Θεσμικό ατόπημα του προέδρου της Εθνικής Επιτροπής Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

Σύμφωνα με δύο δημοσιεύματα, στο επιτελείο των στενών συνεργατών ενός υποψήφιου δημάρχου Αθηνών βρίσκεται και ο κ. Κωστής Παπαϊωάννου (βλ. ΤΟ ΒΗΜΑ εδώ και ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ εδώ). Ο κ. Παπαϊωάννου αναφέρεται ως πρόεδρος του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας. Όμως ο κ. Παπαϊωάννου κατέχει και μια δημόσια θέση, η οποία αποσιωπάται από τα δημοσιεύματα: είναι ο πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (http://www.nchr.gr).

Η Επιτροπή αυτή αποτελεί συμβουλευτικό όργανο της Πολιτείας με γνωμοδοτικές αρμοδιότητες σε ζητήματα ανθρώπινων δικαιωμάτων και η βασική της θεσμική αποστολή είναι η εξέταση νομοθετικών μέτρων και ο προ-έλεγχος της συνταγματικότητας τους και της συμβατότητάς τους με το διεθνές δίκαιο των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Θεσπίστηκε με το Ν. 2667/1998 και βασίζεται στις Αρχές του Παρισιού. Σύμφωνα με τις Αρχές του Παρισιού, οι οποίες αποτελούν διακήρυξη του ΟΗΕ για το καθεστώς των Εθνικών Αρχών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου [βλ. εδώ: Principles relating to the Status of National Institutions (The Paris Principles)], ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό της ΕΕΔΑ πρέπει να είναι η ανεξαρτησία της. Τον στοχο της ανεξαρτησίας υπογραμμίζει επίσης η Επιτροπή του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα [βλ. εδώ: National institutions for the promotion and protection of human rights].

Σύμφωνα με τον Κανονισμό Λειτουργίας της ΕΕΔΑ, ο Πρόεδρος έχει ευρύτατες αρμοδιότητες εκπροσώπησης της Επιτροπής και αποτελεί ουσιαστικά το πρόσωπο που κομίζει τα μηνύματά της στην κοινωνία, καθώς και στους διεθνείς συνομιλητές του θεσμού (βλ. εδώ). Επομένως η ανεξάρτητη λειτουργία της ΕΕΔΑ κρίνεται στα μάτια της κοινής γνώμης από την συμπεριφορά του προέδρου της. Δεν πρόκειται δηλαδή για τον πρόεδρο της ΕΡΤ ή τον πρόεδρο της ΔΕΗ, ο οποίος θα μπορούσε να στηρίζει πολιτικά κάποιον υποψήφιο, χωρίς να τίθεται ζήτημα για την ορθή λειτουργία του οργανισμού του.

Η συμμετοχή όμως του κ. Παπαϊωάννου στον κύκλο έμπιστων συνεργατών ενός υποψήφιου Δημάρχου θίγει το ανεξάρτητο προφίλ που θα πρέπει να παρουσιάζει ως πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Διότι προϊσταται ενός οργανισμού που υπηρετεί το Κράτος Δικαίου, δηλαδή θα έπρεπε να βρίσκεται πέρα από τους πλειοψηφικούς συσχετισμούς που συνδέονται με τις εκλογικές διαδικασίες για αιρετές θέσεις. Δεν είναι θεσμικά συνεπές ο εν ενεργεία προϊστάμενος αυτής της ανεξάρτητης Επιτροπής να υποβαθμίζεται στα μάτια της κοινής γνώμης σε "έμπιστο συνεργάτη" ενός υποψήφιου δημάρχου. Ακόμη κι αν ο εν λόγω υποψήφιος δήμαρχος είναι ο πρώτος που "νομιμοποίησε" την ιδιότυπη αυτή μεταπήδηση: από μία θεσμική αποστολή με αξιώσεις ανεξαρτησίας (Συνήγορος του Πολίτη), στην διεκδίκηση ενός αιρετού αξιώματος με την υποστήριξη του κυβερνώντος κόμματος και άλλων πολιτικών φορέων της ήσσονος αριστεράς.

Το χειρότερο απ' όλα καταγράφεται στο δημοσίευμα της "Καθημερινής", στο οποίο στελέχη της Ανεξάρτητης Αρχής καταγράφονται ως η ... τέταρτη "πολιτική τάση" που υποστηρίζει τον εν λόγω υποψήφιο Δήμαρχο. Έτσι λοιπόν μια Ανεξάρτητη Αρχή υποβαθμίστηκε πια σε έναν άτυπο πολιτικό "χώρο", που διεκδικεί συμμετοχή στη νομή της εξουσίας, όπως παλαιότερα ο Στρατός ή η Αυλή. Η προοδευτική δημοκρατική παράταξη που υποστήριξε την ίδρυση και τη λειτουργία του Συνηγόρου του Πολίτη και της Εθνικής Επιτροπής των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου επιδιώκει τώρα να μετατρέψει σε ψήφους μια θεσμική κατάκτηση της σύγχρονης δημοκρατίας. Υποπίπτοντας σε αλλεπάλληλα θεσμικά ατοπήματα, τα οποία υποτίθεται ότι είναι πταίσματα προκειμένου να χτυπηθεί ο αντίπαλος υποψήφιος Δήμαρχος. Η πλήρης απαξίωση και εργαλειοποίηση των θεσμών. Οι οποίοι, όμως, εκδικούνται.

Έχουμε Συνήγορο του Πολίτη;

Σήμερα ανακοινώθηκε η παραίτηση του Συνηγόρου του Πολίτη, η οποία υποβλήθηκε στον Πρόεδρο της Βουλής (βλ. εδώ). Η καθυστέρηση της παραίτησης για ένα μήνα περίπου, ενώ ο Συνήγορος είχε εμπλακεί στην εκλογολογία και τελικά αποφάσισε να θέσει υποψηφιότητα για δήμαρχος, αποδόθηκε στη μη ολοκλήρωση της διαδικασίας πρόσληψης ειδικού επιστημονικού προσωπικού (βλ. εδώ). Σύμφωνα με την ανακοίνωση, κατά τη διάρκεια αυτού του μήνα παρέμεινε τυπικά στη θέση του (το "αξίωμα", όπως επιμένει να χαρακτηρίζει ακόμα και σήμερα την αποστολή του, αλλά και την ιδιότητα του δημάρχου) ενώ ένα ερώτημα είναι εάν σε αυτή την τυπική παραμονή του καταβλήθηκαν και τα 4.000 ευρώ στα οποία, κατά την υπουργική απόφαση του 1998, πρέπει να κυμαίνονται οι μηνιαίες αποδοχές του.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η ανεξάρτητη αρχή ήδη αριθμεί 204 άτομα συνολικό προσωπικό (βλ. εδώ), ενώ σε άλλες χώρες ο Συνήγορος του Πολίτη απασχολεί πολύ λιγότερα στελέχη (στη Γαλλία 100 άτομα, στην Αυστρία 65 άτομα, στη Δανία 85 άτομα, στην Ιρλανδία 82, στο Βέλγιο 47). Λέγεται ότι ο Έλληνας Συνήγορος του Πολίτη απασχολεί τους περισσότερους υπαλλήλους από κάθε ομόλογό του θεσμό παγκοσμίως. Eν πάσει περιπτώσει, πριν από τέσσερις ημέρες διαβάζουμε στην ιστοσελίδα του Συνηγόρου ότι ολοκληρώθηκε η διαδικασία πρόσληψης ενός (1) ειδικού επιστήμονα και σήμερα υποβλήθηκε η παραίτηση του κ. Καμίνη.

Το μεγάλο ερώτημα που τίθεται είναι τι γίνεται από εδώ και πέρα με τον Συνήγορο του Πολίτη. Όσο ο κ. Καμίνης ήταν "κωλυόμενος", αλλά μη παραιτηθείς, αναπληρωνόταν από την αρχαιότερη Βοηθό Συνήγορο, την καθηγήτρια κ. Σπανού. O κ. Καμίνης είχε πει ότι έως την εκλογή νέου Συνηγόρου θα τον αναπληρώνει η κ. Σπανού, αλλά ο Ν.3094/2003 προβλέπει την αναπλήρωση μόνο για το χρόνο που ο Συνήγορος "κωλύεται" ή "απουσιάζει" και δεν προβλέπει τι γίνεται σε περίπτωση που ο Συνήγορος παραιτηθεί. Στο θέμα της παραίτησης αναφέρεται ο Ν.3051/2002, όπου αναφέρει ότι ορίζεται νέο μέλος από τη Βουλή μέχρι το πέρας της θητείας που διακόπηκε. (Για όλο το νομικό ζήτημα της εφαρμογής αυτών των διατάξεων βλ.: Η αναπλήρωση του Συνηγόρου του Πολίτη).

Το συμπέρασμα είναι ότι υπάρχει αμφιβολία εάν η Βοηθός Συνήγορος νομιμοποιείται να ασκεί καθήκοντα Συνηγόρου του Πολίτη μετά την παραίτηση του κ. Καμίνη. Αυτό είναι ένα σοβαρό θεσμικό θέμα το οποίο οφείλει να διευθετήσει άμεσα η Κυβέρνηση, με την υποστήριξη της οποίας ενθαρρύνθηκε η υποψηφιότητα και τελικά η παραίτηση του Συνηγόρου του Πολίτη.

Θα πρέπει ο Πρόεδρος της Βουλής να συγκαλέσει άμεσα την Διάσκεψη των Προέδρων προκειμένου να δρομολογηθεί η διαδικασία της εκλογής νέου Συνηγόρου του Πολίτη κι όχι να περιμένουμε μέχρι το τέλος των δημοτικών εκλογών, διότι μια τέτοια παράλυση της Αρχής θα επιφέρει οριζόντια πτώση στην ποιότητα των δημόσιων υπηρεσιών. Παράλληλα, θα ήταν καλό να εμπνευστεί κι ο νομοθέτης από αυτές τις ακροβασίες, θωρακίζοντας το θεσμό του Συνηγόρου του Πολίτη από πρόωρες παραιτήσεις για πολιτικούς σκοπούς (βλ. Η παραίτηση του Συνηγόρου του Πολίτη και η ανάγκη προστασίας του θεσμού από πρόωρες παραιτήσεις).

Το ερώτημα "habemus ombudsman ?" πρέπει να απαντηθεί χωρίς καθυστερήσεις.

H διαδικτυακή ανάρτηση του "πόθεν έσχες" και η Αρχή Προστασίας Δεδομένων

Σύμφωνα με σχετικό δημοσίευμα της "Ε", η Αρχή Προστασίας Δεδομένων τοποθετήθηκε αρνητικά για την διαδικτυακή ανάρτηση του "πόθεν έσχες" των βουλευτών, επικαλούμενη την αντίθεση της σχετικής ρύθμισης στο κοινοτικό δίκαιο (βλ. εδώ).

Φυσικά δεν υπάρχει καμία διάταξη του "κοινοτικού δικαίου" (πλέον "ενωσιακό δίκαιο") που να απαγορεύει συγκεκριμένα την διαδικτυακή ανάρτηση της περιουσιακής κατάστασης των βουλευτών. Η Αρχή είναι πολύ πιθανό να επικαλεστεί όμως την απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (πρώην "Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων") στην υπόθεση της δημοσιοποίησης των μισθών των υπαλλήλων της Αυστριακής δημόσιας ραδιοτηλεόρασης (βλ. εδώ). Σε εκείνη την απόφαση το Δικαστήριο απεφάνθη ότι σε τέτοιες περιπτώσεις εφαρμόζεται η κοινοτική Οδηγία 95/46 για την προστασία προσωπικών δεδομένων, αλλά αυτό δεν απαγόρευε στην Αυστρία την ίδια τη δημοσιοποίηση των στοιχείων, αρκεί τα εθνικά δικαστήρια να έκριναν ότι αυτή είναι αναγκαία για λόγους διαφάνειας (ήταν προδικαστική απόφαση του ΔΕΚ). Οπότε, η κοινοτική νομολογία δεν είναι απαγορευτική κατ' αρχήν για μια τέτοια δημοσιοποίηση.

Επιπλέον, oι ανώτατοι λειτουργοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης δημοσιοποιούν μια κατάσταση οικονομικών συμφερόντων στις ιστοσελίδες του θεσμικού οργάνου στις οποίες υπηρετούν. Για παράδειγμα ο Ευρωπαίος Επόπτης Προστασίας Δεδομένων έχει αναρτήσει στην ιστοσελίδα του σχετικές δηλώσεις για κάθε έτος (βλ. εδώ). Την αντίστοιχη δήλωση που υποβάλουν και οι Ευρωβουλευτές βρίσκουμε αναρτημένη στα βιογραφικά τους στην ιστοσελίδα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (βλ. εδώ). Επομένως, η ίδια η ΕΕ έχει αποδεχθεί το μέτρο της διαδικτυακής ανάρτησης των οικονομικών προσωπικών δεδομένων για κρατικούς λειτουργούς.

Στο μέτρο λοιπόν που το ρεπορτάζ της "Ε" είναι ακριβές, δυστυχώς αποκαλύπτεται για μία ακόμη φορά ότι αφενός η Αρχή Προστασίας Δεδομένων δεν είναι σε θέση να αντεπεξέλθει στην διττή αποστολή της, καθώς κατά την Οδηγία 95/46 πρέπει να διασφαλίζει -εκτός από την προστασία- και την "ελεύθερη κυκλοφορία" των προσωπικών δεδομένων. Αφετέρου, η Κυβέρνηση δεν είναι έτοιμη να παρουσιάσει μια ολοκληρωμένη εικόνα ρύθμισης στην Αρχή, όπως συνέβη και με την περίπτωση της απογραφής των δημοσίων υπαλλήλων, με αποτέλεσμα να εκτίθεται στα μέσα ενημέρωσης, αλλά και να δείχνει ότι σαστίζει όταν η Αρχή επικαλείται ανύπαρκτες απαγορεύσεις.

Χρειάζεται λοιπόν αφενός η Αρχή να αναβαθμιστεί σε Information Commissioner για να συνειδητοποιήσει το ρόλο της ως θεσμού υπέρ της διαφάνειας κι αφετέρου η Κυβέρνηση να είναι καλύτερα προετοιμασμένη όταν παραδίδει νομοσχέδια που περιέχουν και πτυχές προστασίας προσωπικών δεδομένων.

O Συνήγορος του Πολίτη για τις διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού

Φίλοι που ασχολούνται με την υποστήριξη των ανθρώπινων δικαιωμάτων χωρίς διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού με ρώτησαν για τις σχετικές δράσεις του Συνηγόρου του Πολίτη. Για να αξιολογηθεί το έργο μιας ανεξάρτητης αρχής σε ένα συγκεκριμένο τομέα αρμοδιότητας θα έθετα τρεις παραμέτρους: (α) χτίσιμο συνείδησης των πολιτών σχετικά με τα δικαιώματά τους με δημόσιες παρεμβάσεις (raising awareness), (β) συνεργασία με τους φορείς της κοινωνίας των πολιτών (ΜΚΟ) που δραστηριοποιούνται στον τομέα, (γ) αποτελεσματικότητα σε παρεμβάσεις επί συγκεκριμένων υποθέσεων και (δ) συνέπεια λόγων και έργων.

Ο Συνήγορος του Πολίτη γενικώς έχει την αρμοδιότητα να μεριμνά για την τήρηση της αρχής της ισότητας από τις δημόσιες υπηρεσίες. Ειδικότερα όμως με το Ν.3304/2005 του ανατέθηκε η αρμοδιότητα της προώθησης της αρχής της ίσης μεταχείρισης χωρίς διακρίσεις για λόγους -μεταξύ άλλων - "γενετήσιου προσανατολισμού". Ας εξετάσουμε τις σχετικές επιδόσεις του με βάση την παραπάνω κατηγοριοποίηση.

(α) Ενημέρωση για τα δικαιώματα

Κύρια επικοινωνιακά εργαλεία του Συνηγόρου του Πολίτη είναι: (i) η ιστοσελίδα του, (ii) η Ετήσια Έκθεση που υποβάλλει κάθε έτος στη Βουλή, (iii) οι Ειδικές Εκθέσεις για συγκεκριμένα θέματα, (iv) η εκτύπωση έντυπου ενημερωτικού υλικού, (v) η δημοσιοποίηση Πορισμάτων σε συγκεκριμένες υποθέσεις στις οποίες η Διοίκηση δεν συμμορφώθηκε προς τις υποδείξεις του και (vi) η διοργάνωση θεματικών εκδηλώσεων/συνεδρίων/ημερίδων με ελεύθερη προσέλευση του κοινού.

(i) H ιστοσελίδα του Συνηγόρου περιλαμβάνει μια ειδική υποσελίδα με τίτλο "Ο Συνήγορος για την ίση μεταχείριση". Εκεί υπάρχει και ο υποφάκελος για τις διακρίσεις λόγω "γενετήσιου προσανατολισμού" (βλ. εδώ). Ωστόσο στον υποφάκελο ενημερωνόμαστε μόνο για 2 υποθέσεις, μία του 2005 και μία του 2008, ενώ υπάρχουν κι άλλες υποθέσεις για αυτά τα θέματα, οι οποίες όμως δεν έχουν ταξινομηθεί εδώ. Ένα πολύ σημαντικό πόρισμα του Συνηγόρου, το οποίο αφορά παράνομες προσαγωγές ατόμων από το Ζάππειο, το οποίο συνυπογράφει ο ίδιος ο κ. Καμίνης θα έπρεπε να βρίσκεται σε αυτή την ιστοσελίδα (βλ. εδώ το Πόρισμα "Νόμιμες προϋποθέσεις προσαγωγών και αστυνομικών ερευνών", Ιούνιος 2003).

(ii) Στις Ετήσιες Εκθέσεις, ειδικά στα κεφάλαια του Κύκλου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ενώ η διάρθρωση περιλαμβάνει κατηγορίες για θέματα ιθαγένειας, αλλοδαπών, θρησκευτικής ελευθερίας, αυτοπροσδιορισμού και διαφορετικότητας, δεν υπάρχει ειδικό κεφάλαιο σχετικά με την προστασία των δικαιωμάτων ομοφυλόφιλων, λεσβιών, διεμφυλικών και αμφιφυλόφιλων. Σαν να μην υπάρχει ένα τέτοιο ειδικό κεφάλαιο στον τομέα της προστασίας των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

(iii) Στις Ειδικές Εκθέσεις για την προώθηση της αρχής της ίσης μεταχείρισης υπάρχει πάντοτε ένα κεφάλαιο σχετικά με την ίση μεταχείριση χωρίς διάκριση λογω σεξουαλικού προσανατολισμού:

- Στην Ειδική Ετήσια Έκθεση του 2005 υπάρχει αναφορά σε μία (1) σχετική υπόθεση, που αφορούσε καταγγελλόμενη αθέμιτη διάκριση λόγω της σεξουαλικότητας ενός φοιτητή (βλ. εδώ, σελ. 10)

- Στην Ειδική Ετήσια Έκθεση του 2006 δεν υπάρχει καμία αναφορά σε σχετική υπόθεση (βλ. εδώ).

- Στην Ειδική Ετήσια Έκθεση του 2007 δεν υπάρχει καμία αναφορά σε σχετική υπόθεση (βλ. εδώ).

- Στην Ειδική Ετήσια Έκθεση του 2008 υπάρχει αναφορά σε μία (1) σχετική υπόθεση: την γνωμοδότηση εκ μέρους του Συνηγόρου του Πολίτη ότι ο αποκλεισμός ομόφυλων ζευγαριών από τη σύναψη συμφώνου συμβίωσης δεν προσκρούει στο ευρωπαϊκό κοινοτικό δίκαιο (βλ. εδώ, σελ. 17).

- Στην Ειδική Ετήσια Έκθεση του 2009 υπάρχουν δύο (2) αναφορές σε σχετικές υποθέσεις: η πρώτη αφορά την λογοκρισία ενός φιλιού ανάμεσα σε δύο άνδρες στη Λυρική Σκηνή (υποθεση Ρούσαλκα) και η δεύτερη στην ανάκληση άδειας καταστήματος σε νησί του Αιγαίου που η προσφεύγουσα θεώρησε ότι οφειλοταν στο σεξουαλικό της προσανατολισμό.

Επομένως, συνολικά ο Συνήγορος έχει αναφερθεί στις Ειδικές Εκθέσεις του από το 2005 ως σήμερα σε τέσσερις (4) υποθέσεις λόγω σεξουλικού προσανατολισμού. Το επιχείρημα - μόνιμη επωδός του Συνηγόρου ότι ο μικρός αριθμός υποθέσεων οφείλεται στο ότι οι πολίτες διστάζουν να αναφέρουν τόσο ευαίσθητα θέματα δεν είναι επαρκές για τις χαμηλές επιδόσεις του: ο Συνήγορος έχει αυτεπάγγελτη αρμοδιότητα και αν είχε τα ζητήματα ΛΟΑΤ δικαιωμάτων σε προτεραιότητα θα μπορούσε να είχε παρέμβει σε όλα χωρίς να έχει υποβληθεί αναφορά από τους πολίτες (όπως λ.χ. στην περίπτωση του αποκλεισμού ομοφυλόφιλων από την αιμοδοσία, καθώς και στην περίπτωση των γάμων της Τήλου, όπου θα μπορούσε να είχε εκδώσει αυτεπαγγέλτως μια Ειδική Έκθεση με τη νομική ανάλυση του για το συνταγματικό δικαίωμα στο γάμο, όπως έκανε και η Κύπρια Συνήγορος του Πολίτη).

(iv) έντυπο ενημερωτικό υλικό

Το 2009, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Περηφάνιας, ο Συνήγορος του Πολίτη εκτύπωσε και διένειμε ενημερωτικά φυλλάδια (flyers), τα οποία βρίσκονται αναρτημένα και στην ιστοσελίδα του (βλ. εδω, εδώ, εδώ κι εδώ).

(v) Δημοσιοποίηση πορισμάτων σε υποθέσεις που η Διοίκηση δεν συμμορφώθηκε

Όταν η Διοίκηση αρνείται να συμμορφωθεί, ο Συνήγορος έχει την αρμοδιότητα να δώσει στη δημοσιότητα ένα Πόρισμα με τις διαπιστώσεις και τις συστάσεις του. Αυτή είναι και η μόνη μορφή ιδιότυπης κύρωσης που μπορεί να επιβάλλει ο Συνήγορος, μια ανεξάρτητη αρχή που επιδιώκει την επίλυση των προβλημάτων με βάση την δύναμη της λογικής και χωρίς κυρώσεις.

Δυστυχώς, ο Συνήγορος δεν έχει δημοσιοποιήσει κανένα πόρισμα για διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού σε περιπτώσεις που η Διοίκηση δεν συμμορφώθηκε, με μόνη "κρυφή" εξαιρεση την περίπτωση των παράνομων προσαγωγών στο Ζάππειο (βλ. εδώ). Σε μία περίπτωση όμως δημοσιοποίησε μια "σύνοψη διαμεσολάβησης" κατά την οποία όμως η Διοίκηση συμμορφώθηκε: επρόκειτο για το αίτημα ασύλου του σεξουαλικού ιρακινού πρόσφυγα "Άλεξ", στον οποίο ύστερα από ένα Γολγοθά και κατόπιν παρέμβασης Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων αλλά και του αρμόδιου Ευρωπαίου Επιτρόπου χορηγήθηκε άσυλο (βλ. εδώ Σύνοψη Διαμεσολάβησης - Αναγνώριση της προσφυγικής ιδιότητας σε αιτούντα άσυλο λόγω του σεξουαλικού του προσανατολισμού).

Θα έπρεπε να είχε συντάξει Πόρισμα λ.χ. για την υπόθεση της Ρούσαλκα, για την οποία συντάχθηκαν ορισμένα σημαντικά κείμενα απο τον Κύκλο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, τα οποία όμως μόνο εν περιλήψει δημοσιεύθηκαν στην ιστοσελίδα του Συνηγόρου (στην Ετήσια Έκθεση Ίσης Μεταχείρισης του 2009).

(vi) Διοργάνωση εκδηλώσεων/συνεδρίων/ημερίδων

Ο Συνήγορος του Πολίτη δεν έχει διοργανώσει κάποια εκδήλωση ειδικά για τα θέματα διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού. Αντίθετα, έχει οργανώσει ημερίδες για το ιατρικό απόρρητο, για την προστασία του περιβάλλοντος και για το δικαίωμα πρόσβασης στα δημόσια έγγραφα.

(β) Συνεργασία με φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών και ΜΚΟ

Ενώ ο Συνήγορος του Πολίτη έχει καλέσει για συντονισμένη δράση τις ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στον τομέα (α) των δικαιωμάτων των Ρομά και (β) των δικαιωμάτων των παιδιών, δεν έχει απευθύνει αντίστοιχη πρόσκληση προς τις ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στον τομέα των ΛΟΑΤ δικαιωμάτων. Κι αυτό, μολονότι τέτοιες οργανώσεις έχουν απευθυνθεί στον Συνήγορο του Πολίτη στο πλαίσιο αναφορών (βλ. υπόθεση Ιρακινού πρόσφυγα και υπόθεση Ρούσαλκα).

(γ) Αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων

(i) Στην υπόθεση του φοιτητή που κατήγγειλε διάκριση λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού, ύστερα από την παρέμβαση του Συνηγόρου τελικά δεν επιβλήθηκε το απειλούμενο μέτρο της αποβολής από το πανεπιστήμιο, αλλά θεωρήθηκε κι ότι η απειλούμενη διάκριση δεν αφορούσε τον προσανατολισμό του σπουδαστή. H υπόθεση θεωρήθηκε ότι δεν εμπίπτει στο νόμο για την ίση μεταχείριση, για λόγο που αναφέρεται στην νομοτεχνική ανάπτυξη του ν.3304/2005, ενώ στην υπόθεση Ρούσαλκα (το 2009) αναγνωρίστηκε ότι η ίση μεταχείριση χωρίς διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού εμπίπτει στην αρμοδιότητα του Συνηγόρου, από την γενικότερη αποστολή του ως φορέα προώθησης. Οπότε εδώ έχουμε μια μεταγενέστερη "στροφή", η οποία βρίσκεται στην ορθή κατεύθυνση.

(ii) Στην υπόθεση του Ιρακινού σεξουαλικού πρόσφυγα, το αποτέλεσμα της αναγνώρισης όπως καταγράφηκε και στον Τύπο δεν αποτελούσε αποκλειστική επιτυχία του Συνηγόρου του Πολίτη, αφού αναφέρεται ότι σε αυτό συνέβαλαν ΜΚΟ καθώς και ο αρμόδιος Ευρωπαίος Επίτροπος.

(iii) Στην υποθεση του ερωτήματος περί του αν ο αποκλεισμός ομόφυλων ζευγαριών από το δικαίωμα σύναψης συμφώνου συμβίωσης είναι σύμφωνος με το κοινοτικό δίκαιο, η απάντηση του Συνηγόρου του Πολίτη ήταν απογοητευτική. Με βάση μια νομικά αμφισβητήσιμη ερμηνεία έκρινε ότι δεν θίγεται το κοινοτικό δίκαιο, χωρίς να υπεισέλθει καθόλου στην ευθεία προσβολή των άρθρων 8 και 14 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου που κατά την Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελεί μέρος του κοινοτικού κεκτημένου. Ενώ μάλιστα ο Συνήγορος στην πραγματικότητα δεν είχε αρμοδιότητα να απαντήσει στο ερώτημα (ο Συνήγορος δεν αποτελεί γνωμοδοτικό όργανο), παρ' όλ' αυτά υπεισήλθε στην ουσία και μάλιστα δημοσιοποίησε αυτές τις αμφιλεγόμενες για τα ΛΟΑΤ δικαιώματα απόψεις. (Αναλυτικότερα βλ. εδώ "Σύμφωνο Συμβίωσης: Ο Συνήγορος του Πολίτη αγνοεί την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου").

(iv) Στην υπόθεση της Ρούσαλκα (λογοκρισία φιλιού ανάμεσα σε άνδρες από τη Λυρική Σκηνή), ενώ εκδόθηκαν κείμενα με σημαντικά νομικά συμπεράσματα (όπως ότι το κοινό έχει δικαίωμα να απολαύσει ένα έργο τέχνης χωρίς περικοπές που οφείλονται σε παρεμβάσεις λόγω προκαταλήψεων), τελικά ο Συνήγορος αρκέστηκε σε μια διαβεβαίωση, ένα χρόνο μετά, ενώ είχε ήδη αλλάξει η διοίκηση της Λυρικής, ότι δεν πρόκειται στο μέλλον να συμβεί κάτι τέτοιο. Επίσης ο Συνήγορος δεν διερεύνησε τις αναφορές περί καταστροφής της σημαίας διαδηλωτών από μέλη της ορχήστρας και διάφορες βιαιοπραγίες κατά τη διάρκεια παράστασης διαμαρτυρίας υπερασπιστών των ΛΟΑΤ δικαιωμάτων. Το πιο σοβαρό όμως είναι ότι ο Συνήγορος αρχειοθέτησε την υπόθεση, έχοντας μείνει άπραγος για πάνω από ένα (1) έτος, κατά το οποίο η Λυρική δεν απαντούσε και μάλιστα χωρίς να επιμείνει για την διενέργεια ένορκης διοικητικής εξέτασης για την διερεύνηση τυχόν πειθαρχικών ευθυνών εκ μέρους δημοσίων υπαλλήλων, όπως έχει ρητή αρμοδιότητα να ζητήσει. Τελικά, δεν δημοσιοποίησε ούτε Πόρισμα, ούτε "σύνοψη διαμεσολάβησης", ώστε να υπάρχει καταγεγραμμένο κάπου το ιστορικό αλλά και οι σημαντικές νομικές σκέψεις του Συνηγόρου, αλλά περιορίστηκε σε αναφορές στην Ετήσια Έκθεση Ίσης Μεταχείρισης του 2009.

(v) Για την υπόθεση της ανάκλησης άδειας λειτουργίας καταστήματος σε νησί του Αιγαίου, λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού, κατά τα καταγγελλόμενα της προσφεύγουσας, δεν είναι γνωστό τίποτε, επειδή δεν έχει δημοσιευθεί κανένα κείμενο (Πόρισμα ή Σύνοψη διαμεσολάβησης), εκτός από μερικές αναφορές στην Ετήσια Έκθεση Ίσης Μεταχείρισης του 2009.

(δ) Συνέπεια λόγων και έργων

Ο Συνήγορος του Πολίτη έχει ασχοληθεί ελάχιστα με θέματα ίσης μεταχείρισης χωρίς διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού, μολονότι ακόμη κι αν οι πολίτες διστάζουν να καταθέσουν αναφορές, έχει ο ίδιος αρμοδιότητα για αυτεπάγγελτη παρέμβαση.

Ειδικά για το ζήτημα του συμφώνου συμβίωσης, η ανεξάρτητη αρχή έχει υποπέσει στην εξής αντίφαση:

1η Απριλίου 2008, πηγή in.gr

"Ο Συνήγορος του Πολίτη Γιώργος Καμίνης, απαντώντας σε ερώτηση σχετικά με Σύμφωνο Ελεύθερης Συμβίωσης και τις διαμαρτυρίες ομοφυλόφιλων για τον αποκλεισμό τους από αυτό, αφού ανέφερε ότι το θέμα βρίσκεται αυτή τη στιγμή στο κέντρο του πολιτικού διαλόγου, πρόσθεσε ότι η χώρα μας, σύμφωνα και με τις ευρωπαϊκές οδηγίες, θα πρέπει να εξαλείψει τις αθέμιτες διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού."

Έγγραφο Συνηγόρου του Πολίτη 7 Ιανουαρίου 2009 (βλ. εδώ).

"Πάντως, σε κάθε περίπτωση σας επισημαίνω ότι η μειωμένη προστασία των υφιστάμενων στην Ελλάδα σχέσεων μεταξύ προσώπων του ιδίου φύλου, εν αντιθέσει προς τα ισχύοντα σε άλλα κράτη μέλη της Ε.Ε., λόγω της έλλειψης ρητής αναγνώρισης στην εθνική έννομη τάξη της δυνατότητας σύναψης γάμου ή συμφώνου συμβίωσης στην περίπτωση αυτή, η οποία έχει ως παράπλευρη δυσμενή συνέπεια τη μη δυνατότητα επίκλησης των διατάξεων της οδηγίας 2004/38/ΕΚ σε περίπτωση μετακίνησης και εγκατάστασης τυχόν ενδιαφερομένων σε άλλο κράτος μέλος της Ένωσης, δεν προσκρούει αφ’ εαυτήν στους κανόνες εφαρμογής του κοινοτικού δικαίου, δεδομένου ότι η επίκληση των κανόνων αυτών θα προϋπέθετε την προηγούμενη αναγνώριση, βάσει της εθνικής νομοθεσίας του κράτους μέλους προέλευσης, δικαιώματος το οποίο ακολουθεί τον δικαιούχο σε περίπτωση μετακίνησής του σε άλλο κράτος μέλος (υποδοχής). "

Ο Συνήγορος της ατιμωρησίας

Αποτελεί μεγάλη πρόκληση η προεκλογική δήλωση του κ. Καμίνη, υποψήφιου δημάρχου Αθηνών και ταυτόχρονα Συνηγόρου του Πολίτη (δεν έχει παραιτηθεί ακόμη) ότι όποιος παρανομεί πρέπει να τιμωρείται (βλ. συνέντευξη 12.9.2010 στο ΒΗΜΑ). Aλλού ο Συνήγορος καταγγέλλει ότι έχουν "ατονίσει οι ελεγκτικοί μηχανισμοί" (βλ. εδώ άρθρο της Κ.Μπακογιάννη στο protagon.gr). Λίγη αυτοκριτική δεν θα έβλαπτε.

Σύμφωνα με το άρθρο 4 παρ. 12 του Ν.3094/2003, "αν προκύψουν αποχρώσες ενδείξεις για τέλεση αξιόποινης πράξης από λειτουργό, υπάλληλο ή μέλος της διοίκησης, ο Συνήγορος του Πολίτη διαβιβάζει την έκθεση και στον αρμόδιο εισαγγελέα". Αυτό σημαίνει ότι ο Συνήγορος του Πολίτη, πέρα από τη διαμεσολαβητική του λειτουργία για την επίλυση των διαφορών ανάμεσα σε κράτος - πολίτη, έχει και την αρμοδιότητα ν α στέλνει στην Δικαιοσύνη κάθε πιθανή παρανομία των δημόσιων λειτουργών.

Ας δούμε τις επιδόσεις του κ. Καμίνη, ως Συνηγόρου του Πολίτη που εκ της θέσεώς του ενημερωνόταν κάθε χρόνο για εκατοντάδες παρανομίες, ως προς την παραπομπή υπόπτων δημοσίων λειτουργών στην Εισαγγελία.

Σύμφωνα με την Ετήσια Έκθεση 2003, ο Συνήγορος παρέπεμψε στην Δικαιοσύνη οκτώ (8) υποθέσεις (βλ. εδώ, σελ. 257-258).

Στην Ετήσια Έκθεση 2004, ο Συνήγορος αναφέρει επτά (7) υποθέσεις (βλ. εδώ, σελ. 236-237)

Στην Ετήσια Έκθεση 2005, ο Συνήγορος αναφέρει μία (1) υπόθεση (βλ. εδώ, σελ. 255)

Στην Ετήσια Έκθεση 2006, ο Συνήγορος αναφέρει δύο (2) υποθέσεις (βλ. εδώ, σελ. 292).

Στην Ετήσια Έκθεση 2007, ο Συνήγορος αναφέρει τρεις (3) υποθέσεις (βλ. εδώ, σελ. 273).

Στην Ετήσια Έκθεση 2008, ο Συνήγορος αναφέρει τρεις (3) υποθέσεις (βλ. εδώ, σελ. 27).

Στην Ετήσια Έκθεση 2009, ο Συνήγορος δεν αναφέρει καμία (0) υπόθεση ως παραπεμφθείσα στη Δικαιοσύνη, αλλά αναφέρεται σε εξελίξεις που υπήρχαν σε υποθέσεις περασμένων ετών (βλ. εδώ, σελ. 26).

Σύμφωνα λοιπόν με τα επίσημα δημοσιευμένα στοιχεία, σε όλη τη διάρκεια της επταετούς θητείας του, ο κ. Καμίνης διαπίστωσε αποχρώσες ενδείξεις τέλεσης ποινικών παραβάσεων σε δεκαέξι (16) περιπτώσεις, τις οποίες και παρέπεμψε στη Δικαιοσύνη.

Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων δηλαδή, οι διαπιστωμένες (όχι απλώς πιθανές) παρανομίες δεν οδηγούνταν στην Εισαγγελία από τον Συνήγορο του Πολίτη. Ακόμα και σε περιπτώσεις που ο Συνήγορος δεν μπορούσε να πείσει την Διοίκηση να συμμορφωθεί με τις νομικές της υποχρεώσεις, δυστυχώς έθετε την υπόθεση στο αρχείο χωρίς να εξαντλήσει τις αρμοδιότητές του. Έτσι όμως οι υπάλληλοι ήξεραν ότι από το Συνήγορο δεν επρόκειτο να προκύψει κάποια αρνητική συνέπεια, οπότε αντιμετώπιζαν με ιδιαίτερη χαλαρότητα (αν όχι και αδιαφορία) τις συστάσεις του και μόνο τελικά αν ήθελε η Διοίκηση συμμορφωνόταν. Ενώ αν ήξεραν ότι όλες οι περιπτώσεις παρανομιών θα κατέληγαν στον Εισαγγελέα εάν οι υπάλληλοι δεν συμμορφώνονταν με το νόμο, τότε τα επιχειρήματα του Συνηγόρου θα είχαν και την επιπρόσθετη ισχύ που ο ίδιος ο νομοθέτης έχει προσδώσει με την πρόβλεψη της αρμοδιότητας παραπομπής.

Θα μπορούσε βέβαια να πει κανείς "και γιατί να μην κάνει ο πολίτης μια μήνυση στον δημόσιο υπάλληλο, το ίδιο δεν είναι;". Εδώ όμως εξετάζουμε το αν ο Συνήγορος ασκούσε όλες του τις αρμοδιότητες ή όχι, δεν εξετάζουμε αν οι πολίτες είναι σε θέση να ασκούν τα δικαιώματά τους, όταν ήδη έχουν προσφύγει στον Συνήγορο. Εξάλλου διαφορετική βαρύτητα έχει η διαπίστωση μιας παράβασης από μια ανεξάρτητη αρχή και διαφορετική βαρύτητα έχει η μήνυση του ίδιου του θιγόμενου.

Προκαλεί τεράστια ερωτηματικά λοιπόν η παραπάνω δήλωση του κ. Καμίνη ο οποίος εμφανίζεται ως άτεγκτος διώκτης κάθε παρανομίας και υπέρμαχος της διαφάνειας και της λογοδοσίας, την στιγμή που τα στατιστικά των δικών του Ετήσιων Εκθέσεων δεν είναι συνηγορούν ιδιαίτερα υπέρ της προσήλωσής του στην δικαστική παραπομπή των πιθανώς παρανομούντων.

Ανακοίνωση της αναπλήρωσης του Συνηγόρου του Πολίτη

Με σημερινό δελτίο τύπου ανακοινώθηκε ότι ως αναπληρώτρια Συνήγορος του Πολίτη ορίστηκε η καθηγήτρια κ. Καλλιόπη Σπανού, η οποία είναι Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη του Κύκλου σχέσεων Κράτους - Πολίτη (βλ. εδώ) .

Έτσι, επιβεβαιώθηκε η πρόβλεψη που είχαμε κάνει για την αναπλήρωση (βλ. εδώ).

Από το δελτίο τύπου προκύπτει επίσης ότι ο κ. Καμίνης δεν έχει υποβάλλει ακόμη την παραίτησή του, ούτε έχει φυσική παρουσία στους χώρους της Αρχής, αλλά παραμένει τυπικά στη θέση του μέχρι την έκδοση πρακτικών επιλογής ειδικού επιστημονικού προσωπικού, διαδικασία που διεξήχθη υπό την προεδρία του.

Συνεπώς ο υποψήφιος Δήμαρχος Αθηνών κ. Καμίνης παραμένει Συνήγορος του Πολίτη μέχρι την ολοκλήρωση της διαδικασίας πρόσληψης ειδικού επιστημονικού προσωπικού, μια διαδικασία στην οποία υποστηρίζεται ότι δεν είναι νομικά εφικτή η αναπλήρωσή του.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζητά διαφάνεια διαπραγματεύσεων για την ACTA

Το πέπλο αδιαφάνειας που καλύπτει εδώ και χρόνια τις διεθνείς διαπραγματεύσεις για την θέσπιση μιας Συμφωνίας για την καταπολέμηση της πειρατείας και της παραποίησης προϊόντων επιδιώκει να διατρήσει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Το μόνο θεσμικό όργανο της ΕΕ που διαθέτει άμεση δημοκρατική νομιμοποίηση υιοθέτησε Γραπτή Δήλωση, για την δημοσιοποίηση όλων των εγγράφων και την διαφάνεια των διαπραγματεύσεων [Δελτίο Τύπου: Υπέρ της πλήρους διαφάνειας στις διαπραγματεύσεις για την ACTA το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, υιοθετώντας τη γραπτή δήλωση του Σταύρου Λαμπρινίδη κι άλλων τριών ευρωβουλευτών.]

Η σχετική ανακοίνωση συνοδεύεται ωστόσο κι από ένα αισιόδοξο μήνυμα ως προς το περιεχόμενο της υπό διαμόρφωσης Διεθνούς Συμφωνίας: σύμφωνα με τελευταίες διαρροές, οι ύποπτες διατάξεις που θα νομιμοποιούσαν την παρακολούθηση των χρηστών ως υποχρέωση των παρόχων διαδικτύου, φαίνεται ότι έχουν απαλειφθεί. Αυτό όμως δεν σημαίνει τίποτα, διότι οι διαρροές δεν δεσμεύουν κανέναν και γι' αυτό η μόνη λύση είναι η πλήρης διαφάνεια των διαπραγματεύσεων. Η θεσμική διαφάνεια είναι μια προϋπόθεση δημοκρατικότητας που δεν μπορεί να υποκατασταθεί από την ύπαρξη διαρροών [πιο αναλυτικά επ' αυτού: E-Lawyer: οι ακτιβιστές της διαφάνειας].

Το oυσιώδες θα ήταν όμως αυτές οι ενέργειες να αποκτήσουν κι έναν δεσμευτικό χαρακτήρα. Η θέση του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου αποτελεί μια πολιτική άποψη, με ιδιαίτερη βαρύτητα, αλλά με χαλαρή δεσμευτικότητα: δεν μπορεί κανείς να ζητήσει από ένα Δικαστήριο να ακυρώσει την ACTA λόγω αδιαφανών διαπραγματεύσεων. Θα μπορούσε να ζητήσει την ακύρωση εφόσον ο όρος της διαφάνειας είχε περιληφθεί σε κάποιον νομικό κανόνα. Εάν δηλαδή το ευρωπαϊκό δίκαιο για την κύρωση των διεθνών συμφωνιών επέβαλε ένα βαθμό διαφάνειας στο προσυμβατικό στάδιο ως όρο του ενεργού της σύμβασης, τότε η μη τήρηση αυτού του κανόνα θα επέτρεπε στο Κοινοβούλιο να προσβάλλει την κυρωτική πράξη στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (όπως είχε κάνει το 2004, βλ. Ε-Lawyer: Άκυρη η συμφωνία ΕΕ-ΗΠΑ για τη διαβίβαση των προσωπικών δεδομένων επιβατών πτήσεων).

Κανονικά μια τέτοια διάταξη θα έπρεπε να περιληφθεί στην Σύμβαση της Βιέννης για το δίκαιο των συνθηκών.

Οι τρεις υποψήφιοι Ευρωδικαστές

Αυτές τις μέρες μπορεί όλοι να ασχολούνται με τον ανασχηματισμό της κυβέρνησης και τις αυτοδιοικητικές εκλογές, αλλά υπάρχει μια σημαντική ψηφοφορία η οποία θα δεσμεύσει την Ελλάδα για τα επόμενα 9 χρόνια. Στο Στρασβούργο, η Κοινοβουλευτική Διάσκεψη του Συμβουλίου της Ευρώπης θα επιλέξει έναν από τους τρεις υποψηφίους που έχει προτείνει η Ελλάδα, για τη θέση ενός από τους Δικαστές του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, στο οποίο καταλήγουν οι υποθέσεις εναντίον των ευρωπαϊκών κρατών όταν έχουν πια αποφανθεί τα εθνικά δικαστήρια.

Το θέμα δεν έχει απασχολήσει καθόλου τα μέσα ενημέρωσης. Οι τρεις υποψήφιοι για τη θέση του Ευρωδικαστή είναι: οι κ.κ. Λίνος-Αλέξανδρος Σισιλιάνος, Πέτρος Στάγκος και Μαρία Τσίρλη. Την ερχόμενη Παρασκευή, η σχετική υπο-Επιτροπή θα εξετάσει με συνεντεύξεις τους τρεις υποψηφίους (βλ. εδώ σχετική ανακοίνωση).

Κανονικά, όταν επιλέγονται πρόσωπα στη θέση διακρατικών δικαστηρίων θα έπρεπε να δίνεται η μεγαλύτερη δυνατή δημοσιότητα στις απόψεις τους. Στην αντίστοιχη περίπτωση της κατάληψης της θέσης του δικαστή στο Ανώτατο Δικαστήριο των Η.Π.Α., πριν από την εκλογή του προσώπου διεξάγεται μια ευρύτατη συζήτηση για την προσωπικότητά του, ενώ κοινοβουλευτικές επιτροπές εξετάζουν εξαντλητικά τον προταθέντα από τον Πρόεδρο υποψήφιο, πριν δώσουν την ψήφο τους. Στην πιο πρόσφατη περίπτωση, της προταθείσας από τον Obama κ. Helena Kagan ακολούθησε μια πολύμηνη διαδικασία συνεντεύξεων στη Γερουσία των ΗΠΑ, αποσπάσματα της οποίας είναι αναρτημένα στο Youtube (βλ. εδώ ένα παράδειγμα), με πάρα πολλά σχόλια.

Πρόσφατα αναθεωρήθηκε στην Ελλάδα και η διαδικασία ανάδειξης των προσώπων για τα ανώτατα δικαστήρια, με την προσθήκη ακρόασης των υποψηφίων από επιτροπή της Βουλής που θα γνωμοδοτούσε προς το Υπουργικό Συμβούλιο, το οποίο συνταγματικά είναι αρμόδιο για τον διορισμό τους. Ωστόσο, οι ακροάσεις αυτές έμειναν μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, όπως είχα σχολιάσει σχετικά (E-Lawyer: η αδιαφανής επιλογή των ανώτατων δικαστών).

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχει κάνει σημαντικά βήματα προς τη διαφάνεια, αξιοποιώντας τις δυνατότητες του Διαδικτύου: αναρτά όλες τις αποφάσεις του και μεταδίδει video με την ακροαματική διαδικασία σε σημαντικές υποθέσεις. Υπάρχει όμως ένα σημαντικό κενό όσον αφορά τη διαφάνεια της επιλογής των Ευρωπαίων Δικαστών. Εδώ υπεισέρχεται βέβαια και ο ρόλος των μέσων ενημέρωσης, τα οποία θα έπρεπε να ασχοληθούν κάποτε και με τους "τελικούς κριτές" της νομιμότητας, δηλαδή με την εκλογή των ευρωπαίων Δικαστών.

Προ εβδομάδων διαπίστωσα αυτό το κενό διαφάνειας και δημοσίευσα έναν κατάλογο με ερωτήσεις σε μεγάλα νομικά θέματα, προς τους τρεις υποψήφιους για τη θέση του Έλληνα Δικαστή του ΕΔΔΑ (Ε-Lawyer: Ερωτήσεις για τους 3 υποψήφιους Ευρωδικαστές). Ήταν ευχάριστη η έκπληξη όταν, χωρίς να έχω κάνει κάποια ατομική κρούση, είχα μια πλήρη απάντηση στις ερωτήσεις από τον υποψήφιο κ. Στάγκο (E-Lawyer: Απαντήσεις υποψήφιου Ευρωδικαστή κ. Στάγκου για θεμελιώδη δικαιώματα). Επειδή θα ήταν άνισο να μείνουμε με τις απαντήσεις ενός υποψηφίου, απευθύνθηκα ατομικά και στους άλλους δύο, οι οποίοι απέφυγαν να τοποθετηθούν στο ερωτηματολόγιο (E-Lawyer: Aνταπόκριση υποψήφιας Ευρωδικαστή κ. Τσίρλη, Ε-Lawyer: Ανταπόκριση υποψήφιου Ευρωδικαστή κ. Σισιλιάνου), επικαλούμενοι μια διάταξη του Κανονισμού του Δικαστηρίου για την υποχρέωση των Δικαστών να απέχουν από τα καθήκοντά τους εφόσον έχουν τοποθετηθεί δημόσια για το εριζόμενο θέμα κατά τρόπον που θίγεται η αμεροληψία τους.

Αξίζει να σταθούμε στο άρθρο 28 του Κανονισμού του Δικαστηρίου, διότι θεωρώ ότι δεν μπορεί να σταθεί εμπόδιο σε μια διαφανή διαδικασία επιλογής Ευρωπαίου Δικαστή. Το άρθρο 28 προβλέπει τις περιπτώσεις για τις οποίες ένας Δικαστής είναι εξαιρετέος από τη σύνθεση του δικάζοντος Τμήματος του Δικαστηρίου. Στην (α) περίπτωση, ο Δικαστής είναι εξαιρετέος όταν έχει προσωπικό συμφέρον από την έκβαση της δίκης. Στην (β) περίπτωση ο Δικαστής είναι εξαιρετέος όταν προηγουμένως ("previously"), δηλαδή πριν λάβει την δικαστική ιδιότητα, είχε κάποιο ρόλο συμμετοχής στην υπόθεση, υπό οποιαδήποτε ιδιότητα. Στην (γ) περίπτωση ο ad hoc Δικαστής είναι εξαιρετέος αν είχε οποιαδήποτε πολιτική συμμετοχή στην υπόθεση, που να θέτει σε αμφιβολία την αμεροληψία του. Στην (δ) περίπτωση ο Δικαστής είναι εξαιρετέος όταν έχει δημοσιοποιήσει απόψεις οι οποίες αντικειμενικώς τον καθιστούν μεροληπτικό. Στην (ε) περίπτωση ο Δικαστής είναι εξαιρετέος για κάθε λόγο που θέτει νόμιμα σε αμφιβολία την αμεροληψία του.

Αυτό δεν σημαίνει λοιπόν ότι ο υποψήφιος Δικαστής έχει υποχρέωση να απέχει από κάθε συζήτηση ή τοποθέτηση για θέματα που ενδεχομένως θα κληθεί να κρίνει, γιατί τότε η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης θα έπρεπε να επιλέγει άτομα που δεν έχουν κάνει ούτε μία επιστημονική δημοσίευση για ζητήματα ανθρώπινων δικαιωμάτων και, τέλος πάντων, άτομα για τα οποία δεν γνωρίζει τίποτα για την προσωπικότητά τους πέρα από τις σπουδές και τις εργασίες τους. Το άρθρο 28 του Κανονισμού αφορά την αμεροληψία του Δικαστή ενόψει συγκεκριμένων υποθέσεων και για τις προ της ανάληψης των καθηκόντων του σχέσεις επιλαμβάνεται η (β) περίπτωση που αναφέρεται ρητώς σε αυτό το χρονικό στάδιο (previously). Γι' αυτούς τους λόγους δεν συμμερίζομαι την στάση των υποψηφίων που απέφυγαν τις απαντήσεις σε ερωτήσεις όπως λ.χ. θεωρείται ότι υπάρχει ιδιωτικότητα στις υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης. Διότι πέρα από το ότι είναι αβάσιμη νομικά, υποδεικνύει και μια έλλειψη πίστης στις αρχές της διαφάνειας και μειωμένη παρακολούθηση των εξελίξεων και των σύγχρονων απαιτήσεων για τους υποψηφίους ανώτατους δικαστικούς. Και αν για την κ. Τσίρλη υπάρχει το δεοντολογικό ζήτημα του ότι είναι εν ενεργεία εισηγήτρια και προϊσταμένη Τμήματος της Γραμματείας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, για τον κ. Σισιλιάνο θεωρώ ότι η στάση του είναι κάπως αντιφατική σε σχέση με την ιδιότητά του ως καθηγητή του διεθνούς δικαίου στην Νομική Αθήνας, όπου εάν κάποιος από τους φοιτητές του έθετε μία από αυτές τις ερωτήσεις, θα είχε την υποχρέωση να απαντήσει σε ένα γεμάτο πανεπιστημιακό ακροατήριο, δηλαδή δημόσια.

Πέρα όμως από το θέμα της ανταπόκρισης των υποψηφίων στο e-lawyer, σήμερα θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον να εξετάσουμε και τα ίδια τα βιογραφικά τους, όπως έχουν αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του Συμβουλίου της Ευρώπης, στο section των υποψηφιοτήτων (Parlamentary Assembly: Elections of the Judges to the European Court of Human Rights, Doc. 12346).

Πρώτ' απ' όλα κανείς από τους υποψήφιους δεν έχει επί του παρόντος την ιδιότητα του δικαστή. Σύμφωνα με το άρθρο 21 της ΕΣΔΑ, στη θέση του Ευρωπαίου Δικαστή επιλέγονται άτομα που "πρέπει να χαίρουν υψηλότερης ηθικής εκτίμησης και να συγκεντρώνουν τα απαιτούμενα προσόντα για την άσκηση υψηλών δικαστικών καθηκόντων ή να είναι νομομαθείς αναγνωρισμένης αυθεντίας". Άρα η δικαστική προϋπηρεσία δεν είναι τυπικό προσόν. Ας δούμε τώρα πιο αναλυτικά τα βιογραφικά τους.

Ο κ. Σισιλιάνος είναι αναπληρωτής καθηγητής του διεθνούς δικαίου στη Νομική Αθήνας, μέλος του εκτελεστικού συμβουλίου του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (της Ε.Ε.), μέλος ομάδας εργασίας του Συμβουλίου Ανθρώπινων Δικαιωμάτων (του Ο.Η.Ε.) για τα άτομα αφρικανικής καταγωγής, μέλος και πρώην πρόεδρος της Επιτροπής για τη Βελτίωση Διαδικασιών Προστασίας Ανθρώπινων Δικαιωμάτων (του Συμβουλίου της Ευρώπης), αντιπρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Πέρα από τις πολλές συμμετοχές σε επιτροπές διεθνούς κύρους, προσπαθώ να εντοπίσω κάποια ιδιαίτερη ευαισθησία σε σχέση με συγκεκριμένη κατηγορία ανθρώπινων δικαιωμάτων. Από την αρθρογραφία του προκύπτει κυρίως το ενδιαφέρον για τις ίδιες της δομές της προστασίας (λ.χ. η εκτέλεση των αποφάσεων του ΕΔΔΑ), τους πρόσφυγες, τις φυλετικές διακρίσεις και, σε μια μεμονωμένη περίπτωση, την θρησκευτική ελευθερία. Πρόκειται για το προφίλ ενός πανεπιστημιακού δασκάλου που έχει θητεύσει επί αρκετά χρόνια σε διάφορες επιτροπές της διεθνούς γραφειοκρατίας των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Ο κ. Στάγκος είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Κοινωνικών Δικαιωμάτων (Συμβούλιο της Ευρώπης), η οποία έχει οιονεί δικαστικές αρμοδιότητες και εξετάζει παράπονα παραβιάσεων του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη. Επίσης έχει θητεύσει ως μέλος του Ανώτατου Ειδικού Δικαστηρίου του άρθρου 100 του Συντάγματος, δικαστής του Δικαστηρίου Αγωγών Κακοδικίας του άρθρου 99 του Συντάγματος και Καθηγητής ευρωπαϊκού δικαίου στην Εθνική Σχολή Δικαστών.

Αναζητώντας ειδικά θέματα ανθρώπινων δικαιωμάτων με τα οποία έχει ασχοληθεί στο βιογραφικό του, βρήκα τις μελέτες που έχει εκπονήσει ως σύμβουλος του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και αφορούν ζητήματα: ομοφοβίας και διακρίσεων για λόγους σεξουαλικού προσανατολισμού, προστασίας προσωπικών δεδομένων, εμπορίας παιδιών, ψυχικής υγείας και ανθρώπινων δικαιωμάτων. Το προφίλ ενός υποψηφίου με εμπειρία σε ανώτατο δικαστήριο και ειδικά ενδιαφέροντα όσον αφορά νέα ζητήματα που προκύπτουν από την εφαρμογή των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Η κ. Τσίρλη είναι από το 1994 εργαζόμενη ως νομικός στην Γραμματεία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ενώ από το 2004 είναι Διευθύντρια Τμήματος. Αναζητώντας ειδικές νομικές ευαισθησίες, βρίσκω πολύ ενδιαφέρον το θέμα του διδακτορικού της, το οποίο αφορά τις τηλεφωνικές υποκλοπές, από πλευράς συγκριτικού δικαίου. Στη νομική της αρθρογραφία έχει ασχοληθεί κυρίως με δικονομικά ζητήματα που αφορούν το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, ενώ το θέμα του απορρήτου την έχει απασχολήσει επίσης και σε μια μελέτη. Το προφίλ μιας υποψήφιας με επί πολλά χρόνια επαφή με την "καθημερινότητα" του Δικαστηρίου και των διαδικασιών του.

Η αναπλήρωση του Συνηγόρου του Πολίτη

Έχουν περάσει ήδη εβδομάδες από την εμπλοκή του ονόματος του κ. Καμίνη στις δημοτικές εκλογές και την προεξαγγελία της παραίτησής του από τη θέση του Συνηγόρου του Πολίτη εντός του Σεπτεμβρίου του 2010. Ενώ τα πολιτικά και τα δημοσιογραφικά γραφεία εξετάζουν σενάρια, πιθανότητες, σφιγμομετρήσεις για τους εκλογικούς συνδυασμούς, η καθημερινότητα, η πραγματική ζωή του πολίτη συνεχίζεται. Η ανάγκη επιβάλλει την άμεση αποκατάσταση του θεσμού του Συνηγόρου του Πολίτη, ο οποίος χειμάζεται από την μεγαλύτερη κρίση από τη σύστασή του. Διότι δεν μπορεί να είναι επιτυχημένη τελικά η μονοπρόσωπη ανεξάρτητη αρχή που η μόνη ισχύς της -σε περίπτωση μη συμμόρφωσης της Διοίκησης- είναι η προσφυγή στη δημοσιότητα, όταν ο φυσικός φορέας της πάσχει σημαντικά σε "αναγνωρισιμότητα", όπως επιβεβαιώθηκε τελικά από αυτή την ιστορία. Είναι αποτυχία ο πολίτης να μην "αναγνωρίζει" τον Συνήγορό του. Σε δεύτερο επίπεδο, δεν έχει καν ανακοινωθεί το πρόσωπο που θα αναπληρώσει τον Συνήγορο του Πολίτη μέχρι την εκλογή νέου Συνηγόρου κι αυτό, δεδομένου του προσωποπαγούς της Αρχής, σημαίνει ότι ουσιαστικά αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει Συνήγορος του Πολίτη.

Στην ανακοίνωση της προεξαγγελίας της παραίτησής του, ο κ. Καμίνης αναφέρει ότι έως την εκλογή νέου Συνηγόρου "θα εφαρμοστεί ο θεσμός της αναπλήρωσης από Βοηθό Συνήγορο, όπως προβλέπει ο νόμος".

Ο Ν.3094/2003 αναφέρει στο άρθρο 2 ότι "αναπλήρωση του Συνηγόρου του Πολίτη χωρεί εφόσον απουσιάζει ή κωλύεται προσκαίρως να ασκήσει τα καθήκοντά του για οποιονδήποτε λόγο. Ο Συνήγορος του Πολίτη ορίζει έναν εκ των Βοηθών Συνηγόρων ως αναπληρωτή του". Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο κ. Καμίνης ούτε "απουσιάζει", ούτε "κωλύεται προσκαίρως" να ασκήσει τα καθήκοντά του, αφού δεν επικαλέστηκε κάποιον τέτοιο λόγο για την παραίτησή του. Αν ανατρέξουμε στον θεσμό της αναπλήρωσης δημόσιων αρχών όπως αυτός περιγράφεται στον Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας (άρθρο 8) θα βρούμε ότι και πάλι η προϋπόθεση είναι "απουσία η κώλυμα". Οι διατάξεις του άρθρου 8 όμως δίνουν μια κατεύθυνση για το ποιος πρέπει να είναι ο αναπληρωτής: "αν δεν υπάρχουν υποκείμενες οργανικές μονάδες, τον προϊστάμενο αναπληρώνει ο κατά βαθμό ανώτερος υπάλληλος της μονάδας. Σε περίπτωση ομοιοβάθμων, αναπληρωτής είναι ο προϊστάμενος ή ο υπάλληλος που έχει τον περισσότερο χρόνο υπηρεσίας στον βαθμό. Πάντως, ο οριζόμενος αναπληρωτής πρέπει να ανήκει σε κλάδο του οποίου οι υπάλληλοι κατά τις σχετικές διατάξεις μπορούν να προϊστανται." Δηλαδή αναπληρωτής Συνήγορος πρέπει να είναι ο αρχαιότερος Βοηθός. Επί του παρόντος, τον περισσότερο χρόνο υπηρεσίας στον βαθμό του Βοηθού Συνηγόρου κατέχει η καθηγήτρια διοικητικής επιστήμης κ. Καλλιόπη Σπανού, Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη, υπεύθυνη για τον Κύκλο Σχέσεων Κράτους - Πολίτη. Εάν ο κ. Καμίνης ακολουθήσει την λογική του άρθρου 8 του ΚΔΔιαδ, τότε η κ. Σπανού θα είναι η αναπληρώτρια Συνήγορος του Πολίτη μέχρι τον διορισμό νέου Συνηγόρου.

Ο θεσμός της αναπλήρωσης όμως δεν αφορά την περίπτωση που ο Συνήγορος του Πολίτη πρόκειται να παραιτηθεί ή έχει παραιτηθεί, διότι αυτό δεν αφορά κώλυμα. Οπότε είναι προβληματικός νομικά ο λόγος για τον οποίο τον επικαλείται ο κ. Καμίνης στο κείμενο της παραίτησής του και κανονικά αμέσως μετά την παραίτηση θα έπρεπε να κινηθεί η διαδικασία του διορισμού νέου Συνηγόρου από τη Βουλή.

Εκτός όμως από τον Ν.3094, ο οποίος ως ειδικός νόμος για τον Συνήγορο του Πολίτη δεν τολμά καν να προβλέψει το ενδεχόμενο κάποιος να παραιτηθεί από αυτή τη θέση (δεν υπάρχει διάταξη για το τι συμβαίνει σε περίπτωση παραίτησης), υπάρχει και ο Ν.3051/2002 για το γενικό καθεστώς των συνταγματικά κατοχυρωμένων ανεξάρτητων αρχών. Αυτός ο νόμος είναι εκτελεστικός του Συντάγματος και συγκεκριμένα του άρθρου 101Α Σ. Μεταξύ άλλων, μάλιστα, ο Ν.3051 αναφέρει ότι οι αναπληρωτές των ανεξάρτητων αρχών ορίζονται από τη Βουλή σύμφωνα με το άρθρο 101Α του Συντάγματος και τον Κανονισμό της Βουλής. Οπότε η παραπάνω ρύθμιση του Ν.3094 ότι ο Συνήγορος του Πολίτη επιλέγει μόνος του τον αναπληρωτή του βρίσκεται στα όρια της αντισυνταγματικότητας. Και είναι απορίας άξιον που ο κ. Καμίνης αναφέρεται στο "θεσμό της αναπλήρωσης", χωρίς την παραμικρή μνεία για την αντισυνταγματικότητά του.

Η περίπτωση της παραίτησης είναι μια πραγματικότητα που αναγνωρίζεται από τον Ν.3051, ο οποίος αναφέρει ότι "σε περίπτωση θανάτου, παραίτησης ή έκπτωσης μέλους ανεξάρτητης αρχής, διορίζεται νέο μέλος για το υπόλοιπο της θητείας." Εάν λοιπόν αυτή η διάταξη αφορά και τον Συνήγορο του Πολίτη, τότε η Βουλή πρέπει να διορίσει έναν Συνήγορο για το υπόλοιπο της θητείας του κ. Καμίνη, δηλαδή μέχρι τον Μάρτιο του 2012. Αλλά εδώ αρχίζουν μία σειρά από νομικά ερωτήματα ως προς την εφαρμοσιμότητα αυτής της διάταξης ειδικά για τον θεσμό του Συνηγόρου του Πολίτη και, κυρίως: αν η Βουλή διορίσει έναν Συνήγορο μέχρι το 2012, τι θα γίνει με τους Βοηθούς Συνηγόρους που ήδη υπηρετούν ύστερα από πρόταση του κ. Καμίνη και απόφαση του υπουργού εσωτερικών;

Σύμφωνα με το άρθρο 2 του Ν.3094, "η λήξη της θητείας του Συνηγόρου, για οποιονδήποτε λόγο, επιφέρει αυτοδίκαια και την λήξη των Βοηθών Συνηγόρων, οι οποίοι συνεχίζουν να ασκούν τα καθήκοντά τους, έως το διορισμό νέων Βοηθών Συνηγόρων και πάντως όχι μετά την πάροδο τριών μηνών από το διορισμό νέου Συνηγόρου του Πολίτη". Άρα οι Βοηθοί - οι οποίοι δεν είναι πάντως μέλη της ανεξάρτητης αρχής- διαγράφουν μια παρακολουθηματική υπηρεσιακή πορεία ως προς τον Συνήγορο που τους πρότεινε για διορισμό. Διότι οι Βοηθοί προέχει να χαίρουν της πλήρους εμπιστοσύνης του Συνηγόρου, αφού καλούνται να εφαρμόζουν και την πολιτική που χαράσσει ο ίδιος ως προς την διοίκηση της ανεξάρτητης αρχής. Στη συγκεκριμένη περίπτωση όμως, δεν έχουμε "λήξη της θητείας του Συνηγόρου, για οποιονδήποτε λόγο", δηλαδή θάνατο/έκπτωση/παρέλευση τετραετίας, αλλά παραίτηση. Για την οποία ο νομοθέτης του 3094, βέβαιος ότι ουδείς θα παραιτείτο από τη θέση του Συνηγόρου του Πολίτη, ουδέν πρόβλεψε, αφήνοντας προφανώς το ζήτημα της αποχώρησης των Βοηθών Συνηγόρων στην διαμόρφωση μίας soft law θεσμικής ευπρέπειας που επιβάλλει την ταυτόχρονη υποβολή της παραίτησής τους με την παραίτηση του Συνηγόρου του Πολίτη. Διότι, εάν ο κ. Καμίνης αντικατασταθεί από νέο Συνήγορο μέχρι το τέλος της θητείας του 2012, όπως αναφέρει η διάταξη του 3051, ενώ παραμείνουν οι Βοηθοί του στην υπηρεσία, θα έχουμε ως αποτέλεσμα η Αρχή να μην επικουρείται από Βοηθούς της επιλογής του νέου Συνηγόρου, αλλά της επιλογής του προηγούμενου Συνηγόρου, πράγμα εντελώς αντίθετο στη νομοθετική βούληση του 3094. Γι' αυτό η λύση του 3051 (διορισμός νέου Συνηγόρου μέχρι το τέλος της θητείας του προηγούμενου), εάν προκριθεί, θα πρέπει να σημαίνει ταυτόχρονα και διορισμό νέων Βοηθών Συνηγόρων.

Τέλος θα πρέπει να επισημανθεί ότι ο θεσμός της αναπλήρωσης, αν και δεν προβλέπεται για την περίπτωση της παραίτησης του Συνηγόρου του Πολίτη, επιβάλλεται εξ ανάγκης από την αρχή της συνέχειας της λειτουργίας των διοικητικών οργάνων (το πολύ επί τρίμηνο όπως έχει δεχθεί και το ΣτΕ). Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ο αναπληρωτής Συνήγορος του Πολίτη θα πρέπει να θεωρείται κατά κάποιον τρόπο ο εκλεκτός για την κατάληψη της θέσης του Συνηγόρου επί τετραετία. Δεν πρέπει οι ανεξάρτητες αρχές να μετατραπούν σε φέουδα όπου κάθε απερχόμενος ορίζει και τον διάδοχό του, τον οποίο η Διάσκεψη των Προέδρων της Βουλής επικυρώνει με τη λογική "αυτοί ξέρουν καλύτερα από εμάς". Όταν ο κ. Διαμαντούρος, πρώτος Συνήγορος του Πολίτη, εξελέγη Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής, δήλωσε ότι "δεν είχε άποψη" για τον αντικαταστάτη του (in.gr 28.1.2003), ο οποίος τελικά όμως ήταν ο δικός του Βοηθός Συνήγορος κ. Καμίνης (και φέτος ο κ. Κανέλλης έγραψε στα ΝΕΑ ότι τότε ο κ. Διαμαντούρος "συνηγόρησε ανεπιφύλακτα υπέρ του Καμίνη"). Άρα, είχε - δεν είχε άποψη ο κ. Διαμαντούρος, ο δικός του Βοηθός έγινε τελικά Συνήγορος. Αυτό πρέπει να σταματήσει. Η θέση του Βοηθού Συνηγόρου δεν πρέπει να θεωρηθεί προθάλαμος για την κατάληψη της θέσης του Συνηγόρου του Πολίτη, διότι έτσι θα διαιωνίζεται μια ιδιότυπη μορφή αριστοκρατίας, λες και δεν πρόκειται για ανεξάρτητη αρχή αλλά για την Βουλή των Λόρδων. Οι Βοηθοί Συνήγοροι είναι απλώς όργανα του εκάστοτε φυσικού φορέα της Αρχής και εκφράζουν μόνο την δική του πολιτική. Ο διορισμός τους ως νέων Συνηγόρων είναι απλώς μία ακόμη πράξη περιφρόνησης της ανεξαρτησίας της Αρχής.

Η εξύμνηση ποινικών αδικημάτων στην κρατική τηλεόραση

Ο Κώστας Τσόκλης είναι ένας από τους αγαπημένους μου εικαστικούς. Κυρίως επειδή στο έργο του υπάρχει το στοιχείο της πρόκλησης, είτε ζωγραφίζει ένα ταπεινό σπίρτο, είτε προσπαθεί να εγκαταστήσει το βυθό μιας θάλασσας σε ένα δωμάτιο, όσο κι αν αυτό θυμίζει επαρχιακή βιτρίνα μερικές φορές. Ο Κώστας Τσόκλης δήλωσε στην δημόσια τηλεόραση προ δεκαετίας ότι τον γοητεύει αισθητικά η επίθεση που ενέχει το αδίκημα του βιασμού και αναρωτήθηκε μήπως τελικά το θύμα προκαλεί αυτή την επίθεση. Προ ετών είχε δηλώσει ότι βρίσκει κάτι το γοητευτικό στις πυρκαγιές. Ακόμη πιο παλιά είχε οργανώσει ένα δρώμενο με σφαγή καρπουζιών για να σχολιάσει την απώλεια ανθρώπων σε κάποιο θερμό επεισόδιο. Οι αποτιμήσεις του είναι αισθητικές, πλήρως απελευθερωμένες από οποιαδήποτε κοινωνική χρηστικότητα (βλ. "ηθική"), υπέρμαχος πάντοτε του ότι η Τέχνη δεν είναι εκεί για να αναπληρώνει άλλες λειτουργίες, αλλά επειδή Είναι.

Οι απόψεις του Τσόκλη για τον βιασμό φαίνεται ότι δεν ενσωματώθηκαν όμως σε ένα έργο Τέχνης, ώστε να τύχουν εφαρμογής άλλες διατάξεις (άρθρο 16 Συντάγματος), αλλά μεταδόθηκαν από την δημόσια τηλεόραση. Οι θέσεις του μου ακούγονται ειδεχθείς - αισθητικά- και διαφωνώ κάθετα με αυτές ως νομικός, αλλά θα ήθελα να παρακολουθήσω και την υπόλοιπη εκπομπή για να έχω πλήρη εικόνα του πλαισίου (context) στο οποίο τις διατύπωσε. Διότι μπορεί, ας πούμε, να εξηγούσε το σκεπτικό ενός ήρωα κάποιου έργου (πλάγιος λόγος) οπότε δεν επιτρέπεται να το απομονώσουμε, γιατί έτσι δεν θα έχουμε πλήρη εικόνα των διανοημάτων του Τσόκλη ως προς το θέμα. Αρχικά διάβασα λοιπόν τις διαμαρτυρίες για τις ειδεχθείς απόψεις του Τσόκλη. Στη συνέχεια διάβασα τις διαμαρτυρίες που λένε ότι αν δεν αφήσουμε τον Τσόκλη να εκφραστεί, υποστηρίζουμε στην ουσία μια κακώς νοούμενη "πολιτική ορθότητα" που θα αναπαράγονται μόνο τα γνωστά και τα δεδομένα ( όπως ότι "ο βιασμός είναι αδίκημα"). Θα προσπαθήσω να προσεγγίσω το θέμα με τους κανόνες της νομικής διαλεκτικής.

Ο κ. Τσόκλης φυσικά και έχει το δικαίωμα να εκφραστεί επί παντός επιστητού. Εάν όμως, οι πράξεις με τις οποίες εκφράζεται εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής κάποιας ποινικής διάταξης, αυτό είναι αντικείμενο προς εξέταση από τα αρμόδια όργανα. Επειδή σέβομαι το τεκμήριο της αθωότητας του κ. Τσόκλη, καθώς και ότι η πράξη έχει ήδη παραγραφεί αφού παρήλθε 10ετία, δεν θα τοποθετηθώ για το κατά πόσον υπέπεσε στο αδίκημα του άρθρου 184 Π.Κ. περί παρακίνησης σε τέλεση κακουργήματος. Δεν λέμε λοιπόν να καταδικαστεί ο κ. Τσόκλης, αλλά να εξεταστεί, όπως θα εξεταζόταν και κάθε άλλος πολίτης στη θέση του αν εξυμνούσε ένα ποινικό αδίκημα στη δημόσια τηλεόραση. Ουδείς σε μια δημοκρατία έχει το δικαίωμα να προβάλλει μια ανύπαρκτη ασυλία λόγω της ιδιότητάς του ώστε να αποφεύγει τη δημόσια λογοδοσία. Έτσι η ίδια η εξέταση του κ. Τσόκλη είναι πιο σημαντική από την τυχόν αθώωση ή καταδίκη του και δεν θεωρώ ότι θα πρέπει να την επικρίνουμε εξ ορισμού. Θα είναι μια κίνηση ίσης μεταχείρισης: ο καλλιτέχνης δεν έχει μεγαλύτερη ελευθερία έκφρασης επειδή υπογράφει ως "καλλιτέχνης", αλλά για να παράγει απερίσπαστος το έργο του.

Υπάρχει όμως και το σκέλος της ευθύνης της δημόσιας τηλεόρασης για το περιεχόμενο των εκπομπών που μεταδίδει. Η ευθύνη του μέσου διαφοροποιείται ουσιωδώς από την όποια ευθύνη του φιλοξενουμενου μιας εκπομπής. Διότι όσον αφορά τις ενημερωτικές εκπομπές, ισχύουν δεσμευτικοί δεοντολογικοί κανόνες οι οποίοι ενσωματώνονται στο π.δ. 77/2003. Στο άρθρο 4 αναφέρεται ότι στις ενημερωτικές εκπομπές δεν επιτρέπεται να προβάλλονται σεξιστικά μηνύματα και δεν πρέπει να θίγονται ευάλωτες ή ανίσχυρες πληθυσμιακές ομάδες. Ανεξάρτητα δηλαδή απο το αν οι δηλώσεις Τσόκλη συνιστούν ή όχι "παρακίνηση", το βέβαιο είναι ότι αυτές μεταδόθηκαν από τους υπεύθυνους της εκπομπής και ότι αυτές όπως φαίνεται έχουν σεξιστικό περιεχόμενο που προσβάλλει τα θύματα βιασμού γενικά. Η εφαρμογή του π.δ. 77/2003 αποτελεί αρμοδιότητα του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης. Ωστόσο κι εδώ θα πρέπει να εξεταστεί το πραγματολογικό μέρος, δηλαδή το context και το κατά πόσον πρόκειται για απόψεις ή για ερμηνευτικές σκέψεις σχετικά με κάποιο έργο τέχνης. Αυτή όμως είναι η αποστολή των αρμόδιων δικαιοδοτικών οργάνων και δεν βρίσκω για ποιο λόγο θα πρέπει να μας τρομάζει εξ ορισμού η ενάσκηση αυτής της αρμοδιότητας, την στιγμή που υπάρχουν πολλές δικλείδες και εγγυήσεις για την αποφυγή ή την ακύρωση μιας πιθανής άδικης καταδίκης.

Ανταπόκριση του υποψήφιου Ευρωδικαστή κ. Σισιλιάνου στις ερωτήσεις e-lawyer

Ενόψει της επιλογής ενός από τους τρεις Έλληνες υποψήφιους για τη θέση του δικαστή του Ευρωπαικού Δικαστηρίου των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων αναρτήθηκαν στο e-lawyer μια σειρά ερωτήσεις που αφορούν το Διαδίκτυο, τις διακρίσεις, το δικαίωμα ψήφου ομογενών, τη θρησκευτική ελευθερία, το δικαίωμα στέγασης των Ρομά και το γάμο ομόφυλων προσώπων. (βλ τις ερωτήσεις εδώ .)

Αρχικά ανταποκρίθηκε ο υποψήφιος Δικαστης κ. Πέτρος Στάγκος. Μπορείτε να διαβάσετε τις απαντήσεις του εδώ.

Προχθές ανταποκρίθηκε η υποψήφια Δικαστής κ. Μαρια Τσίρλη. Μπορείτε να διαβάσετε το μήνυμά της εδώ.

Σήμερα ελήφθη και η τρίτη και τελευταία ανταπόκριση υποψηφίου Δικαστή, του κ. Λίνου- Αλέξανδρου Σισιλιάνου, η οποία δημοσιεύεται αυτούσια παρακάτω. Ευχαριστούμε και τους τρεις υποψήφιους ευρωδικαστές για την ανταπόκρισή τους και ευχόμαστε να επιλεγεί ο/η καλύτερος/η.

Αξιότιμε κύριε Σωτηρόπουλε

Έλαβα το μήνυμα σας της 29.8 2010 και σας ευχαριστώ για το ενδιαφέρον σας το οποίο εκτιμώ ιδιαίτερα.

Πιστεύω, πράγματι, ότι τα σημαντικά και επίκαιρα ζητήματα που θέτετε είναι σκόπιμο να γίνονται αντικείμενο ευρύτερου διαλόγου. Σέβομαι απόλυτα τη στάση και τις απόψεις των εκλεκτών συνυποψηφίων μου. Ωστόσο, σε ό,τι με αφορά και ενόψει της διαδικασίας εκλογής που εκκρεμεί ενώπιον των αρμοδίων θεσμικών οργάνων, καθώς και των διατάξεων του Κανονισμού του Δικαστηρίου που αφορούν την αμεροληψία των Δικαστών, δεν θεωρώ πρέπον να δεσμεύσω την κρίση μου ως προς ζητήματα με τα οποία να έρθω ενδεχομένως αντιμέτωπος στο μέλλον υπό άλλη ιδιότητα.

Ευχαριστώ για την κατανόησή σας

Με εκτίμηση

Λίνος-Αλέξανδρος Σισιλιάνος