Τον δικηγόρο, τον επιλέγεις. Τον δικαστή, όχι.

Τις τελευταίες δύο μέρες έχω γίνει δέκτης πολλών ερωτημάτων, σχετικά με το συνήγορο του ειδικού φρουρού στην γνωστή υπόθεση. Αν μπορεί να του γίνει καταγγελία, μήνυση, αν δικαιούται να λέει ότι η Δικαιοσύνη θα αποφασίσει αν έπρεπε να χαθεί το παιδί, αν δικαιούται να επηρεάζει τους δικαστές πριν τη δίκη. Κάποιοι μου είπαν ότι "ο Κούγιας εξίσωσε τους δικηγόρους με τους μπάτσους".

"Οι δικηγόροι" δεν είναι ένα ενιαίο πράγμα. Υπάρχει βέβαια η συλλογικότητα του ΔΣΑ και του Συντονιστικού των Συλλόγων της χώρας, υπάρχουν οι κανόνες δεοντολογίας και επαγγελματικής ηθικής, ο κώδικας περί δικηγόρων. Από εκεί και πέρα καθένας έχει το δικό του υπόβαθρο, στυλ, εκπαίδευση, προϋπηρεσία, παιδεία, οπτική πάνω στα πράγματα. Δεν αισθάνομαι ότι θίγομαι ως "δικηγόρος", επειδή κάποιος άλλος δικηγόρος κατάφερε να γίνει αντιπαθής στην κοινή γνώμη, ακόμη κι αν υπέπεσε σε δεοντολογικά  ατοπήματα. Αν η κοινή γνώμη αντιλαμβάνεται τον Κούγια ως προσωποποίηση της δικηγορικής ιδιότητας , δεν είναι η ιδιότητα που έχει το πρόβλημα, αλλά η κοινή γνώμη που δεν έχει πλήρη εικόνα του θέματος.

Οι δικηγόροι είναι κάτι σαν τους βουλευτές: επιλέγεις αυτόν που αισθάνεσαι ότι θα σε εκπροσωπήσει καλύτερα και αποτελεσματικότερα. Έγραψα και σε πιο προηγούμενο άρθρο (όπου αναπτύσσω τις δικές μου θέσεις για τους δικηγόρους), ότι είμαστε κάτι σαν "αντιπολίτευση" της Δικαιοσύνης: χωρίς εμάς οι δικαστές θα αυθαιρετούσαν ασύστολα και δεν θα είχαν σφαιρική άποψη για τα γεγονότα που καλούνται να κρίνουν. Αλλά τον δικηγόρο τον επιλέγεις, τον δικαστή όχι. Δεν δικαιούμαστε να επιβάλλουμε στον κατηγορούμενο τον δικηγόρο που θέλουμε εμείς ή να του απαγορεύσουμε να εκπροσωπηθεί από τον δικηγόρο που επιλέγει αυτός. Όπως, αντίστροφα, δεν δικαιούται κι αυτός να επιλέξει τον δικαστή της αρεσκείας του.

Ένα κοινό σημειο που έχουμε οι δικηγόροι και οι δικαστές είναι η νομική επιστήμη, την οποία όλοι μας υπηρετούμε. Όπως κάθε επιστήμη, η νομική έχει τη δική της μεθοδολογία,  ορολογία, ιστορία και, κατ' εξοχήν, τους δικούς της δεσμευτικούς κανόνες. Δεν μπορούμε να κάνουμε "σκόντο" στους κανόνες, όσο κραυγαλέα κι αν είναι μια περίπτωση - κι αυτό δεν είναι τυπολατρεία, είναι συμπέρασμα που επιβεβαιώνεται καθημερινά κι από πάντοτε, ειδικά στα νομικά. Όπως δεν μπορεί να κάνει "σκόντο" ένας γιατρός στη δική του επιστημονική δουλειά - γιατί αλλιώς μπορεί να επέλθει το μοιραίο. Όπως δεν επιτρέπεται να κάνει "σκόντο" ένας ιατροδικαστής - γιατί έτσι δεν θα μάθουμε ποτέ την αλήθεια, ανεξάρτητα από την εκδοχή που θέλει η κοινή γνώμη.

Η κοινή γνώμη θα εκφραστεί θεσμικά μέσω του σώματος των ενόρκων. Με αυτόν τον τρόπο εισάγεται η λαϊκή αντίληψη κατά την εκδίκαση υποθέσεων για τα κακουργήματα της βαριάς παραβατικότητας. Αυτό είναι το μόνο "σκόντο" που επιτρέπει η νομική, για να μην μένει -και να μην φαίνεται ότι μένει- στον άκαμπτο τύπο.  Οι ένορκοι είναι και η συμμετοχή της λαϊκής κυριαρχίας στην απονομή της δικαιοσύνης.   Ακόμη κι αυτή η λαϊκή αντίληψη όμως, οφείλει να ακολουθήσει την νομική επιστήμη και με βάση αυτήν να αποφανθεί - όχι αυθαίρετα.

Δεν επιτρέπεται να σχολιάσω όσα δήλωσε ο Κούγιας ως συνήγορος υπεράσπισης ενός κατηγορουμένου, όσο κι αν θέλω.  Από τη στιγμή που ο κατηγορούμενος επέλεξε αυτόν τον συνήγορο, η επιλογή του δεν μπορεί παρά να είναι σεβαστή και να αφορά το στυλ και την "σχολή" που προσωποποιεί ο Κούγιας, είτε είναι αρεστή, είτε όχι. Αν ο συνήγορος επικαλείται τα θεία, αποδίδοντας εκεί το μοιραίο, αν αναφέρεται απαξιωτικά σε νεαρούς που σπάνε καθίσματα στα γήπεδα και μετά πηγαίνουν για καφέ στα Εξάρχεια, αν δεν εμμένει στην οδύνη και τη συγγνώμη, όλα αυτά εντάσσονται σε ένα δικηγορικό στυλ που ανταποκρίνεται στο προφίλ του συγκεκριμένου συνηγόρου τον οποίο επέλεξε ο κατηγορούμενος, στο πλαίσιο του δικαιώματός του. Μπορεί να αξιολογηθεί η επιλογή του κατηγορουμένου, μπορεί να αξιολογηθεί το στυλ του δικηγόρου, δεν μπορεί όμως να απαγορευθεί τίποτε από τα δύο. 

Δικαιούμαι όμως να σχολιάσω την ανακοίνωση του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, ο οποίος μολονότι έχει διαγράψει τον Κούγια, άσκησε πειθαρχική δίωξη εναντίον του, κάνοντας λόγο για περιύβριση νεκρού και για αντιδεοντολική συμπεριφορά εναντίον των συναδέλφων που είχαν αρχικώς εκπροσωπήσει τον κατηγορούμενο. 

«Η υπερασπιστική λειτουργία αποτελεί απόλυτο δικαίωμα, υπόκειται όμως στους κανόνες δικηγορικής δεοντολογίας. Η περιύβριση του νεκρού 15χρονου, είτε ατομικά, είτε με αναπαραγωγή των απόψεων του εντολέα του στα ΜΜΕ, καθώς και η δυσφήμιση των δικηγόρων που δεν δέχθηκαν να αναλάβουν την υπεράσπιση, αντίκειται στους κανόνες δικηγορικής δεοντολογίας και την υποχρέωση ευθέως τρόπου υπεράσπισης. Συνιστά μια νέα -ηθική- δολοφονία, η οποία πυροδοτεί την ένταση τις ημέρες που όλη η ελληνική κοινωνία εξεγείρεται και διαδηλώνει τιμώντας τη μνήμη του και καταγγέλλει την αστυνομική αυθαιρεσία» 

Θα πρέπει να τραβηχτεί μια διαχωριστική γραμμή εδώ: 

(α) υπάρχει το υπόμνημα του κατηγορουμένου, το οποίο συνέταξε μεν ο Κούγιας, αλλά με την ιδιότητα του συνηγόρου, δηλαδή στο πλαίσιο της εντολής που του έδωσε ο πελάτης του. Σε αυτό το υπόμνημα υπάρχουν ορισμένοι ισχυρισμοί εις βάρος της μνήμης του νεκρού παιδιού και αν αυτοί οι ισχυρισμοί είναι συκοφαντικοί ή εξυβριστικοί, τότε ο υπογράφων κατηγορούμενος θα πρέπει να κηρυχθεί ένοχος του αδικήματος της προσβολής μνήμης νεκρού (άρθρο 365). Μέχρι την κήρυξή του αυτή, πρέπει να θεωρείται αθώος. Υπάρχει πάγια νομολογία, κατά την οποία  ο δικηγόρος δεν ευθύνεται ατομικώς για τους ισχυρισμούς των εντολέων του, εφόσον δεν παραβαίνει την εντολή τους. 

(β) υπάρχουν οι δηλώσεις Κούγια στα μέσα ενημέρωσης. Υπό την  ιδιότητα του συνηγόρου κι αυτές. Του συγκεκριμένου συνηγόρου, με το συγκεκριμένο δικηγορικό στυλ. Το οποίο προφανώς εκφράζει τον κατηγορούμενο, αφού αυτόν τον δικηγόρο επέλεξε. Είναι ένα ζήτημα αν οι απαξιωτικες δηλώσεις του Κούγια για τους συναδέλφους που είχαν προηγουμένως εκπροσωπήσει τον κατηγορούμενο είναι εντός ή εκτός του πλαισίου της εντολής. Μόνο που η δικηγορική ιδιότητα δεν μας επιτρέπει να αμφιβάλλουμε: αν δεν αποδειχθεί το αντίθετο, ο συνήγορος καλύπτεται από το τεκμήριο της φαινόμενης πληρεξουσιότητας. "Στο δικαστήριο, όχι στα μέσα ενημέρωσης", θα έλεγε ένας τυπικά σκεπτόμενος νομικός. Αυτό όμως είναι πια συζητήσιμο και είμαι της γνώμης ότι οι δηλώσεις ενός συνηγόρου στο πλαίσιο μιας συγκεκριμένης υπόθεσης, είτε γίνονται επί της έδρας είτε στα μέσα ενημέρωσης, αμέσως εκτός της αίθουσας, δεν μπορεί παρά να αφορούν τον πελάτη του και να καλύπτονται από την φαινόμενη πληρεξουσιότητά του. Ο οποίος πελάτης θα μπορούσε άλλωστε να τον είχε απολύσει, αν διαφωνούσε.

Υπάρχει ένα τεράστιο ερωτηματικό πάντως για την έκταση στην οποία ένας Σύλλογος μπορεί να λειτουργήσει κατασταλτικά απέναντι σε ένα στυλ δικηγορίας, όσο ενοχλητικό κι αν θεωρείται αυτό από την κοινή γνώμη.  Με τέτοιες παρεμβάσεις, ουσιαστικά, θεωρώ ότι αποτρέπεται ο πολίτης από το να επιλέξει ελεύθερα τον δικηγόρο που θέλει. "Μα είναι στυλ δικηγορίας η προσβολή μνήμης νεκρού και η αντιδεοντολογική συμπεριφορά εις βάρος συναδέλφων;" θα αντέτεινε κάποιος. Θα απαντούσα ότι για την προσβολή μνήμης νεκρού καταδικάζεται κάποιος μόνο από τον φυσικό δικαστή, όπως λέει το Σύνταγμα, κι αυτός δεν είναι κανένας "Σύλλογος". Για την αντιδεοντολογική συμπεριφορά, δεν άκουσα τον θιγόμενο πρωην συνήγορο να αντιδρά σε αυτά που είπε ο Κούγιας (χωρίς να το αποκλείω βέβαια). Αν ο πρώην συνήγορος δεν έχει αντιδράσει όμως, τότε λυπάμαι που ο  Σύλλογος λειτουργεί αυτεπάγγελτα σαν μπαμπάκας που τραβάει το αυτί, επεμβαίνοντας για το πως θα ασκεί "ηθικότερα" το επάγγελμά του ένας ελεύθερος επαγγελματίας που ελεύθερα επελέγη από τον πελάτη του.

Ακόμη κι αυτό που λέει ο Κώδικας περί Δικηγόρων (της δεκαετίας του '50), ότι ο δικηγόρος "Οφείλει ιδία να μην υπερασπίζει παρανόμους και προφανώς αδίκους υποθέσεις, να απέχει παντός μη ευθέος τρόπου υπερασπίσεως…" θεωρώ ότι είναι ασύμβατο τόσο με το τεκμηριο της αθωότητας (τι θα πει "προφανώς άδικη πράξη", αν δεν έχει αποφανθεί αμετάκλητα το δικαστήριο;) όσο  με το ανθρώπινο δικαίωμα σε μια δίκαιη δίκη (άρθρο 6 ΕΣΔΑ = ο φιμωμένος δικηγόρος δεν μπορεί να είναι ένας αποτελεσματικός συνήγορος), αλλά και με το δικαίωμα ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας του δικηγόρου και συμμετοχής του στην κοινωνική ζωή της χώρας (άρθρο 5 Σ.).  Τι θα πει "μη ευθύς τρόπος υπεράσπισης" αν όχι "οι δικηγόροι θα μιλούν μόνο στα δικαστήρια και πουθενά αλλού"; Μια σαφέστατη βολή κατά της ελευθερίας της έκφρασης.

Θα περίμενα ο αντίλογος στις δηλώσεις Κούγια να γίνει σε επίπεδο διαλεκτικής κι όχι να επιζητάται η καταστολή για τα λεγόμενά του.

Για όσους επιθυμούν πραγματικά την τιμωρία σε αυτήν την υπόθεση, θα έλεγα ότι η μόνη ασφαλής οδός είναι η τήρηση μέχρι κεραίας όλων όσα επιβάλλει το δίκαιο. Η παραμικρή απόκλιση, θα οδηγήσει ακόμα και την τυχόν αρχικά "επιθυμητή" απόφαση, σε πιθανή κατάρριψη στα επόμενα στάδια. Αν αποστερηθεί λ.χ. ο κατηγορούμενος από τον δικηγόρο της επιλογής του, είναι μια παράβαση της δίκαιης δίκης. Αν οι υπουργοί που προϊστανται πειθαρχικών οργάνων κάνουν μεροληπτικές δηλώσεις, δίνουν απλόχερα βάσιμες ενστάσεις για προσβολή της απόφασης, λόγω πρόδηλης μεροληψίας και επηρεασμού των οργάνων από τους πολιτικούς προϊσταμένους.   Αν τα πειθαρχικά και οι δικαστές δεν είναι νηφάλιοι κατά την κρίση τους, αλλά παρασυρθούν αποδεδειγμένα από εξωνομικούς παράγοντες και πάλι θα υπάρχει πρόβλημα. 

Δεν υπάρχει άλλη λύση: πρέπει να αφήσουμε το δικαιϊκο σύστημα να λειτουργήσει με τους δικούς του κανόνες, γιατί διαφορετικά το ίδιο το σύστημα θα αποτάξει την όποια εξωνομική επιθυμία. 

Το πολιτικό θέμα θα λυθεί με πολιτικό αγώνα και αντιπαράθεση. Το νομικό θέμα δεν μπορεί παρά να λυθεί στο πλαίσιο της συγκεκριμένης ένδικης διαφοράς. Δεν περιμένω δικαστική απόφαση από πολιτικούς, δεν περιμένω πολιτική λύση από δικαστές.