτάσεις της ομάδας θα πρέπει να ενσωματωθούν στο ίδιο νομοσχέδιο πριν υποβληθεί στη Βουλή.
Διεκδικούμε την ταυτόχρονη εφαρμογή του δικαιώματος στο σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης για όλους τους πολίτες.
4.2. Άρση του αποκλεισμού των ομόφυλων ζευγαριών
Παρατηρήσεις
Η Πρωτοβουλία υποστηρίζει ότι η άρση της διάκρισης θα προκύψει με την ρητή αναφορά στο νόμο ότι δικαίωμα σύναψης συμφώνου συμβίωσης έχουν και τα ομόφυλα ζευγάρια.
Περαιτέρω, πρέπει να σημειωθεί ότι τυχόν αδικαιολόγητα διαφοροποιημένες ρυθμίσεις, με μόνο κριτήριο το αν ένα ζεύγος είναι ομόφυλο ή ετερόφυλο, ως προς το πεδίο εφαρμογής, τις προϋποθέσεις σύναψης καθώς και τις έννομες συνέπειες θα έχουν ως αποτέλεσμα την εμβάθυνση της αθέμιτης διάκρισης.
Μια τέτοια ανησυχία προκύπτει απο την αναφορά του δελτίου τύπου του υπουργείου Δικαιοσύνης σε "υγειονομικές" πτυχές της υπόθεσης, γεγονός που δημιουργεί σοβαρά ερωτηματικά ως προς το ποια θα είναι άραγε τα "υγειονομικά" δεδομένα που θα έπρεπε να ενδιαφέρουν τον νομοθέτη για τη συμβίωση ανάμεσα σε δύο συναινούντες ενήλικους ανθρώπους.
Προτάσεις
Η άρση της διάκρισης θα επέλθει μόνο με ενοποιημένες νομοθετικές ρυθμίσεις τόσο για τα ομόφυλα όσο και για τα ετερόφυλα ζευγάρια.
Αίτημα
Ενιαία νομοθετική αντιμετώπιση και αποφυγή θεσμοθέτησης συμφώνων συμβίωσης "δύο ταχυτήτων"
4.3. Τεκνοθεσία
Παρατηρήσεις
Στο αρχικό σχέδιο νόμου που εκπονήθηκε επί κ. Παπαληγούρα στο υπουργείο Δικαιοσύνης, προβλέπεται η δυνατότητα από κοινού υιοθεσίας για άτομα τα οποία έχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης. Υπάρχει επίσης διάταξη για την γονική μέριμνα, για την τύχη των παιδιών που θα προκύψουν στο πλαίσιο της συμβίωσης (βιολογικών ή θετών), εφόσον λυθεί το σύμφωνο.
Ωστόσο, σύμφωνα με δηλώσεις του νυν υπουργού, δεν θα προβλεφθεί η δυνατότητα υιοθεσίας με το νομοσχέδιο που πρόκειται να εισαχθεί. Ο υπουργός σε συνέντευξή του δικαιολόγησε αυτήν την απόφαση αναφέροντας την ευκολία με την οποία λύεται το σύμφωνο συμβίωσης και την ανησυχία για το μέλλον των παιδιών.
Η δικαιολογία δεν είναι πειστική, εφόσον υπάρχει η διάταξη για τη γονική μέριμνα που λυνει το "πρόβλημα" του μέλλοντος των παιδιών, όχι μόνο των θετών αλλά και των βιολογικών.
Συνεπώς, ο αποκλεισμός υποκρύπτει μια ακόμη περίπτωση διάκρισης εις βάρος των ζευγαριών που δεν θέλουν να αποκτήσουν φυσικά τέκνα και που δεν επιθυμούν να τελέσουν γάμο.
Yπενθυμίζεται ότι με πρόσφατη απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου E.B. κατά Γαλλίας (22.1.2008) ο αποκλεισμός της αιτούσας από την δυνατότητα να υιοθετήσει, για το λόγο ότι ήταν ομοφυλόφιλη θεωρήθηκε παραβίαση του δικαιώματος σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής σε συνδυασμό με την απαγόρευση διακρίσεων. Αυτή η απόφαση θα πρέπει να αναγνωσθεί σε συνδυασμό με την απόφαση ΕΔΔΑ Karner κατά Αυστρίας (24.10.2003) για την παραβίαση των ίδιων δικαιωμάτων λόγω της μη επέκτασης του δικαιώματος παραμονής ομόφυλου στο σπίτι που εκμίσθωνε ο αποθανών σύντροφός του, καθώς και με την απόφαση ΔΕΚ C-267/06 (Γερμανία) για την επέκταση των συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων που ισχύουν σε ετερόφυλα ζευγάρια που συμβιώνουν στα ομόφυλα ζευγάρια.
Εξάλλου, όσον αφορά την ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, επισημαίνουμε την διακριτική μεταχείριση που ήδη περιλαμβάνεται στο άρθρο 1456 του Αστικού Κώδικα: "Αν η υποβοήθηση αφορά άγαμη γυναίκα, η συναίνεση αυτής και, εφόσον συντρέχει περίπτωση ελεύθερης ένωσης, του άνδρα με τον οποίο συζεί παρέχεται με συμβολαιογραφικό έγγραφο." Η διάταξη αυτή εκλαμβάνει ως δεδομένο ότι η άγαμη γυναίκα θα συζεί, σε περίπτωση ελεύθερης ένωσης, με έναν άνδρα. Επίσης ο Αστικός Κώδικας δεν αναφέρεται στους άγαμους άνδρες που συμβιώνουν με άλλους άνδρες, αποκλείοντας έτσι αυτές τις κατηγορίες από τα δικαιώματα της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, αλλά και από την υποχρέωση συμβολαιογραφικής συναίνεσης.
Τα τελευταία αυτά ζητήματα (της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και της υιοθεσίας από ομοφυλόφιλους γονείς) δεν έχουν απασχολήσει στην Ελλάδα καθόλου το δημόσιο διάλογο σχετικά με το σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης, μολονότι και σε αυτές τις περιπτώσεις εισάγονται αθέμιτες διακρίσεις. Η δυνατότητα προσφυγής στη λύση της παρένθετης μητρότητας θα πρέπει να επιτρέπεται σε κάθε ζευγάρι, ανεξάρτητα από το αν είναι ομόφυλο ή ετερόφυλο.
Προτάσεις
Η δυνατότητα υιοθεσίας θα πρέπει να προβλέπεται και για την περίπτωση ζευγαριών που συμβιώνουν στο πλαίσιο του συμφώνου.
Αίτημα
Διατήρηση της διάταξης για την υιοθεσία που υπάρχει στο αρχικό νομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης (2006), χωρίς ρήτρες που διακρίνουν τα ζευγάρια σε κατηγορίες με κριτήριο το φύλο.
Διόρθωση των διατάξεων για την ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή ώστε να λαμβάνει υπόψιν της και τις περιπτώσεις των ομόφυλων ζευγαριών.
4.4. Ενίσχυση της αξιοπιστίας του θεσμού
Παρατηρήσεις
Το σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης δεν έρχεται να υποκαταστήσει το γάμο, αλλά να παράσχει εναλλακτική λύση σε περιπτώσεις που οι ενδιαφερόμενοι δεν επιθυμούν να τελέσουν γάμο και να λύσει ορισμένες ανισότητες που σημειώνονται στην πράξη, από τα ζευγάρια που συμβιώνουν και ζητούν από το κράτος να σεβαστεί την επιλογή τους, αναγνωρίζοντας και τις έννομες συνέπειές της.
Ωστόσο, η απροϋπόθετη δυνατότητα μονομερούς λύσης του μπορεί να οδηγήσει σε καταστρατηγήσεις που θα απαξιώσουν τον νέο θεσμό εξ αρχής. Θα πρέπει να αναγνωριστεί ότι το δικαίωμα για την μονομερή λύση του συμφώνου μπορεί να ασκηθεί αφότου παρέλθει ένα μικρό χρονικό διάστημα. Έτσι θα αποφευχθεί η χρήση του συμφώνου για την "επίλυση" προβλημάτων ασχέτων με την απόφαση της συμβίωσης.
Προτάσεις
Προτείνουμε το δικαίωμα μονομερούς λύσης να μπορεί να ασκηθεί μετά την παρέλευση έξι μηνών από την υπογραφή του συμφώνου. Η από κοινού λύση δικαιολογημένα μπορεί να παραμείνει απροϋπόθετη, αφού ο σκοπός του νομοθετήματος δεν είναι να περιοριστεί η ελεύθερη βούληση και των δύο μερών, αλλά, μεταξύ άλλων, η προστασία του τυχόν πιο "αδύναμου" μέρους που επιθυμεί και την δέσμευση με το σύμφωνο.
Αίτημα
Να συμπληρωθεί η διάταξη για τη μονομερή λύση του συμφώνου με την προϋπόθεση της παρέλευσης ενός χρονικού διαστήματος από την υπογραφή του.
4.5. Αλλοδαποί και δικαιώματα πολιτογράφησης
Παρατηρήσεις
Η εισαγωγή ενός νέου θεσμού οικογενειακού δικαίου θα πρέπει να προβλέπει και σχετικές διατάξεις για την εφαρμογή του ως προς το δίκαιο των αλλοδαπών. Θα πρέπει να διευκρινιστεί ποια αποτελέσματα θα έχει η θέσπιση του συμφώνου συμβίωσης ως προς τη σχέση του προσώπου που συμβιώνει σε αυτό το πλαίσιο, με έλληνα σύντροφο.
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 5 Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας του 2004, για την πολιτογράφηση αλλοδαπού, η, κατ' αρχήν, χρονική προϋπόθεση της δεκαετούς διαμονής "δεν απαιτείται γι' αυτόν που είναι σύζυγος Έλληνα ή Ελληνίδας, διαμένει τουλάχιστον επί μία τριετία στην Ελλάδα και έχει αποκτήσει τέκνο".
Συνεπώς, αντίστοιχη ρύθμιση θα πρέπει να ισχύσει και για τους αλλοδαπούς που συνάπτουν σύμφωνο συμβίωσης με Έλληνες.
Παρατηρείται επίσης ότι κριτήριο είναι η τεκνοθεσία, γεγονός που αποτελεί ένα επιπλέον επιχείρημα υπέρ της δυνατότητας υιοθεσίας με το σύμφωνο συμβίωσης, ώστε να αποφευχθεί άλλη μια διάκριση εις βάρος των ομόφυλων ζευγαριών.
Εξυπακούεται ότι η υπογραφή συμφώνου συμβίωσης θα πρέπει να σημαίνει και εύκολη λήψη άδειας παραμονής.
Προτάσεις
Κατ' αναλογία προς τα ισχύοντα στο θεσμό του γάμου θα πρέπει να αναγνωριστούν σχετικά δικαιώματα για την πολιτογράφηση των αλλοδαπών που θα συνάψουν σύμφωνο συμβίωσης με Έλληνες. Ωστόσο, αυτό θα πρέπει να προβλέπεται με σαφήνεια και όχι με παραπεμπτικές διατάξεις και αναφορά στην "ανάλογη εφαρμογή" που μπορεί να δημιουργήσει συγχύσεις ως προς το πεδίο εφαρμογής, όπως αυτή που λύθηκε με την παραπάνω απόφαση ΔΕΚ C-267/06.
Προκειμένου να αποφευχθούν καταστρατηγήσεις, θα μπορούσε να εισαχθεί διάρκεια μεγαλύτερη των τριών ετών παραμονής, σε κάθε περίπτωση, όμως, όχι πέραν της εξαετίας.
Επίσης, προκειμένου να ενταχθεί η σύναψη του συμφώνου συμβίωσης στο άρθρο 5 του Κώδικα Ιθαγένειας επιβάλλεται η αναγνώριση της δυνατότητας υιοθέτησης, γιατί διαφορετικά θα εισαχθεί άλλη μια μορφή διάκρισης ανάμεσα σε ομόφυλα ή και ετερόφυλα ζευγάρια.
Αίτημα
Να περιληφθεί ρητή και συγκεκριμένη διάταξη για τις προϋποθέσεις πολιτογράφησης των αλλοδαπών που θα υπογράψουν σύμφωνο συμβίωσης με Έλληνες, λαμβάνοντας υπόψιν τις παραπάνω παρατηρήσεις.
Επίσης να προβλεφθεί εύκολη διαδικασία για τη λήψη άδειας παραμονής, όταν υπάρχουν σχετικά προβλήματα.
5. Αίτημα ακρόασης από την Επιτροπή Σας
Παρακαλούμε, ενόψει της συνεδρίασης της Ολομέλειας, να καλέσετε εκπροσώπους της Πρωτοβουλίας προκειμένου να αναπτύξουν και προφορικά τις θέσεις μας.
Εναλλακτικά κι εφόσον δεν προβλέπεται διαδικασία ακρόασης για την υποστήριξη των εγγράφων παρατηρήσεων, θα σας παρακαλούσαμε να παραστούμε ως ακροατές κατά τη συνεδρίαση.

.
6. Σύνοψη αιτημάτων
(α) Διαφάνεια, ίση μεταχείριση, χρονοδιάγραμμα και δημόσια διαβούλευση για την Ομάδα Εργασίας – αναστολή ψήφισης έως την υποβολή των πορισμάτων της – ενσωμάτωση των πορισμάτων σε ενιαίο νομοθέτημα που διέπει συνολικά το θεσμό του συμφώνου συμβίωσης,
(β) Ένταξη των ομόφυλων ζευγαριών στο πεδίο εφαρμογής του νομοθετήματος για το σύμφωνο συμβίωσης,
(γ) Αναγνώριση του δικαιώματος τεκνοθεσίας και ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, χωρίς διακρίσεις λόγω φύλου,
(δ) Χρονικός περιορισμός της ευχέρειας μονομερούς λύσης του συμφώνου,
(ε) Δικαιώματα πολιτογράφησης των αλλοδαπών που συνάπτουν σύμφωνο συμβίωσης με Έλληνες,
(στ) Παρουσία μας ενώπιον της Ολομέλειας της Επιτροπής Σας.