H ΕΛΣ και η Ορχήστρα της παραβιάζουν θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα

Στο παρακάτω κείμενο εκτίθεται μια πρώτη νομική αξιολόγηση των περιστατικών που συνέβησαν στην Εθνική Λυρική Σκηνή σχετικά με την παράσταση "Ρούσαλκα" και την αφαίρεση μιας σκηνής από το έργο, γεγονός που οδήγησε σε έντονη διαμαρτυρία για την παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης σε συνδιασμό με την απαγόρευση διακρίσεων για λόγους σεξουαλικού προσανατολισμού. 

1. Νομικό καθεστώς της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

Η Εθνική Λυρική Σκηνή,  η οποία παλαιότερα ήταν Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου, αποτελείται σήμερα από δύο αυτοτελείς κρατικούς οργανισμούς που εποπτεύονται από το Υπουργείο Πολιτισμού, σύμφωνα με τον καταστατικό Ν. 2273/1994:

1.1.  Tο νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου με την επωνυμία "Εθνική Λυρική Σκηνή", με όργανα το διοικητικό συμβούλιο (Δ.Σ. αποτελούμενο από Πρόεδρο, Αντιπρόεδρο και τρεις συμβούλους που διορίζονται από τον Υπουργό Πολιτισμού, με τριετή θητεία) και τον καλλιτεχνικό διευθυντή. 

1.1.1. Το Δ.Σ. ασκεί "κάθε εξουσία για όλα γενικώς τα ζητήματα που αφορούν την διοίκηση και διαχείριση της Ε.Λ.Σ. με εξαίρεση τα θέματα για τα οποία αποκλειστικά αρμόδια είναι άλλα όργανα". Μεταξύ των ενδεικτικά αναφερόμενων αρμοδιοτήτων αναφέρεται για το Δ.Σ. ότι "χαράσσει μετά από εισήγηση του καλλιτεχνικού διευθυντή τις γενικές κατευθυντήριες γραμμές της πολιτιστικής πολιτικής της Ε.Λ.Σ. μέσα στα πλαίσια της κείμενης νομοθεσίας, του κανονισμού και των οικονομικών δυνατότήτων της Ε.Λ.Σ.", αλλά και ότι "έχει πειθαρχική εξουσία δεύτερου βαθμού για όλο το προσωπικό της Ε.Λ.Σ.".

1.1.2. Ο καλλιτεχνικός διευθυντής έχει τις αρμοδιότητες της κατάρτισης του καλλιτεχνικού προγράμματος κάθε περιόδου, του προϋπολογισμού κάθε έργου και κάθε παράστασης, επιβλέπει την προετοιμασία των έργων που ανεβαίνουν, ελέγχει την εργασία του κάθε κατηγορίας προσωπικού που ασχολείται με το ανέβασμα των έργων, δίνει κατευθύνσεις κι εντολές για την σωστή και έγκαιρη σκηνική, σκηνογραφική, μουσική ανδυματολογική και κάθε άλλη αναγκαία προετοιμασία, προϊσταται των διοικητικών υπηρεσιών της Ε.Λ.Σ., εποπτεύει και συντονίζει τη λειτουργία τους, επιβλέπει την τήρηση του εσωτερικού κανονισμού και την εκτέλεση των αποφάσεων του Δ.Σ., στις συνεδριάσεις του οποίου μετέχει χωρίς ψήφο. 

1.1.3. Σύμφωνα με τον ίδιο νόμο, "Οι πόροι της Ε.Λ.Σ. είναι η Ετήσια Επιχορήγηση του Υπουργείου Πολιτισμού με σχετική πρόβλεψη στον ετήσιο προϋπολογισμό του Υπουργείου Πολιτισμού, με την οποία θα εξασφαλίζεται διαρκώς ο ανά τριετία τουλάχιστον προγραμματισμός των δραστηριοτήτων της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ενισχύσεις από την Ευρωπαϊκή Ενωση ή άλλους διεθνείς οργανισμούς, επιχορηγήσεις δημόσιων ή μη φορέων και οργανισμών, έσοδα από τις καλλιτεχνικές της δραστηριότητες, χορηγίες, έσοδα από εκμετάλλευση περιουσιακών στοιχείων, δωρεές, κληρονομιές, κληροδοσίες, καταπιστεύματα, καθώς και κάθε είδους κοινωνικοί πόροι. Η Ε.Λ.Σ. έχει όλα τα δικονομικά και ουσιαστικά προνόμια του Δημοσίου που προβλέπονται από το από 26.7/10.8.1944 κ.δ. ή από άλλες διατάξεις και απαλλάσσεται γενικά από κάθε φόρο, τέλος χαρτοσήμου, δασμό, δικαίωμα ή εισφορά υπέρ του Δημοσίου ή τρίτου, εκτός από το φόρο προστιθέμενης αξίας. Οι δωρεές προς την Ε.Λ.Σ. απαλλάσσονται από το φόρο δωρεάς."

1.2.  Tην αυτοτελή δημόσια υπηρεσία με την ονομασία "Ορχήστρα Λυρικής Σκηνής", η οποία υπάγεται στην εποπτεία του Υπουργού Πολιτισμού και έχει ως αποστολή τη συμμετοχή στις παραστάσεις, παραγωγές και κάθε είδους εκδηλώσεις του ν.π.ι.δ. "Εθνική Λυρική Σκηνή". Το προσωπικό της Ορχήστρας αποτελείται από 80 μουσικούς κι έναν αρχιμουσικό. Σύμφωνα με τον ίδιο νόμο, "η διοικητική υποστήριξη και η μισθοδοσία του προσωπικού της Ορχήστρας γίνονται από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού."

2. Συνταγματικές υποχρεώσεις σεβασμού της ελευθερίας της έκφρασης 

2.1. Ως κρατικά όργανα, η ΕΛΣ και η ΟΛΣ δεσμευονται από το άρθρο 25 παρ. 1 του Συντάγματος, σύμφωνα με το οποίο:

“Τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτους. Όλα τα κρατικά όργανα υποχρεούνται να διασφαλίζουν την ανεμπόδιστη και αποτελεσματική άσκησή τους. Τα δικαιώματα αυτά ισχύουν και στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών στις οποίες προσιδιάζουν. Oι κάθε είδους περιορισμοί που μπορούν κατά το Σύνταγμα να επιβληθούν στα δικαιώματα αυτά πρέπει να προβλέπονται είτε απευθείας από το Σύνταγμα είτε από το νόμο, εφόσον υπάρχει επιφύλαξη υπέρ αυτού και να σέβονται την αρχή της αναλογικότητας.”

2.2. Στο κεφάλαιο των δικαιωμάτων του ανθρώπου, στο οποίο αναφέρεται το παραπάνω άρθρο, περιλαμβάνονται και οι εξής διατάξεις:

- Το άρθρο 4 παρ. 1 και 2  του Συντάγματος: 

“1. Oι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου.

2. Oι Έλληνες και οι Eλληνίδες έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις.” 

– Το άρθρο 5 παρ. 1  του Συντάγματος:

“1. Kαθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Xώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη.”

– Το άρθρο 5Α παρ. 1 του Συντάγματος:

“1. Καθένας έχει δικαίωμα στην πληροφόρηση, όπως νόμος ορίζει. Περιορισμοί στο δικαίωμα αυτό είναι δυνατόν να επιβληθούν με νόμο μόνο εφόσον είναι απολύτως αναγκαίοι και δικαιολογούνται για λόγους εθνικής ασφάλειας, καταπολέμησης του εγκλήματος ή προστασίας δικαιωμάτων και συμφερόντων τρίτων.”

- To άρθρο 11 του Συντάγματος:

“1. Οι Έλληνες έχουν το δικαίωμα να συνέρχονται ήσυχα και χωρίς όπλα.

2. Μόνο στις δημόσιες υπαίθριες συναθροίσεις μπορεί να παρίσταται η αστυνομία. Οι υπαίθριες συναθροίσεις μπορούν να απαγορευθούν με αιτιολογημένη απόφαση της αστυνομικής αρχής, γενικά, αν εξαιτίας τους επίκειται σοβαρός κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια, σε ορισμένη δε περιοχή, αν απειλείται σοβαρή διατάραξη της κοινωνικοοικονομικής ζωής, όπως νόμος ορίζει.”

- Το άρθρο 14 παρ. 1,2 και 3 του Συντάγματος:

  “1. Kαθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασμούς του τηρώντας τους νόμους του Kράτους. 

2. O τύπος είναι ελεύθερος. H λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύονται.

3. H κατάσχεση εφημερίδων και άλλων εντύπων, είτε πριν από την κυκλοφορία είτε ύστερα από αυτή, απαγορεύεται. 
ατ’ εξαίρεση επιτρέπεται η κατάσχεση, με παραγγελία του εισαγγελέα, μετά την κυκλοφορία:
α) για προσβολή της χριστιανικής και κάθε άλλης γνωστής θρησκείας,
β) για προσβολή του προσώπου του Προέ-
δρου της Δημοκρατίας,
γ) για δημοσίευμα που αποκαλύπτει πληροφορίες για τη σύνθεση, τον εξοπλισμό και τη διάταξη των ενόπλων δυνάμεων ή την οχύρωση της Xώρας ή που έχει σκοπό τη βίαιη ανατροπή του πολιτεύματος ή στρέφεται κατά της εδαφικής ακεραιότητας του Kράτους,
δ) για άσεμνα δημοσιεύματα που προσβάλλουν ολοφάνερα τη δημόσια αιδώ, στις περιπτώσεις που ορίζει ο νόμος.”

- Το άρθρο 16 παρ. 1 εδ. α΄του Συντάγματος:

“1. H τέχνη και η επιστήμη, η έρευνα και η διδασκαλία είναι ελεύθερες- η ανάπτυξη και η προαγωγή τους αποτελεί υποχρέωση του Kράτους”

- Το άρθρο 21 παρ. 1 του Συντάγματος: 

“1. H οικογένεια, ως θεμέλιο της συντήρησης και προαγωγής του Έθνους, καθώς και ο γάμος, η μητρότητα και η παιδική ηλικία τελούν υπό την προστασία του Kράτους.”

2.3. Η ΕΛΣ και η ΟΛΣ οφείλουν να διασφαλίζουν την ανεμπόδιστη και αποτελεσματική άσκηση όλων των παραπάνω δικαιωμάτων.

3. Διεθνείς υποχρεώσεις της Ελλάδας για σεβασμό της ελευθερίας της έκφρασης και της συνάθροισης, χωρίς διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού

3.1. Σύμφωνα με το άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), κατοχυρώνεται για τα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης:

“Άρθρο 10 – Ελευθερία έκφρασης

1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει την ελευθερία γνώμης και την ελευθερία λήψεως ή μεταδόσεως πληροφοριών ή ιδεών, χωρίς την επέμβαση δημόσιων αρχών και ασχέτως συνόρων. Το παρόν άρθρο δεν κωλύει τα Κράτη από του να υποβάλλουν τις επιχειρήσεις ραδιοφωνίας, κινηματογράφου ή τηλεόρασης σε κανονισμούς εκδόσεως αδειών λειτουργίας.

2. Η άσκηση των ελευθεριών αυτών, οι οποίες συνεπάγονται καθήκοντα και ευθύνες, μπορεί να υπαχθεί σε ορισμένες διατυπώσεις, όρους, περιορισμούς ή κυρώσεις, προβλεπόμενους από τον νόμο και αποτελούντες αναγκαία μέτρα σε μια δημοκρατική κοινωνία για την εθνική ασφάλεια, την εδαφική ακεραιότητα ή τη δημόσια ασφάλεια, την προάσπιση της τάξης και την πρόληψη του εγκλήματος, την προστασία της υπόληψης ή των δικαιωμάτων των τρίτων, την παρεμπόδιση της κοινολογήσεως εμπιστευτικών πληροφοριών ή την διασφάλιση του κύρους και της αμεροληψίας της δικαστικής εξουσίας.”

3.2. Η ελευθερία της συνάθροισης κατοχυρώνεται από το άρθρο 11 της ΕΣΔΑ:

"Άρθρο 11 – Ελευθερία του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι

1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία των ειρηνικών συναθροίσεων και στην ελευθερία του συνεταιρισμού συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος ιδρύσεως μαζί με άλλου συνδικάτα και προσχώρησης σε συνδικάτα με το σκοπό της προασπίσεως των συμφερόντων του.

2. Η άσκηση αυτών των δικαιωμάτων δεν επιτρέπεται να υπαχθεί σε άλλους περιορισμούς πέραν από όσους προβλέπονται από το νόμο και αποτελούν αναγκαία μέτρα σε μία δημοκρατική κοινωνία, για την εθνικη ασφάλεια, την δημόσια ασφάλεια, την προάσπιση της τάξης και πρόληψη του εγκλήματος την προστασία της υγείας και της ηθικής ή τν προστασία των δικαιωμάτων και ελευθεριών τρίτων. Το παρόν άρθρο δεν απαγορεύει την επιβολή νόμιμων περιορισμών στην άσκηση των δικαιωμάτων αυτών από μέλη των ενόπλων δυνάμεων της αστυνομίας ή των διοικητικών υπηρεσιών του Κράτους.”

3.2. Σύμφωνα με το Άρθρο 14 της ΕΣΔΑ, απαγορεύονται οι περιορισμοί που επιβάλλονται από τις χώρες στα παραπάνω δικαιώματα λόγω ορισμένων κριτηρίων:

"Άρθρο 14 – Απαγόρευση των διακρίσεων

Η άσκηση των αναγνωριζόμενων στην παρούσα Σύμβαση δικαιωμάων και ελευθεριών πρέπει να εξασφαλίζεται άνευ διακρίσεως φύλου, φυλής, χρώματος, γλώσσας, θρησκείας, πολιτικών ή άλλων πεποιθήσεων, εθνικής ή κοινωνικής προελεύσεως, συμμετοχής σε εθνική μειονότητα, περιουσίας, γεννήσεως ή άλλης καταστάσεως”.

3.3.  Σύμφωνα με το άρθρο 19 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, απαγορεύονται οι αθέμιτες διακρίσεις όσον αφορά την ελευθερία της έκφρασης:

" Άρθρο 19.

1. Κανείς δεν πρέπει να υπόκειται σε διακριτική μεταχείριση και να παρενοχλείται για τις απόψεις του.

2. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει την ελευθερία της αναζήτησης, της λήψης και μετάδοσης πληροφοριών και απόψεων κάθε είδους ανεξαρτήτως συνόρων, προφορικά, γραπτά, σε έντυπα, σε κάθε μορφή τέχνης ή με κάθε άλλο μέσο επιλογής του."

3. Η άσκηση των δικαιωμάτων που προβλέπονται στην παράγραφο 2 του άρθρου αυτού συνεπάγεται ειδικά καθήκοντα και ευθύνες. Μπορεί, επομένως, να υπόκεινται σε ορισμένους περιορισμούς, οι οποίοι όμως πρέπει να προβλέπονται με σαφήνεια από το νόμο και να είναι απαραίτητοι:

(α) για το σεβασμό των δικαιωμάτων ή της υπόληψης των άλλων

(β) για την προστασία της εθνικής ασφάλειας, της δημόσιας τάξης, της δημόσιας υγείας ή των χρηστών ηθών.”

3.4. Με το άρθρο 21 του ΔΣΑΠΔ κατοχυρώνεται το δικαίωμα ειρηνικής συνάθροισης:

" Άρθρο 21 

Αναγνωρίζεται το δικαίωμα ειρηνικής συνάθροισης. Η άσκηση του δικαιώματος αυτού δεν υπόκειται σε περιορισμούς άλλους εκτός από εκείνους που επιβάλλονται σύμφωνα με το νόμο και είναι απαραίτητοι σε μία δημοκρατική κοινωνία για το συμφέρον της εθνικής ασφάλειας, της δημόσιας ασφάλειας, της δημόσιας τάξης ή για την προστασία της δημόσιας υγείας, των χρηστών ηθών ή των δικαιωμάτων και ελευθεριών των άλλων.”

3.5. To Kογκρέσσο των Τοπικών και  Περιφερειακών Αρχών του Συμβουλίου της Ευρώπης εξέδωσε το Μάρτιο του 2007 τη Σύσταση 211 (2007) για την ελευθερία του συναθροίζεσθαι και της έκφρασης για τις λεσβίες, τους γκέι, τους αμφιφιλόφυλους και τα διαφυλικά άτομα. Η εν λόγω σύσταση έχει ως εξής:

"1. Η πραγματική δημοκρατία προϋποθέτει την ελευθερίς της έκφρασης και των συναθροίσεων χωρίς παρέμβαση από δημόσια αρχή, όπως κατοχυρώνεται στην [ΕΣΔΑ] (άρθρα 10 και 11).

2. Η προστασία αυτών των δικαιωμάτων ειναι ουσιώδης για την διασφάλιση της λογοδοσίας και της υπευθυνότητας των κυβερνητικών αρχών κι ως εκ τούτου είναι καθοριστική για τη προστασία όλων των άλλων βασικών ανθρώπινων δικαιωμάτων.

3. Περαιτέρω, το δικαίωμα του να εκφράζει κάποιος την ταυτότητά του δημόσια μαζί με άλλους είναι αναπόσπαστο στοιχείο της ανεκτικότητας – η αρχή της προστασίας της κοινωνικής ποικιλομορφίας μέσω της ελεύθερης ανταλλαγής των ιδεών που μπορούν να οδηγήσουν στην ανάπτυξη τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. 

4.Αυτές οι ελευθερίες φυσιολογικά συνεπάγονται συγκεκριμένα καθήκοντα και ευαισθησίες και ως εκ τούτου, οι κρατικές, περιφερειακές ή τοπικές αρχές μπορούν να επιβάλλουν περιορισμούς αυστηρά και μόνον εφόσον οι περιορισμοί αυτοί περιλαμβάνονται στον νόμο, εφόσον είναι αναγκαίες σε μια δημοκρατική κοινωνία και μόνον εφόσον επιδιώκουν τους νόμιμου στόχους που αναφέρονται στα σχετικά περιφερειακά και διεθνή νομοθετήματα για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

5. Δυστυχώς, προσφατα ομοφοβικά γεγονότα σε διάφορα κράτη μέλη έχουν καταδείξει όχι μόνο τη συστηματική παραβίαση των βασικών δικαιωμάτων της κοινότητας των λεσβιών, των γκέι, των αμφιφυλόφιλων και των διαφυλικών (LGBT), αλλά έχουν δείξει και ότι σε πολλές υποθέσεις, οι ίδιες οι αρχές που έχουν την θετική υποχρέωση να προστατεύσουν τους πολίτες τους από τις αθέμιτες διακρίσεις είναι εκείνες που τις ενθαρρύνουν και σε μερικές περιπτώσεις τις υποστηρίζουν ενεργά ή υποκινούν αυτή την αδικία.

6. Δεδομένου ότι η ελευθερία της έκφρασης και των συναθροίσεων βρίσκεται στον πυρήνα μιας δημοκρατικής κοινωνίας και ότι ο ρόλος των τοπικών αρχών στην ενίσχυση αυτών των δικαιωμάτων είναι θεμελιώδης, και υπό το φως των πρόσφατων εξελίξεων, το Κογκρέσσο των Τοπικών και Περιφερειακών Αρχών έχει καταγράψει ένα περίγραμμα εφαρμογής αυτών των δικαιωμάτων σε τοπικό επίπεδο για όλη την Ευρώπη, μαζί με τις παρακάτω συστάσεις.

7. Το Κογκρέσσο συνιστά στην Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης να ζητήσει από τα κράτη μέλη να διασφαλίσουν ότι:

(α) θα ταχθούν δημοσίως αντίθετα στην αθέμιτη διάκριση για λόγους όπωςτο ανήκειν σε μία σεξουαλική μειονότητα καθώς και να λάβουν κατάλληλα μέτρα για να καταπολεμήσουν το μισαλλόδοξο λόγο με βάση τις αρχές που έχουν καταγραφεί στην Σύσταση Νο R(97) 20 της Επιτροπής Υπουργών.

(β) θα λάβουν υπόψη και θα εφαρμόσουν τις προσεχείς Κατευθυντήριες Οδηγίες για την Ελεύθερη και Ειρηνική Συνάθροιση που έχουν συνταχθεί από το συμβούλιο ειδικών για την ελεθερία της συνάθροισης  του ΟΑΣΕ  

(γ) θα εξετάσουν όσο εξαντλητικά μπορούν όλες τις υποθέσεις βίας, μισαλλόδοξου λόγου κατά τη διάρκεια γεγονότων που διοργανώνονται από LGBT άτομα ή έχει σχέση με LGBT άτομα, προκειμένου να διευκρινιστεί αν η αθέμιτη διάκριση ή η ομοφοβία έχουν παίξει ρόλο στην διάπραξη του εγκλήματος και θα εγγυήθούν την ποινική δίωξη των υπευθύνων.

(δ) όταν είναι αναγκαίο θα λάβουν θετικά μέτρα όπως επιβάλλεται από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, για να εγγυηθούν την αποτελεσματική ελευθερία της συνάθροισης και της έκφρασης κατά μήκος της εθνικής επικράτεις σε εθνικό, τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.

(ε) κάθε αστικό, ποινικό ή διοικητικό μέτρο που παρεμβαίνει στην ελευθερία της έκφρασης και της συνάθροισης πρέπει να προβλέπεται από το νόμο, να υπηρετεί ένα νόμιμο σκοπό (όπως προβλέπεται από τα σχετικά περιφερειακά και διεθνή νομοθετήματα) και δεν είναι υπέρμετρα περιοριστικά σε σχέση με τον επιδιωκόμενο σκοπό.

(στ) οι ομάδες LGBT πρέπει να γνωμοδοτούν πριν την αναθεώρηση κάποιου από τα παραπάνω μέτρα, προκειμένου να διασφαλιστεί η αμοιβαία ικανοποίηση όλων όσων αφορούν αυτά και προκειμένου να προωθηθεί το πνεύμα της συνεργασίας κι όχι αυτό της καταπίεσης.

(η) διοργανωτές γεγονότων στους οποίους έχουν επιβληθεί περιορισμοί, ή στους οποίους έχει απαγορευθεί κάποιο δικαιώμα, έχουν δικαίωμα πρόσβασης σε ένα ανεξάρτητο δικαστήριο ή δικαστική επιτροπή ώστε να μπορούν να προσβάλλουν αυτούς τους περιορισμούς. 

(θ) οι τοπικές αρχές πρέπει να είναι ενήμερες για την νέα νομοθεσία καθώς και τη σχετική νομολογία που αφορά τν ελευθερία της συνάθροισης και της έκφρασης και τα μέτρα εναντίον των διακρίσεων.

(ι) ενώ οι διατάξεις για οικονομική ή άλλη ενίσχυση απο τις τοπικές αρχές προς διοργανωτές LGBT δρωμένων πρέπει να αναγνωρίζουν ίσα δικαιώματα για όλες τις όμοιες ομάδες, δεν θα πρέπει να υπάρχουν καταστατικές απαγορεύσεις για τις τοπικές αρχές ως προς την βοήθεια ή την δημοσιοποίηση LGBT δρωμένων. 

8.  Το Κογκρέσο καλεί τον Επίτροπο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου να εργαστεί στενά με την Επιτροπή Κοινωνικής Συνοχής όσον αφορά την διάκριση κατά των μελών της LGBT κοινότητας, για παράδειγμα στο πλαίσιο συνεργασίας με τους Συνηγόρους του Πολίτη. 

3.6. Επίσης, το Κογκρέσσο των Τοπικών Αρχών του Συμβουλίου της Ευρώπης εξέδωσε το Ψήφισμα 230 (2007) για την ελευθερία του συναθροίζεσθαι και της έκφρασης για τις λεσβίες, τους γκέι, τους αμφιφιλόφυλους και τα διαφυλικά άτομα. Το Ψήφισμα αυτό έχει ως εξής: 

1. Το Κογκρέσσο των Τοπικών και Περιφερειακών Αρχών ανησυχεί σοβαρά λόγω της παραβίασης των δικαιωμάτων στην ελευθερία της έκφρασης και της συνάθροισης για τις λεσβίες, τους γκέι, τους αμφιφυλόφιλους και τα διαφυλικά άτομα (LGBT) σε έναν αριθμό κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης, η επιτομή των οποίων είναι η απαγόρευση των ειρηνικών πορείων ή διαδηλώσεων από τους LGBT και τους υποστηρικτές τους καθώς και στην άμεση ή έμμεση υποστήριξη κάποιων τοπικών πολιτικών σε βίαιες αντι-διαδηλώσεις.

2. Αποτελεί σημαντικό καθήκον των τοπικών αρχών, όχι μόνο να προστατεύουν θετικά τα δικαιώματα της συνάθροισης και της έκφρασης με έναν πρακτικό κι αποτελεσματικό τρόπο αλλά να αποφεύγουν επίσης και  δημόσιες δηλώσεις που νομιμοποιούν τις αθέμιτες διακρίσεις ή την μισαλλοδοξία και την έλλειψη ανοχής. 

3.Περαιτέρω, οι τοπικές αρχές έχουν υποχρέωση να διευκολύνουν τις νόμιμες διαδηλώσεις να διεξάγονται ειρηνικά με την λήψη, μεταξύ άλλων, επαρκών μέτρων για να αποφευχθούν επιθέσεις από βίαιους αντιρρησίες. Η επίκληση ενός θεωρητικού κινδύνου διατάραξης της δημόσιας τάξης ή ακόμη και της ίδιας της ύπαρξης αντιρρησιών δεν είναι επαρκής λόγος για τον περιορισμό των δημόσιων εκδηλώσεων. 

4.Τα δικαιώματα των λεσβιών, των γκέι, των αμφιφυλοφιλων και των διαφυλικών προσώπων στην ελευθερία της έκφρασης και της συνάθροισης είναι ουσιώδη όχι μόνο για την δικη τους προσωπική ανάπτυξη, αξιοπρέπεια και ολοκλήρωση ως πολιτών, αλλά επίσης για την προώθηση και προστασία της ισότητας και της δημοκρατίας και για την πρόοδο της κοινωνίας ως ένα συνεκτικό σύνολο. 

5.Η [ΕΣΔΑ] προβλέπει στα Άρθρα 10 και 11 ότι κάθε πρόσωπο έχει το δικαίωμα να απολαμβάνει την ελευθερία της έκφρασης, της συνάθροισης και της ένωσης χωρίς παρεμβάσεις από δημόσιες αρχές και χωρίς αθέμιτες διακρίσεις (Άρθρο 14).

6. Το Κογκρέσο, πιστεύοντας ότι αυτά τα δικαιώματα βρίσκονται στον πυρήνα μιας δημοκρατικής κοινωνίας και ότι ο ρόλος των τοπικών αρχών είναι να τα θεωρεί ως ουσιώδη, έχει συντάξει τις παρακάτω συστάσεις για να διασφαλιστεί ότι οι LGBT πολίτες σε όλα τα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης απολαμβάνουν πλήρη δικαιώματα στην ελευθερία της συνάθροισης και της έκφρασης. Το Κογκρέσσο καλεί τις τοπικές αρχές να:

α. λάβουν τα κατάλληλα μέτρα για να καταπολεμήσουν τον μισαλλόδοξο λόγο επί τη βάσει των αρχών που περιέχονται στην Σύσταση της Επιτροπής Υπουργών Νο R (97)20.

β. λάβουν υπόψη και να εφαρμόσουν τις προσεχείς Κατευθυντήριες Οδηγίες  για την Ελεύθερη και Ειρηνική Συνάθροιση που έχουν συνταχθεί από το συμβούλιο ειδικών για την ελεθερία της συνάθροισης  του ΟΑΣΕ  

γ. περιορίζουν το δικαίωμα ειρηνικής συνάθροισης, μόνο ως έσχατο μέτρο, αφού έχουν εξαντλήσει όλα τα άλλα μέσα επιδίωξης συμφωνίας για την εκδήλωση, ύστερα από μια ανοικτή, αντικειμενική και διαφανή αξιολόγηση όλων των διαθέσιμων πληροφοριών και σε περιπτώσεις ώστε:

i.να διασφαλίσουν ότι οι περιορισμοί απηχούν νόμιμους λόγους που απαριθμώνεται σε διεθνή νομοθετικά κείμενα για τον περιορισμό εκδηλώσεων ή συναντήσεων και ότι η ερμηνεία αυτών των λόγων είναι σύμφωνη  με την πάγια νομολογία και δεν υποβάλλουν αρχές συγκεκριμενης πολιτικής τάσης ή θρησκείας. 

ii.να επιβάλλουν τα λιγότερο περιοριστικό χρόνο, μέρος ή τρόπο σε σχέση με την επίτευξη του νόμιμου στόχου, 

iii. να προσφεύγουν στον διοργανωτή του προτεινόμενου δρωμένου τη δυνατότητα να απαντήσει σε ιδιαίτερες ανησυχές που εγείρονται από κάποια ρυθμιστική αρχή 

iv. να δημοσιεύουν τος λόγους για τους οποίους επιβάλλονται περιορισμοί, εκ των προτέρων σε σχέση με την ανακοινωθείσα ημέρα της εκδήλωσης έτσι ώστε να μπορέσει ο διοργανωτής να προσβάλλει τη νομιμότητα των περιορισμών σε ένα δικαστήριο πριν ξεκινήσει η εκδήλωση.

v.να εφαρμόσουν εύλογα και κατάλληλα μέτρα ώστε να επιτρέψουν στις νόμιμες διαδηλώσεις να προχωρήσουν ειρηνικά αποφεύγοντας κανονισμούς που θα αλλοίωναν θεμελιωδώς τον χαρακτήρα μιας εκδήλωσης, όπως είναι η περιττή χρήση εμποδίων κίνησης πλήθους ή καθορισμό της πορείας σε λιγότερο κεντρικές περιοχές της πόλης, 

vi. να διαθέσουν επαρκείς αστυνομικές δυνάμεις που θα διασφαλίζουν ότι έχουν ληφθεί επαρκή μέτρα, όπου οι αντιδιαδηλωτές κατά των LGBT έχουν εντοπιστεί, ώστε να διασφαλίζεται ότι οι συμμετέχοντες δεν θα διατρέχουν κίνδυνο μήπως υποσύτον σωματική βία, κατ΄εφαρμογή του Άρθρου 2 της ΕΣΔΑ που επιβάλλει θετική υποχρέωση στις αρχές να προστατεύουν το δικαίωμα στη ζωή και του Άρθρου 3 που ορίζει ότι κανείς δεν επιτρέπεται να υποβάλλεται σε βασανιστήρια ή σε απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία,

δ. να βεβαιώσουν ότι οι ίδιες και οι υπάλληλοι τους αποτελούν υποδείγματα ανεκτικότητας και:

i.ασκούν τα καθήκοντά τους με νόμιμο και όχι κατά διακριτική μεταχείριση και δεν επιβάλλουν περιορισμούς λόγω του περιεχομένου του μηύνματος μιας εκδήλωσης,

ii.δεν στερούν μέλη της LGBT κοινότητας από  τις υπηρεσίες τους για λόγους σχετικούς με την συνείδηση ή με την θρησκεία τους, όταν οι εν λόγω υπηρεσίες είναι σαφώς καθορισμένες στους όρους της σύμβασης εργασίας τους,

ε. να διασφαλίζουν οτι όσον αφορά τις εκδηλώσεις LGBT

i. οι διαδικασίες κοινοποίησης είναι όσον το δυνατόν πιο ελεύθερες από γραφειοκρατικές διαδικασίες,

ii. το κοινό έχει επαρκή πρόσβαση σε αξιόπιστες πληροφορίες που σχετίζονται με προσεχή γεγνότα, όπως επίσης και σε πληροφορίες που αφορούν τις διακρίσεις και την έλλειψη ανοχής, 

iii. το κόστος καθαρισμού μετά την εκδήλωση δεν επιβάλλονται στον διοργανωτή μιας μη κερδοσκοπικής εκδήλωσης.

στ. να ενισχύουν και ενδυναμώνουν τις σχέσεις της κοινότητας με την  τοπική αστυνομία προκειμένου να μειωθoύν οι κλιμακώσεις έντασης στις δημόσιες διαδηλώσεις και να:

i. διασφαλίσουν ότι οι αστυνομικοί έχουν λάβει την κατάλληλη εκπαίδευση και οδηγίες σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ουδετερότητα και την απαγόρευση διακρίσεων και να εφαρμοζουν αυτά, 

ii. χρησιμοποιούν την ακύρωση των συναθροίσεων ως ένα έσχατο μέτρο, 

iii. διασφαλίζουν ότι οι υπάλληλοι των διωκτικών αρχών αποφεύγουν την χρήση βίας ή τέτοιους περιορισμούς δυνάμεων στο ελάχιστο αναγκαίο, εφαρμοζοντας αυστηρά τα διεθνή πρότυπα της αστυνομίας που περιλαμβάνουν ειδικές και αναλυτικές οδηγίες σχετικά με αυτή τη χρήση.

iv. διασφαλίζουν ότι οι αστυνομικοί υπάλληλοι λαμβάνουν άμεση και αποτελεσματική δράση (σύμφωνα με τις ανάγκες της κανονικής διασφάλισης της δημόσια τάξης) για την αποτροπή κάθε προσώπου που σκοπεύει να θίξει μια εκδήλωση, 

v. να μην επιβάλλουν στους διοργανωτές εκδηλώσεων να προσλάβουν προσωπικο ασφαλείας ή να καλύπτουν τα έξοδα της αστυνόμευσης των συναθροίσεων (καθώς αποτελεί είδος περιορισμού που προσβάλλει την θετική υποχρέωση των αρχών για προστασία της άσκησης των δικαιωμάτων αυτών),

ζ. να επιχειρήσουν την ανάπτυξη διαμεσολαβητικών ικανοτήτων σε περιπτώσεις διαφορών, όπου θα επιχειρείται η υποστήριξη αναζήτησης αμοιβαία αποδεκτών λύσεων για αντίθετες ομάδες, εισαγάγοντας τις τοπικές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών με εμπειρία διαμεσολάβησης και με την αξιοποίηση των υπαρχόντων μεσολαβητών

η. να χρησιμοποιοήσουν ανεξάρτητους παρατηρητές για να καλύψουν αντικειμενικά τα LGBT γεγονότα, να επιβλέπουν την αστυνομική δράση όσον αφορά τους αντι-διαδηλωτές ή να ελέγχουν την συμβατότητα των όρων κάθε συμφωνίας και να εξετάζουν την σύνδεση με τον ΟΑΣΕ στην ανάπτυξη και προετοιμασία ενός προγράμματος παρακολούθησης σε σχέση με εκδηλώσεις LGBT. 

7.To Κογκρέσσο περαιτέρω αποφασίζει να: 

α. υποδείξει ότι οι συζητήσεις για τα δικαιώματα LGBT στην ελευθερία της έκφρασης και της συνάθροισης πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο σε μαλλοντικές συναντήσεις των εκπροσώπων ΟΑΣΕ προκειμένου να ενισχυθεί η συνεργασία ανάμεσα στους δύο οργανισμούς.

β. αναθέσει στην Επιτροπή Κοινωνικής Συνοχής να εργαστεί στενά με τον Επίτροπο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου όσον αφορά τα ζητήματα διακρίσεων κατά των μελών της LGBT κοινότητας, για παράδειγμα στο πλαίσιο της συνεργασίας με τους Συνηγόρου του Πολίτη. 

3.7. O Eπίτροπος του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στις 14.5.2008 απηύθυνε σύσταση στα κράτη μέλη του Συμβουλίου να ενσωματώσουν στις πολιτικές τους τις Aρχές της Yogyakarta για την εφαρμογή του διεθνούς δικαίου των δικαιωμάτων του ανθρώπου ως προς τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου. 

- Σύμφωνα με την Αρχή 19 (Δικαίωμα στην Ελεύθερη Γνώμη και  Έκφραση): 

"Κάθε πρόσωπο έχει  δικαίωμα στην ελευθερία γνώμης και έκφρασης, ασχέτως του σεξουαλικού προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου.  Αυτό συμπεριλαμβάνει την έκφραση της ταυτότητας ή της προσωπικότητας δια μέσου της ομιλίας, της συμπεριφοράς, της ενδυμασίας, των σωματικών χαρακτηριστικών, της επιλογής ονόματος, ή κάθε άλλου μέσου, καθώς και της ελευθερίας στην αναζήτηση, λήψη και μετάδοση πληροφοριών και ιδεών κάθε είδους, συμπεριλαμβανομένων αυτών που σχετίζονται με ανθρώπινα δικαιώματα, σεξουαλικό προσανατολισμό και ταυτότητα φύλου, με τη χρήση κάθε μέσου και ασχέτως συνόρων.  

ΤΑ ΚΡΑΤΗ ΠΡΕΠΕΙ:

Α. Να λάβουν όλα τα νομοθετικά, διοικητικά και άλλα μέτρα, ώστε να εξασφαλίσουν πλήρη άσκηση της ελευθερίας γνώμης και έκφρασης, σεβόμενα ταυτόχρονα τα δικαιώματα και τις ελευθερίες άλλων, χωρίς διακρίσεις με κριτήριο τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου, συμπεριλαμβανομένης της λήψης και μετάδοσης πληροφοριών και ιδεών που αφορούν σε σεξουαλικό προσανατολισμό και ταυτότητα φύλου, και σχετιζόμενες με συνηγορία υπέρ νομικών δικαιωμάτων, δημοσίευσης υλικού, εκπομπής, οργάνωσης και συμμετοχής σε συνέδρια, και διάχυσης και πρόσβασης σε πληροφόρηση για ασφαλέστερο σεξ,

Β.  Να εξασφαλίσουν ότι οι εξερχόμενες πληροφορίες και η οργάνωση των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης που ρυθμίζονται από το Κράτος είναι πλουραλιστικά και δεν καθορίζονται με βάση διακρίσεις σχετικές με ζητήματα σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου και ότι οι προσλήψεις προσωπικού και πολιτική προώθησης τέτοιων οργανισμών δεν καθορίζονται με βάση διακρίσεις σχετικές με τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου,

 Γ. Να λάβουν όλα τα νομοθετικά, διοικητικά και άλλα μέτρα, ώστε να εξασφαλίσουν πλήρη άσκηση του δικαιώματος έκφρασης ταυτότητας ή προσωπικότητας, συμπεριλαμβανομένης αυτής διαμέσου ομιλίας, συμπεριφοράς, ενδυμασίας, σωματικών χαρακτηριστικών, επιλογής ονόματος, ή κάθε άλλου μέσου,

 Δ.   Να εξασφαλίσουν ότι οι αντιλήψεις περί δημόσιας τάξης, δημόσιας ηθικής, δημόσιας υγείας και δημόσιας ασφάλειας δεν χρησιμοποιούνται ώστε να περιορίσουν, με τρόπο που επάγεται διάκριση, οποιαδήποτε άσκηση της ελευθερίας της γνώμης και έκφρασης, η οποία επιβεβαιώνει διάφορους σεξουαλικούς προσανατολισμούς και ταυτότητες φύλου,

 Ε. Να εξασφαλίσουν ότι η άσκηση της ελευθερίας γνώμης και έκφρασης δεν παραβιάζει τα δικαιώματα και τις ελευθερίες ατόμων διαφόρων σεξουαλικών προσανατολισμών και ταυτοτήτων φύλου,

 ΣΤ. Να εξασφαλίσουν ότι όλα τα άτομα, ασχέτως σεξουαλικού προσανατολισμού ταυτότητας φύλου, απολαμβάνουν ίση πρόσβαση στην πληροφόρηση και στις ιδέες, καθώς και στη συμμετοχή σε δημόσιο διάλογο.

Σύμφωνα με την Αρχή 20 (Δικαίωμα στην Ελευθερία του Συνέρχεσθαι και του Συνεταιρίζεσθαι)

"Κάθε πρόσωπο έχει το δικαίωμα στην ελευθερία του  συνέρχεσθαι ειρηνικώς και του συνεταιρίζεσθαι, ιδίως για σκοπούς ειρηνικών διαδηλώσεων, ασχέτως σεξουαλικού προσανατολισμού ή ταυτότητας φύλου.  Τα άτομα μπορούν να ιδρύσουν, με αξίωση αναγνώρισης, χωρίς διακρίσεις, συμπράξεις βασισμένες στο σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου, και συμπράξεις που παρέχουν πληροφόρηση, διευκολύνουν την επικοινωνία, ή συνηγορούν υπέρ των δικαιωμάτων ατόμων με διάφορους σεξουαλικούς προσανατολισμούς και ταυτότητες φύλου. 

ΤΑ ΚΡΑΤΗ ΠΡΕΠΕΙ:

Α. Να λάβουν όλα τα νομοθετικά, διοικητικά και άλλα μέτρα ώστε να εξασφαλίσουν τα δικαιώματα στην ειρηνική οργάνωση, σύμπραξη, συνάθροιση και συνηγορία, σχετικά με ζητήματα σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου, και να αποκτήσουν νομική αναγνώριση σχετικές συμπράξεις και ομάδες, χωρίς διάκριση λόγω του σεξουαλικού προσανατολισμού ή  τηςταυτότητας φύλου,

 Β. Να εξασφαλίσουν ότι οι αντιλήψεις περί δημόσιας τάξης, δημόσιας ηθικής, δημόσιας υγείας καιδημόσιας ασφάλειας δεν χρησιμοποιούνται ώστε να περιορίσουν οποιαδήποτε άσκηση των δικαιωμάτων σε ειρηνική συνάθροιση και σύμπραξη, αποκλειστικά στη βάση ότι καταφάσκουν διαφορετικούς σεξουαλικούς προσανατολισμούς ή ταυτότητες φύλου,

 Γ. Να μην εμποδίζουν την άσκηση των δικαιωμάτων σε ειρηνική συνάθροιση και σύμπραξη για λόγους που σχετίζονται με σεξουαλικό προσανατολισμό ή ταυτότητα φύλου, και να εξασφαλίζουν επαρκή αστυνομική και άλλης μορφής φυσική προστασία ενάντια στη βία ή στην παρενόχληση παρέχεται σε άτομα που εξασκούν αυτά τα δικαιώματα,

 Δ. Να παρέχουν εκπαίδευση και προγράμματα ευαισθητοποίησης στις διωκτικές αρχές και σε άλλους αρμόδιους λειτουργούς, ώστε να τους καταστήσουν ικανούς να παρέχουν τέτοια προστασία,

 Ε. Να εξασφαλίσουν ότι οι κανόνες δημοσίευσης πληροφοριών για εθελοντικές συμπράξεις και ομάδες δεν έχουν, κατά την εφαρμογή τους, επιπτώσεις που επιβάλλουν διακρίσεις σε συμπράξεις και ομάδες που επιλαμβάνονται ζητημάτων σεξουαλικού προσανατολισμού ή ταυτότητας φύλου, ή στα μέλη τους.

Σύμφωνα με την Αρχή 26 (Δικαίωμα συμμετοχής στην πολιτισμική ζωή)

Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα ελεύθερης συμμετοχής στην πολιτισμική ζωή, ανεξαρτήτως του σεξουαλικού προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου, και να εκφράζει μέσω της πολιτισμικής συμμετοχής την  ποικιλομορφία του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου.  

ΤΑ ΚΡΑΤΗ ΠΡΕΠΕΙ:  

Α. Να λάβουν όλα τα απαραίτητα νομοθετικά, διοικητικά και άλλα μέτρα για να εξασφαλιστούν οι ευκαιρίες της συμμετοχής στην πολιτισμική ζωή όλων των προσώπων, με  πλήρη σεβασμό και ανεξάρτητα από τον σεξουαλικό προσανατολισμό και τις  ταυτότητες φύλου,

Β.  Να ενθαρρύνουν  το διάλογο και τον αμοιβαίο σεβασμό μεταξύ, των υποστηρικτών   διάφορων   πολιτισμικών  ομάδων που υφίστανται μέσα στο Κράτος, συμπεριλαμβανομένων ομάδων  που διατηρούν διαφορετικές απόψεις πάνω σε θέματα σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου, με συνέπεια τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που αναφέρονται σε αυτές τις αρχές

5. H απαγόρευση των διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού στο χώρο της εργασίας 

5.1. Σύμφωνα με το άρθρο 13 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, το Συμβούλιο ΕΕ, αποφασίζοντας ομόφωνα, μετά από πρόταση της Επιτροπής και διαβούλευση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μπορεί να αναλάβει δράση για την καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω φύλου, φυλετικής ή εθνικής καταγωγής, θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού. Στο πλαίσιο αυτής της αρμοδιότητας, το Συμβούλιο εξέδωσε την Οδηγία 2000/78/ΕΚ του Συμβουλίου της 27ης Νοεμβρίου 2000 για τη διαμόρφωση γενικού πλαισίου για την ίση μεταχείριση στην απασχόληση και την εργασία. Η ελληνική ενσωμάτωση αυτής της Οδηγίας έγινε με το Ν.3304/2005. 

5.2. Σύμφωνα με το Ν.3304/2005 απαγορεύεται η διακριτική μεταχείριση στον τομέα της εργασίας και της απασχόλησης, όταν αυτή οφείλει στον γενετήσιο προσανατολισμό:

" 'Αρθρο 7 

Προκειμένου για διακρίσεις λόγω [...] γενετήσιου προσανατολισμού, στον τομέα της εργασίας και της απασχόλησης [...] συντρέχει άμεση διάκριση, όταν για έναν από τους λόγους αυτούς ένα πρόσωπο υφίσταται μεταχείριση λιγότερο ευνοϊκή από αυτήν της οποίας τυγχάνει, έτυχε ή θα ετύγχανε άλλο πρόσωπο σε ανάλογη κατάσταση" 

" Άρθρο 16

Όποιος παραβιάζει την κατά τον παρόντα νόμο απαγόρευση της διακριτικής μεταχείρισης για λόγους [...] γενετήσιου προσανατολισμού, κατά τη συναλλατική διάθεση αγαθών ή προσφορά υπηρεσιών στο κοινό τιμωρείται με φυλάκιση έξι (6) μηνών μέχρι τριών (3) ετών και με χρηματική ποινή χιλίων (1.000) έως πέντε χιλιάδων (5.000) ευρώ." 

6. Σχετική νομολογία 

6.1. Το Συμβούλιο της Επικρατείας, με την απόφαση 3490/2006 έκρινε ότι ήταν παράνομη η απόφαση του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης με την οποία για την επιβολή προστίμου σε τηλεοπτικό σταθμό ελήφθη υπόψη το γεγονός ότι σε μία εκπομπή μεταδόθηκε ένα φιλί ανάμεσα σε δύο άντρες. Το συγκεκριμένο απόσπασμα της απόφασης αναφέρει ότι:

"αυτή καθ´ εαυτήν η παρουσίαση σκηνής, με την οποία εκφράζεται απλώς και η ομοφυλόφιλη ερωτική επιθυμία, με ένα φιλί και χωρίς να υπάρχουν σκηνές πορνογραφικού περιεχομένου ή βωμολοχίες, δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί ότι προσδίδει στην επίμαχη τηλεοπτική ταινία την, απαγορευμένη από το Σύνταγμα, χαμηλή και υποβαθμισμένη ποιοτική στάθμη, που την καθιστά επίμεπτη. Με την παράσταση στην επίμαχη ενδιάμεση σκηνή της εκφράσεως ομοφυλόφιλης ερωτικής επιθυμίας, γίνεται παρουσίαση μίας υπαρκτής κοινωνικής πραγματικότητας, η οποία σχετίζεται με μία κοινωνική ομάδα, μεταξύ των πολλών, οι οποίες συνθέτουν μία ανοικτή και σύγχρονη δημοκρατική κοινωνία, οι ερωτικές επιλογές της οποίας, όχι μόνο δεν αποδοκιμάζονται από την συνταγματική τάξη της χώρας, αλλά τουναντίον επιβάλλεται από τις διατάξεις των άρθρων 2 (σεβασμός και προστασία της αξίας του ανθρώπου) και 5 παρ. 1 (προστασία της προσωπικής ελευθερίας), ως εκδήλωση ελεύθερης επιλογής των αποτελούντων αυτή, να γίνονται απολύτως σεβαστές και μπορούν να εκφράζονται στα έργα τέχνης, όπως εξ άλλου οι ερωτικές επιλογές και ευαισθησίες και των υπολοίπων ομάδων του πληθυσμού της χώρας.Περαιτέρω, με δεδομένο ότι η επίμαχη εκπομπή μεταδόθηκε στις 22.45´, σε ώρα δηλαδή που, σύμφωνα με το άρθρο 3Α και 3Δ της υπ´ αριθμ. 6138/Ε/17.3.2000 (ΦΕΚ 345Β) απόφασης του Υπουργού Τύπου και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης ("Κατάταξη και σήμανση των τηλεοπτικών προγραμμάτων"), μεταδίδονται εκπομπές, οι οποίες δεν είναι κατάλληλες για ανηλίκους κάτω των 15 ετών, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η σκηνή, παρουσιάζοντας ένα φιλί, δεν είχε πορνογραφικό περιεχόμενο, δεν μπορεί να γίνει λόγος περί παραβιάσεως, μέσω της μεταδόσεως της επίμαχης σκηνής, των ορίων που επιβάλλει η συνταγματική επιταγή της προστασίας της νεότητας."

6.2. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στην υπόθεση Bączkowski και άλλοι, καταδίκασε την Πολωνία για παραβίαση του δικαιώματος στην ελευθερία του συνέρχεσθαι (Άρθρο 11 ΕΣΔΑ). Οι προσφεύγοντες ετοίμαζαν μια εκδήλωση (παρέλαση) για τις 10-12 Ιουνίου 2005 στην Βαρσοβία, προκειμένου να ευαισθητοποιήσουν την κοινή γνώμη για τις διακρίσεις εις βάρος των μειονοτήτων -σεξουαλικών, εθνικών, εθνοτικών και θρησκευτιοκών – όπως επίσης εις βάρος των γυναικών και των αναπήρων. Ωστόσο, η αίτησή τους για άδεια από την Οδική Υπηρεσία απορρίφθηκε, ενώ ο Δήμαροχος εξέδωσε αποφάσεις για την απαγόρευση των εκδηλώσεων. Ταυτόχρονα, η δημοτική αρχή επέτρεψε να γίνουν έξι άλλες διαδηλώσεις την ίδια ημέρα με θέματα “ενίσχυση των μέτρων κατά της παιδοφιλίας”, “κατά του συμφώνου συμβίωσης”, “υπέρ της εκπαίδευσης για τις χριστιανικές αρχές ως εγγύησης για μια ηθική κοινωνία”, “Χριστιανοί που σέβονται τους νόμους του Θεού και της Φύσης είναι πολίτες πρώτης κατηγορίας”, “κατά της υιοθεσίας παιδιών από τα ομόφυλόφιλα ζευγάρια”. Παρ' όλ' αυτά, η διαδήλωση κατά των διακρίσεων έλαβε χώρα στις 11 Ιουνίου, με συμμετοχή 3.000 ατόμων και υπό την επίβλεψη της αστυνομίας. Ο Δήμαρχος Βαρσοβίας σε μια συνέντευξη πριν την απαγόρευση ανέφερε “είμαι κατά των διακρίσεων για λόγους σεξουαλικού προσανατολισμού, αλλά δεν θα γίνει προπαγάνδα για την ομοφυλοφιλία. Αν θέλουν ας διαδηλώσουν ως πολίτες, όχι ως ομοφυλόφιλοι.” Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου αναφέρει:

“98. Οι περιορισμοί του πολιτικού λόγου ή του δημόσιου διαλόγου σε θέματα γενικότερου ενδιαφέροντος είναι ιδιαίτερα στενοί σύμφωνα με το άρθρο 10 παρ. 2 της Σύμβασης [...]. Ωστόσο, η άσκηση της ελευθερίας του λόγου από αιρετούς πολιτικούς οι οποίοι την ίδια στιγμή κατέχουν δημόσια αξιώματα της εκτελεστικής εξουσίας συνεπάγεται ιδιαίτερη υπευθυνότητα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ένα σύνηθες μέρος των καθηκόντων αυτών των δημόσιων λειτουργών είναι να λαμβάνουν διοικητικές αποφάσεις οι οποίες μπορεί να έχουν επιπτώσεις στα ατομικά δικαιώματα, ενώ σε άλλες περιπτώσεις οι αποφάσερις μπορεί να λαμβάνονται από δημόσιους υπαλλήλους που δρουν εις το όνομα τους [των αιρετών]. Έτσι, η ελευθερία της έκφρασης γι' αυτά τα δημόσια πρόσωπα μπορεί να προσβάλλει υπέρμετρα την απόλαυση των δικαιωμάτων των άλλων που κατοχυρώνονται από τη Σύμβαση [...]. Κατά την ενάσκηση της ελευθερίας της έκφρασης, πρέπει να είναι εγκρατείς, έχοντας κατά νου ότι οι απόψεις τους μπορεί να θεωρηθούν ως οδηγίες προς τους  δημόσιους υπαλλήλους, των οποίων  οι θέσεις και οι καριέρες εξαρτώνται από την έγκριση των πρώτων.[...]

100. [...] το Δικαστήριο παρατηρεί κατά την αξιολόγηση της υπόθεσης ότι οι αυστηρές προσωπικές δηλώσεις του Δημάρχου για τα θέματα αυτά επηρέασαν τις αποφάσεις που εκδόθηκαν σχετικά με την ενάσκηση του δικαιώματος σε ελεύθερη έκφραση. Παρατηρεί ότι οι αποφάσεις  εκδόθηκαν από τις δημοτικές αρχές, ενεργούσες εις το όνομα του Δημάρχου, ενώ είχε χαρακτηρίσει τη διαδήλωση “προπαγάνδα υπέρ της ομοφυλοφιλίας”. Παρατηρείται  περαιτέρω ότι ο Δήμαρχος εξέφρασε αυτές τις απόψεις ενώ ήδη είχε κατατεθεί αίτημα ενώπιον των δημοτικών αρχών. Ενόψει αυτού, το Δικαστήριο θεωρεί ότι οι απόψεις του επηρέασαν την διαδικασία λήψεως απόφασης και, κατ' αποτέλεσμα, παραβίασαν κατ' αθέμιτη διάκριση τα δικαιώματα των προσφευγόντων για ελεύθερη συνάθροιση.

101. Δεδομένων των συνθηκών της εν λόγω υπόθεσης, ως σύνολο, το Δικαστήριο κρίνει ότι παραβιάστηκε το άρθρο 14 σε συνδυασμό με το άρθρο 11 της Σύμβασης.”  

6.3. Τέλος, ως προς τη σχέση των παιδιών με την ομοφυλοφιλία, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αναγνώρισε στην υπόθεση Ε.Β. κατά Γαλλίας ότι ο αποκλεισμός μιας γυναίκας από την δυνατότητα υιοθέτησης μόνο και μόνο επειδή είναι ομοφυλόφιλη αποτελεί παραβίαση του δικαιώματος σεβασμού της οικογενειακής ζωής (Άρθρο 8) σε συνδυασμό με την απαγόρευση αθέμιτων διακρίσεων (Άρθρο 14): 

82.  Το Δικαστήριο παρατηρεί ότι κάποιες φορές θεωρήθηκε ως λόγος απόρριψης της αιτήσεως η θέση της προσφεύγουσας ως μεμονωμένο άτομο, μολονότι ο νόμος προβλέπει ρητά το δικαίωμα μεμονωμένων ατόμων να αιτηθούν άδειας υιοθεσίας. Αυτό προκύπτει ολοκάθαρα από το συμπέρασμα της ψυχολόγου, η οποία, στην έκθεσή της επί των συνεντεύξεων με την προσφεύγουσα στις 28 Αυγούστου, εκθέτει, με ρητή αναφορά στην περίπτωση της προσφεύγουσας και όχι ως γενικό σχόλιο, -αφού προαναφέρει την παρατήρησή της με τη δήλωση ότι δεν αποσκοπεί να  καταργήσει την εμπιστοσύνη της προσφεύγουσας σε αυτήν ή να υπονοήσει ότι θα μπορούσε να είναι επικίνδυνη για το παιδί- ότι “όλες οι μελέτες για τους γονείς δείχνουν ότι ένα παιδί έχει ανάγκη και τους δύο γονείς” (βλ. παράγραφο 11 ανωτέρω). Στις 28 Οκτωβρίου 1998 ο εκπρόσωπος του συμβουλίου υιοθεσίών από το Οικογενειακό Σύμβούλιο για την ένωση των παιδιών που βρίσκονταν ή βρίσκονται υπο κρατική φροντίδα, εισηγήθηκε την απόρριψη της αιτήσεως επειδή μια θετή οικογένεια πρέπει να αποτελείται “από ένα μικτό ζευγάρι (άνδρας και γυναίκα)” (βλ. παράγραφος 14 ανωτέρω). 

83.   Σχετικά με την συστηματική αναφορά στην έλλειψη “πατρικής αναφοράς” το Δικαστήριο δεν αμφισβητεί ότι αυτό ειναι επιθυμητό, αλλά αμφισβητεί την σημασία που προσδίδεται σε αυτό από τα ημεδαπά δικαστήρια στο πλαίσιο της υιοθεσίας από ένα μεμονωμένο άτομο. Το γεγονός ότι είναι νόμιμο να ληφθεί υπόψιν αυτός ο παράγοντας δεν μπορεί να κάνει το Δικαστήριο να παραβλέψει την υπερβολική αναφορά σε αυτό, υπό τις περιστάσεις της παρούσας υπόθεσης.   

84.  Έτσι, παρά τις επιφυλάξεις του Διοικητικού Εφετείου της  Nancy και ακολούθως του  Conseil d'Etat, που έκριναν λαμβάνοντας υπόψιν τον “τρόπο ζωής” της προσφεύγουσας, το αδιαμφισβήτητο συμπέρασμα είναι ότι ο σεξουαλικός της προσανατολισμός ήταν σταθερά στο επίκεντρο των διαβουλεύσεων ως προς την ίδια και πανταχού παρών σε κάθε φάση της διοικητικής και δικαστικής διαδικασίας. 

85.  Το Δικαστήριο θεωρεί ότι η αναφορά στην ομοφυλοφιλία της προσφεύγουσας ήταν, αν όχι ρητή, τουλάχιστον έμμεση. Η επίδραση της δηλωμένης ομοφυλοφιλίας της ενάγουσας στην αξιολόγηση της αίτησής της έχει αποδειχθεί και αποτέλεσε αποφασιστικό παράγοντα στην απόφαση για την άρνηση χορήγησης της άδειας υιοθεσίας  (βλ., mutatis mutandis, Salgueiro da Silva Mouta, ό.π., § 35).

86.  Γι' αυτούς τους λόγους, η προσφεύγουσα υπέστη διακριτική μεταχείριση. Πρέπει να κριθεί αν ο σκοπός αυτής της διακριτικής μεταχείρισης ήταν νόμιμος και αν η διακριτική μεταχείριση ήταν δικαιολογημένη.

87.  Το Δικαστήριο επαναλαμβάνει ότι για τους σκοπούς του Άρθρου 14, μια διαφορετική μεταχείριση είναι αθέμιτη διάκριση αν δεν δικαιολογείται αντικειμενικά και εύλογα, το οποίο σημαίνει ότι δεν αποβλέπει σε έναν “νόμιμο σκοπό” ή ότι δεν υπάρχει “λογική αναλογία μεταξύ των επιστρατευόμενων μέσων και τον επιδιωκόμενο σκοπό” (βλ, inter alia, Karlheinz Schmidt, ό.π., § 24; Petrovic, ό.π., § 30; και Salgueiro da Silva Mouta, ό.π., § 29). Όταν πρόκειται για θέμα σεξουαλικού προσανατολισμού, απαιτούνται ιδιαιτέρως πειστικοί και ισόρροποι λόγοι για να δικαιολογηθεί η διαφορετική μεταχείριση όσον αφορά τα δικαιώματα που εμπίπτουν στο Άρθρο 8  (βλ., mutatis mutandis, Smith και  Grady κατά Ηνωμένου Βασιλείου, αρ. 33985/96 και 33986/96, § 89, ECHR 1999-VI; Lustig-Prean και  Beckett κατά Ηνωμένου Βασιλείου, αρ. 31417/96 και 32377/96, § 82, 27 Σεπτεμβρίου 1999; και S.L. κατά Αυστρίας, αρ. 45330/99, § 37, ECHR 2003-I).

88.  Σε σχέση με αυτά, το Δικαστήριο παρατηρεί ότι η Σύμβαση είναι ένα ζωντανό νομοθέτημα, που πρέπει να ερμηνεύεται υπό το φως των συνθηκών της σύγχρονης ζωής (Βλ, inter alia, Johnston και άλλοι, ό.π., § 53).

89.  Κατά τη γνώμη του Δικαστηρίου, εφόσον οι λόγοι που οδηγούν σε διακριτική μεταχείρηση βασίζονται μόνον σε κρίσεις που αφορούν τον σεξουαλικό προσανατολισμό της προσφεύγουσας, αυτό συνιστά αθέμιτη διάκριση σύμφωνα με τη Σύμβαση (βλ. Salgueiro da Silva Mouta, ό.π., § 36).

90.  Το Δικαστήριο αναφέρει ότι το γαλλικό δίκαιο επιτρέπει σε μεμονωμένα πρόσωπα να υιοθετούν παιδιά (βλ. παρ. 49 παραπάνω), αφήνοντας έτσι ανοικτή την πιθανότητα υιοθεσίας από έναν μεμονωμένο ομοφυλόφιλο, γεγονός το οποίο δεν αμφισβητείταο. Αντίθετα με το υπόβαθρο των ημεδαπών νομικών διατάξεων, κρίνει ότι οι λόγοι που επικαλέστηκε η Κυβέρνηση δεν μπορούν να θεωρηθούν ιδιαιτέρως πειστικοί και ισόρροποι, ώστε να δικαιολογήσουν την απόρριψη της χορήγησης άδειας στην προσφεύγουσα. 

91.  Τέλος, το Δικαστήριο σημειώνει ότι οι σχετικές διατάξεις του Αστικού Κώδικα σιωπούν ως προς την αναγκαιόητα μιας αναφοράς αντίθετου φύλου, η οποία, σε κάθε περίπτωση, δεν μπορεί να εξαρτάται απο το σεξουαλικό προσανατολισμό του μεμονωμένου θετού γονέα. Περαιτέρω, σε αυτήν την περίπτωση, η προσφεύγουσα παρουσίασε, όπως αναφέρει η απόφαση του Conseil d'Etat, “αναμφίβολη ποιότητα ως πρόσωπο και ταλέντο στην ανατροφή των παιδιών”, τα οποία ήταν σαφέστατα υπέρ του συμφέροντος του παιδιού, μια έννοια-κλειδί στα σχετικά διεθνή νομοθετήματα (βλ. παραγράφους 29-31 ανωτέρω).

92.  Έχοντας υπόψιν τα ανωτέρω, το Δικαστήριο δεν μπορεί να μην παρατηρήσει ότι, απορρίπτοντας την αίτηση της προσφεύγουσας για άδεια υιοθεσίας, οι ημεδαπές αρχές προέβησαν σε διάκριση που βασίζεται στις κρίσεις τους όσον αφορά τον σεξουαλικό προσανατολισμό της, μια διάκριση που δεν είναι ανεκτή σύμφωνα με τη Σύμβαση (βλ.  Salgueiro da Silva Mouta, ό.π., § 36).

93.  Συνεπώς, έχοντας υπόψη την κρίση του σύμφωνα με την ανωτέρω παράγραφο 80, το Δικαστήριο θεωρεί ότι η επίδικη απόφαση είναι ασύμβατη προς τις διατάξεις του Άρθρου 14, σε συνδυασμό με το Άρθρο 8.

94.  Συνεπώς, παραβιάστηκε το άρθρου 14 της Σύμβασης σε συνδυασμό με το Άρθρο 8.”

7. Πραγματικά περιστατικά σχετικά με την παράσταση “Ρούσαλκα” στην Εθνική Λυρική Σκηνή

7.1. Οι πληροφορίες που αφορούν την όπερα “Ρούσαλκα”

7.1.2. Πληροφορίες που μεταδίδονται από την ιστοσελίδα της Ε.Λ.Σ.

 Σύμφωνα με την σύντομη αναφορά στο περιεχόμενο του έργου από την Ε.Λ.Σ. στην ιστοσελίδα της: 

"Η μαγευτική όπερα του Αντονίν Ντβόρζακ Ρούσαλκα (Νεράιδα) παρουσιάζεται για πρώτη φορά τόσο στην Εθνική Λυρική Σκηνή, όσο και στην Ελλάδα. Πρόκειται για ένα συμβολικό παραμύθι που αφηγείται την τραγική ιστορία μιας απόκοσμης «νεράιδας» και τον παράφορο έρωτά της για έναν πρίγκιπα,  που ολοκληρώνεται μόνο μέσα από το θάνατο. Τα τελευταία χρόνια η Ρούσαλκα  έχει έλθει και πάλι στο προσκήνιο, καθώς σκηνοθέτες αποκωδικοποιούν τους ψυχαναλυτικούς συμβολισμούς της υπόθεσης, προσθέτοντας με αυτό τον τρόπο διαστάσεις πέραν του πρώτου επιπέδου ανάγνωσης.” 

Σημειωτέον ότι η Ε.Λ.Σ. έχει οργανώσει το ειδικό πρόγραμμα “ΟΠΕΡΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ”. Η συγκεκριμένη παράσταση δεν έχει ενταχθεί στο εν λόγω πρόγραμμα. 

7.1.3. Πληροφορίες  σχετικά με το έργο από την κριτική στον Τύπο

Σύμφωνα με την κριτική παρουσίαση του έργου από τον κ. Σβώλο (Ελευθεροτυπία, 9.3.2009, “Όταν οι ερωτικοί δαίμονες ξυπνούν”): 

"Ο Αντονίν Ντβόρζακ ολοκλήρωσε τη «Ρούσαλκα» το 1901, σε ηλικία 60 ετών, και ασφαλώς θα ήταν υποτιμητικό γι' αυτόν να θεωρήσουμε ότι προόριζε το οπερατικό αριστούργημά του για... παιδιά! Οποιοσδήποτε ενήλικας διακρίνει εύκολα στον πυρήνα της σκοτεινής αυτής νεραϊδοϊστορίας την αγωνία αντιμετώπισης της γυναικείας επιθυμίας στον ανδροκρατούμενο κόσμο της βικτοριανής εποχής. Ρομαντικό έργο, εμβληματικό της τσεχικής εθνικής σχολής, έχει προ πολλού ενταχθεί στο βασικό ρεπερτόριο των ανά τον κόσμο λυρικών θεάτρων. Παρ' ότι αποδείχτηκε ακραία τολμηρό και για αρκετούς ίσως δυσνόητο, το πρώτο ελληνικό ανέβασμά του από την ΕΛΣ σε συμπαραγωγή με την Οπερα της Νίκαιας ήταν μια όλως ευπρόσδεκτη, ηρωική κίνηση. 

Η Μαριόν Βάσερμαν, σκηνοθέτις της διπλά συναρπαστικής παράστασης, που είδαμε και ακούσαμε στο Ολύμπια, υποκατέστησε την αυθεντική υπόθεση της όπερας με μια αριστοτεχνικά και εξαντλητικά επεξεργασμένη δραματουργική μετάπλαση. Διατηρώντας ορατό το σοβαρό νεραϊδοπαραμύθι των Κβάπιλ/Ντβόρζακ ως ψυχολογικό/συμβολικό αφηγηματικό οδηγό και, βεβαίως, κρατώντας ως άξονα το βασικό θέμα της απαγορευμένης, άρα και απειλητικής ερωτικής επιθυμίας, παρέστησε στη σκηνή το εφιαλτικό θέατρο των φόβων και των αναδυόμενων επιθυμιών του ομοφυλόφιλου βασιλιά Λουδοβίκου Β' της Βαυαρίας (1845-86). 

Η Ρούσαλκα (=Νεράιδα) χάνει τη φωνή της ελπίζοντας μάταια να κερδίσει τον πρίγκιπα που ποθεί· ο Λουδοβίκος, που οι Γερμανοί αποκαλούν Marchenkonig (=Βασιλιά των παραμυθιών), είναι φορέας μιας «αγάπης που δεν τολμά να πει το όνομά της». Αμφότεροι σιωπούν, αμφότεροι αποτυγχάνουν και χάνονται: αυτή εξορίζεται ανάμεσα σε δύο κόσμους καταδικασμένη να σύρει άνδρες στον θάνατο, αυτός τρελαίνεται... 

Η Γαλλίδα σκηνοθέτις δανείζεται στοιχεία από τον Κλάους Μαν και τον Βισκόντι και ξετυλίγει μια αριστοτεχνική ακολουθία σκηνών. Αλλοτε βαθμιαία και άλλοτε απότομα, πραγματική δράση και ήρωες (αυλικοί, πρίγκιπας, πατέρας, μνηστή, τραγουδιστές) μεταμορφώνονται σε παραισθησιακές καταστάσεις και σύμβολα (ανδροφάγος μνηστή, βασιλιάς των ξωτικών, προβολικές ταυτίσεις και σχιζοφρενικές διαιρέσεις) οπτικοποιώντας επί σκηνής την παλινδρομική αλλοίωση της πραγματικότητας που βιώνει ένας άνθρωπος όταν εξωθείται στην τρέλα. 

Μακράν του να διαφημίζει την ομοφυλοφιλία, η διεισδυτική αλλά ταυτόχρονα ευσπλαχνική ματιά της ανατέμνει το μαρτύριο του Λουδοβίκου ως ηττημένου «άλλου», για τη διαφορετικότητα του οποίου δεν υπάρχει τόπος. Αν και ενίοτε μέτρια φωτισμένο, το μονοτοπικό σκηνικό του Τιερί Γκουντ -μια σφηνοειδούς προοπτικής αίθουσα βικτοριανού ανακτόρου που στην γ' πράξη απογυμνώνεται μετατρεπόμενο σε διαρρηγμένο ψυχολογικό τόπο- υπηρετεί θαυμάσια την ιδέα της Βάσερμαν. Ομοίως και τα βικτοριανά κοστούμια του Μπρούνο Φαταλό. 

Σε καθαρά μουσικό επίπεδο η παράσταση ήταν πραγματικά διεθνούς επιπέδου. Βασισμένη σε ξένους μονωδούς η πρώτη διανομή περιλάμβανε ένα εκπληκτικό πρωταγωνιστικό τρίο. Παρ' ότι η χυμώδης, μεγάλη, δραματική φωνή της άργησε κάπως να «ζεσταθεί» στην α' πράξη, η Τσέχα υψίφωνος Ναταλία Ουσάκοβα ενσάρκωσε μια αισθαντική, βαθύτατα συγκινητική Ρούσαλκα. Με ωραίο παράστημα, ιδανικά εύπλαστη, εύηχη φωνή και καλαίσθητα φορτισμένο τραγούδι, ο επίσης Τσέχος τενόρος Πάβελ Τσέρνοχ υπήρξε ιδανικός Πρίγκιπας! 

Ωστόσο, την παράσταση κυριολεκτικά έκλεψε η Σλοβάκα μεσόφωνος Ντενίσα Χαμάροβα: διαθέτοντας πλούσια, μυώδη, καλοεστιασμένη φωνή, άρτια τεχνική, σκηνική παρουσία ασύλληπτης σαγήνης και δραματικό ένστικτο σε πλήρη εγρήγορση έφερε με άνεση αμφότερους τους ρόλους της Γέζιμπαμπα (=μάγισσα) και της Ξένης Αρχόντισσας. Στον αυστηρό γερο-Βόντνικ (=Ξωτικό του νερού) δάνεισε την κουρασμένη φωνή του ο Ουκρανός βαθύφωνος Γεβγέν Σόκαλο, ενώ το τρίο των ερωτύλων Δρυάδων απέδωσαν πολύ καλά τραγουδίστριες της ΕΛΣ (Σολόβυ, Μαρκέτου, Βουδουράκη). Ο Σλοβάκος αρχιμουσικός Γιάροσλαβ Κίζλινκ οδήγησε την παράσταση με πυγμή και ακρίβεια, υποστηρίζοντας σωστά τους τραγουδιστές. Κυρίως, όμως, κατάφερε να αντλήσει από την ορχήστρα της ΕΛΣ τον συμφωνικού βάρους και πλούτου ήχο του Ντβόρζακ, ήχο που, όπως αυτός του Βάγκνερ, είναι κάτι πολύ περισσότερο από απλά συνοδευτικός για τις φωνές.

Συμπέρασμα; Οσοι προτιμούν μόνο πλούσιο θέαμα, αφηγήσεις πρώτου επιπέδου και ρομαντικές συγκινήσεις -όλα αυτά που αποκαλεί ο Μπρεχτ «γαστριμαργική» εκτόνωση- ας μείνουν στο σπίτι με τα παιδιά. Οσοι ζητούν κάτι μουσικά συναρπαστικό, ψυχολογικά διεισδυτικό και σκηνικά άγριο θα το βρουν σε αυτή τη «Ρούσαλκα» με το παραπάνω! "

7.1.4. Πληροφορίες για το έργο από συνέντευξη με τη σκηνοθέτη

Στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία (7.3.09) φιλοξενείται παρουσίαση του έργου και συνέντευξη της σκηνοθέτιδος κ. Wassermann, από την κ. Ματούλα Κουστένη:

“Είναι παραμύθι, αλλά μιλά για την ομοφυλοφιλία. Είναι μια κλασική όπερα, αλλά μιλά για γεγονότα που διαδραματίζονται τον 19ο αιώνα. Εχει για πρωταγωνιστή έναν πρίγκιπα που αδυνατεί να ερωτευτεί μια γυναίκα και απαγορεύεται να ζήσει με τον άνδρα που ποθεί. Μπέρδεμα, μοναξιά, ανεκπλήρωτοι έρωτες. 

Η μαγευτική όπερα του Αντονίν Ντβόρζακ «Ρούσαλκα» ανεβάζεται πρώτη φορά στην Ελλάδα, την Παρασκευή, από τη Λυρική Σκηνή. Πρόκειται για την τραγική ιστορία μιας απόκοσμης «νεράιδας» και τον παράφορο έρωτά της για έναν πρίγκιπα. Ερωτας χωρίς ανταπόκριση, που θα την οδηγήσει στο θάνατο. Την όπερα που αποτελεί συμπαραγωγή με την Οπερα της Νίκαιας σκηνοθετεί η Γαλλίδα Μάριον Βάσερμαν. 

Η Ρούσαλκα -που στα τσεχικά σημαίνει νεράιδα- βασίζεται σε ποιητικό κείμενο του Γιάροσλαφ Κβάπιλ και αντλεί αρκετά στοιχεία από την «Ουντίνε» του Φρίντριχ ντε λα Μοτ Φουκέ. Πρώτη φορά, δε, ανεβάστηκε στο Εθνικό Θέατρο της Πράγας στις 31 Μαρτίου 1901. Η ιστορία εκτυλίσσεται μέσα στο παλάτι του πρίγκιπα και κινείται ανάμεσα στο όνειρο και την πραγματικότητα, στα βιώματα και τα οράματα. «Η βασική ιδέα από την οποία ξεκινήσαμε είναι ότι η Ρούσαλκα δεν υπάρχει. Είναι ένα πνεύμα, μία εικόνα, αλλά ποτέ μία πραγματική γυναίκα. Κατά τη διάρκεια της παράστασης παίρνει διαφορετικές μορφές. Κυρίως, όμως, είναι το θηλυκό είδωλό του πρίγκιπα η ψυχή του. Ο πρίγκιπας οικειοποιείται την προσωπικότητα της Ρούσαλκα και τελικά ταυτίζεται μαζί της. Εκείνη θα γίνει το θηλυκό του κομμάτι. Θα αντιπροσωπεύσει την ψυχή του, τα όνειρα, τις μαγικές του ανάγκες, προκειμένου να αντέξει τον κόσμο και την ίδια του τη ζωή», λέει η Μάριον Βάσερμαν, σκηνοθέτις της παράστασης. 

- Τελικά, όπως φαίνεται, ο ρόλος του πρίγκιπα αναδεικνύεται στον βασικό της παράστασης.

«Οντως. Η βασική έμπνευση ήρθε από την προσωπικότητα του Λουδοβίκου Β' της Βαυαρίας. Υπήρξε ονειροπόλος, ρομαντικός και, τελικά, δυστυχής σε αυτή τη θέση απόλυτης πολιτικής εξουσίας. Ο Λουδοβίκος βασανίστηκε πολύ από τη σύγκρουση της λογικής με το συναίσθημα, από το διχασμό ανάμεσα στην ομοφυλοφιλία και τις επιταγές του αξιώματός του. Η παρακμή του Λουδοβίκου υπήρξε, φυσικά, πολύ πιο σταδιακή. Στην παράστασή μας, αυτή η εσωτερική σύγκρουση είναι πολύ πιο βίαιη, καθώς ο πρίγκιπας οδηγείται στην τρέλα σε πολύ μικρότερο διάστημα -λόγω... περιορισμένου θεατρικού χρόνου». 

- Θα δούμε μια μοντέρνα ή μια κλασική παράσταση; 

«Μάλλον και τα δύο. Εχουμε μεταφέρει τη δράση γύρω στα 1870, και όλο το περιβάλλον παραπέμπει σε μια αυτοκρατορική γερμανική αυλή του 19ου αιώνα. Κατά συνέπεια θα μπορούσε κανείς να πει ότι πρόκειται για μια κλασική σκηνοθεσία με την έννοια της ιστορικής αναπαράστασης. Από την άλλη, η σκηνοθεσία είναι εντελώς μοντέρνα καθώς παράλληλα υπάρχει κι ένας άλλος κόσμος: της απόλυτης αφαίρεσης, της μαγείας. Εχουμε προβεί σε ριζικές αλλαγές: Ολο το λιμπρέτο έχει μεταφερθεί σε μια εντελώς διαφορετική κατάσταση και είναι ίσως κρίμα για το ελληνικό κοινό που δεν έχει κανένα σημείο αναφοράς σε σχέση με το έργο». 

- Το ελληνικό κοινό, όντως, δεν γνωρίζει τη «Ρούσαλκα». Συνήθως προτιμάτε τους πιο ενημερωμένους θεατές; 

«Εκείνοι που γνωρίζουν το έργο έχουν ήδη δημιουργήσει δεσμούς με αυτό, έχουν συνείδηση του τι θα συμβεί και συγχρόνως έχουν συγκεκριμένες προσδοκίες. Από την άλλη πλευρά, οι μη γνώστες δεν έχουν καμία προσδοκία. Κάποιος που περιμένει να δει κάτι γνώριμο, κινδυνεύει να απογοητευτεί και να χάσει αυτό που του προσφέρεται. Το κοινό που δεν έχει αναφορές είναι ανοιχτό, θα ζήσει την παράσταση χωρίς να αναρωτιέται. Και ίσως τελικά αυτοί οι θεατές να είναι πιο τυχεροί».

- Μπορεί ένα παραμύθι να μιλήσει για σημερινά θέματα; 

«Βεβαίως. Εξάλλου στα παραμύθια συναντάμε την πραγματική ζωή. Με τη μόνη διαφορά ότι στο παραμύθι απουσιάζει η έννοια του χρόνου και η αφήγηση περνά στο χώρο του συμβολικού. Στη δική μας ερμηνεία της Ρούσαλκα, συναντάμε καταστάσεις όπως η ομοφυλοφιλία ή η σχιζοφρένεια, καταστάσεις γνωστές στη σύγχρονη πραγματικότητα που λειτουργούν επίσης στο πλαίσιο της ιστορίας μας που είναι ένα παραμύθι». 

7.2. Οι καταγγελίες για απάλειψη από το έργο ενός φιλιού μεταξύ ανδρών 

7.2.1. Όπως έγινε ευρύτερα γνωστό μέσα από εφημερίδες και διαδικτυακά μέσα ενημέρωσης, η σκηνοθέτις κατήγγειλε ότι μέλη της Ορχήστρας άσκησαν πιέσεις στην ίδια και στον πρωταγωνιστή ώστε να μην περιληφθεί στην παράσταση μία σκηνή φιλιού του πρωταγωνιστή προς έναν άλλο χαρακτήρα του έργου που παίζεται από ομόφυλο πρόσωπο. (βλ. "Αυτό που συνέβη ήταν λογοκρισία" στο περιοδικό 10%)

7.2.2. Κατά την πρεμιέρα του έργου διανεμήθηκε στους θεατές ένα φυλλάδιο με τίτλο “Λίγα λόγια για το έργο”. Δεν επρόκειτο όμως για το πρόγραμμα της παράστασης, ούτε για επίσημο υλικό που είχε τυπωθεί από την παραγωγή. Επρόκειτο για ένα φυλλάδιο που έφερε υπογραφή “Το Δ.Σ. της Ορχήστρας Λυρικής Σκηνής”. Σε αυτό το φυλλάδιο αναφέρει μεταξύ άλλων:

“Το έργο παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα και γνωρίζουμε ότι κατατέθηκαν προτάσεις στο Δ.Σ. της Ε.Λ.Σ. ούτως ώστε η συγκεκριμένη παραγωγή να έχει και εκπαιδευτικό χαρακτήρα παρουσιάζοντας στους μαθητές τον κόσμο της όπερας μέσα από ένα μαγευτικό παραμύθι με ξωτικά και νεράιδες όπως τα περιγράφει στο Libretto του ο Jaroslov Kvapif.

Όμως, όπως θα διαπιστώσετε παρακολουθώντας την παράσταση, η συγκεκριμένη σκηνοθετική απόδοση εκτός του ότι αλλοιώνει το Libretto πρπσδίδει στον κεντρικό ήρωα του έργου ομοφυλοφιλικές τάσεις με ακραίες σκηνές, κάτι για το οποίο διαμαρτυρηθήκαμε εγγράφως στη Διοίκηση της Ε.Λ.Σ.

Καθώς οι επίμαχες σκηνές στην προγενική δοκιμή του έργου είχαν αφαιρεθεί λόγω της παρουσίας μαθητών που είχαν προσκληθεί και στη συνέχεια προστέθηκαν εκ νέου στη γενική δοκιμή η οποία ήταν ανοιχτή για το κοινό, ενδεχομένως η σκηνοθεσία να τροποποιείται κατά περίπτωση.

Με έντονο προβληματισμό ...”

7.3. Η διαδήλωση ακτιβιστών εναντίον του ακρωτηριασμού του έργου

7.3.1. Το Σάββατο 7.3.2009,  όταν είχε ήδη δημοσιοποιηθεί το γεγονός ότι η σκηνοθέτης αναγκάστηκε να αφαιρέσει την σκηνή του φιλιού, αποφασίστηκε από μέλη ΜΚΟ και ανεξάρτητους πολίτες να προσέλθουν στην είσοδο της Λυρικής Σκηνής μισή ώρα πριν την παράσταση και να διανείμουν ένα φυλλάδιο, με τίτλο “Η Λυρική ανεβάζει ρατσισμό”.  Το κείμενο αυτό είχε ως εξής: 

"H Εθνική Λυρική Σκηνή ανεβάζει ρατσισμό! 

Χτες βράδι, στην πρεμιέρα της όπερας Ρουσάλκα του Ντβόρζακ, η ορχήστρα μοίρασε ομοφοβικά κείμενα στο κοινό. Τα φυλλάδια καταγγέλλουν τη γαλλίδα σκηνοθέτρια ότι μετέτρεψε ένα παραμύθι σε έκφυλη ιστορία με ομοφυλοφιλικές τάσεις, εξαιτίας του φιλιού μεταξύ δυο αντρών που προβλέπεται στο σενάριο. Η σκηνοθέτρια έδωσε αυτή την ερμηνεία στο έργο για να τονίσει τη βασανισμένη φύση του πρίγκηπα και της ρουσάλκα (νεράιδας) που δε μπορούνε να είναι μαζί.

Ο πρόεδρος του Σωματείου των Μουσικών της ΕΛΣ κ. Θοδωρής Μαυρομάτης αθέτησε τη δήλωσή του ότι δεν θα μποϊκοτάρουν την παράσταση ούτε θα προβούν σε ακραία μέτρα. Αντίθετα, η Ορχήστρα απείλησε ότι δεν θα παίξει αν δεν αφαιρεθεί το επίμαχο φιλί, και απείλησε και τον πρωταγωνιστή να μην τολμήσει να δώσει το φιλί.

Ακούστηκαν ομοφοβικά συνθήματα, ακούστηκε αντίλογος, και η πρεμιέρα τελικά διακόπηκε.

Οι ελεύθεροι πολίτες και πολίτισσες της Ελλάδας δεν θα αφήσουμε αναπάντητη αυτή την εξωφρενική πρόκληση ομοφοβίας και φίμωσης της ελευθερίας της έκφρασης. 

Πιστεύουμε ότι η ομοφυλοφιλία και η αναπαράστασή της δεν είναι ούτε καταδικαστέα ούτε έκφυλη.

Πιστεύουμε πως κανείς δεν έχει το δικαίωμα να εμποδίζει δύο άντρες ή δύο γυναίκες να φιληθούν επί σκηνής ή σε δημόσιο χώρο.

Πιστεύουμε ότι μια κρατική ορχήστρα δεν έχει δικαίωμα να λογοκρίνει με τέτοιο τρόπο την τέχνη την οποία έχει υποσχεθεί να υπηρετεί.

Πιστεύουμε ότι η τέχνη και η κρατική πολιτική οφείλει να προάγει την αποδοχή της διαφορετικότητας και όχι λογικές διακρίσεων.

Πιστεύουμε ότι ένα παραμύθι με ένα φιλί μεταξύ αντρών δε γίνεται λιγότερο παραμύθι, λιγότερο ανθρώπινο ή λιγότερο κατάλληλο για παιδιά και ενήλικες.

Πιστεύουμε ότι η ομοφυλόφιλη επιθυμία έχει το αυτονόητο δικαίωμα να παράγει λόγο ισότιμο και σεβαστό με την ετεροφυλόφιλη.

Πιστεύουμε ότι όσο περισσότερο καταπιέζεται ο πλουραλισμός των απόψεων και των τρόπων ζωής, τόσο περισσότερο πλησιάζουμε στον ολοκληρωτισμό και τις απροκάλυπτες επιθέσεις μίσους και βίας από άνθρωπο σε άνθρωπο. Όπως η χειροβομβίδα στο στέκι μεταναστών. Όπως η επίθεση στη συνδικαλίστρια Κούνεβα. Όπως η δολοφονία του Γρηγορόπουλου. Μας επηρεάζει όλους και όλες.

ΔΕ ΘΑ ΑΝΕΧΤΟΥΜΕ ΤΟ ΦΙΜΩΜΑ ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

ΟΛΟΙ –ΟΛΕΣ ΣΤΗ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑΣ 

ΑΠΟΨΕ ΣΑΒΒΑΤΟ 7 ΜΑΡΤΙΟΥ, 19.30 ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΗ ΛΥΡΙΚΗ

7.3.2. Περίπου εκατό άτομα συγκεντρώθηκαν την ίδια ημέρα στις 7.30 έξω από τη Λυρική σκηνή, μοιράζοντας το φυλλάδιο και συζητώντας με τους διερχόμενους. Παρούσα ήταν και η σκηνοθέτις της παράστασης, η οποία σε συνέντευξη που έδωσε είπε ότι δέχθηκε ανεπίσημα πιέσεις να αφαιρέσει την επίμαχη σκηνή και δήλωσε “αυτό που έγινε είναι λογοκρισία, ήταν μόνο ένα φιλί”. Στη συνέχεια και ενώ η παράσταση δεν είχε ακόμη αρχίσει, οι διαδηλωτές αποφάσισαν να εισέλθουν στην αίθουσα “Μαρία Κάλλας” της Λυρικής και να διαβάσουν ένα μικρό κείμενο στο κοινό. Σε αυτή την προσπάθειά τους, αποτράπηκαν από μέλη της ασφάλειας, από μέλη της Ορχήστρας, τα οποία προπηλάκισαν ορισμένους διαδηλωτές σπάζοντας την σημαία του ουράνιου τόξου που έφερε ένας από αυτούς και δεν επέτρεψαν στους διαδηλωτές να διαβάσουν το κείμενο. Οι διαδηλωτές μοίρασαν φωτοτυπίες του παραπάνω κειμένου (“Η Λυρική ανεβάζει ρατσισμό”) και αποχώρησαν πριν την έναρξη της παράστασης. Τα γεγονότα αυτά έχουν αποτυπωθεί και σε βίντεο (διαθέσιμο στο tvxs με τίτλο "Μουσικοί κτυπούν gay ακτιβιστές στη Λυρική". Σημαντικός αριθμός των σχετικών δημοσιευμάτων έχει συγκεντρωθεί σε αυτήν την ιστοθέση του 10%)

7.4. Η ανακοίνωση της Ε.Λ.Σ.

Στην ιστοσελίδα της Ε.Λ.Σ. στις 8.3.2009 τοποθετήθηκε ανακοίνωση σύμφωνα με την οποία:

“Σε σχέση με την κατάσταση που δημιουργήθηκε γύρω από την παραγωγή της όπερας «Ρούσαλκα», ο Πρόεδρος του ΔΣ κ. Οδυσσέας Κυριακόπουλος, ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής κ. Τζοβάννι Πάκορ και τα μέλη του ΔΣ της ΕΛΣ δηλώνουν απερίφραστα ότι ουδεμία παρέμβαση έγινε στην ελεύθερη έκφραση της καλλιτεχνικής άποψης της σκηνοθέτιδας του έργου.

Αυτό θα ήταν τελείως αντίθετο προς τις αρχές που διέπουν τη Λυρική Σκηνή, η οποία είναι πνευματικός χώρος ανάπτυξης της ελεύθερης καλλιτεχνικής δημιουργίας. Η λογοκρισία και ο φανατισμός δεν μπορεί να χαρακτηρίζουν ένα σύγχρονο καλλιτεχνικό οργανισμό. Η ευθύνη άλλωστε της επιλογής και παρουσίασης του έργου ανήκει στη διοίκηση της ΕΛΣ.

Γραφείο τύπου ΕΛΣ”

 

7.5. Οι δηλώσεις του εκπροσώπου της Ορχήστρας Λυρικής Σκηνής

Σε συνέντευξη που έδωσε ο εκπρόσωπος της Ο.Λ.Σ. και δημοσιεύθηκε στην “Ελευθεροτυπία” στις 9.3.2009 (“Συνδικαλιστές σαμποτάρουν παράσταση για λόγους σεμνοτυφίας”) ανέφερε μεταξύ άλλων και τα ακόλουθα:

«Το ίδιο θα αντιδρούσαμε και για μια ακραία σκηνή βιασμού. Την κλασική παιδεία υπηρετούμε. Τι θα εξηγήσεις θα δώσουμε σε ένα παιδάκι που ήρθε να δει ένα εξωτικό παραμύθι και βλέπει δύο άντρες να φιλιούνται; Πρέπει να μπουν κάποια όρια».

Και ποιος θα τα βάλει; Θα σκηνοθετείτε εσείς στη Λυρική;

«Οχι. Οταν όμως αλλοιώνεται η ουσία ενός έργου, που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο κοινό, θεωρούμε ότι πρέπει να αντιδράσουμε. Αλλωστε», όπως μας πληροφορεί περήφανος, «δεν είναι η πρώτη φορά. Μουσικός αρνήθηκε να παίξει στη "Σύντομη ζωή" του Ντε Φάλια, γιατί προσβάλλονταν οι ηθικές του αρχές...».

Διεκδικείτε μια παγκόσμια πρωτοτυπία. Πουθενά στον κόσμο οι ορχήστρες δεν παρεμβαίνουν στη δουλειά του σκηνοθέτη, πόσο μάλλον αμφισβητώντας την... 

«Ορθώς τη διεκδικούμε. Ηρθε η ώρα να επεκταθεί το φαινόμενο».

Μήπως η «Ρούσαλκα» ήταν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να κάνετε τον προεκλογικό σας αγώνα, μιας και σε ένα μήνα έχετε εκλογές στο σωματείο σας;

«Θα αστειεύεστε. Εγώ είμαι ΠΑΣΟΚ και σας διαβεβαιώνω ότι οι περισσότεροι ψηφοφόροι μου διαφωνούν μαζί μου...».

7.6. Διαμαρτυρία από 13 Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις

Τα γεγονότα και τη συμπεριφορά αυτή στηλιτεύουν σε ανοικτή επιστολή τους προς τη Διοίκηση της Ε.Λ.Σ. (κείμενο διαθέσιμο εδώ) Το κάλεσμα για ανάληψη ευθυνών δεν έχει βρει ακόμη ανταπόκριση, παρόλο που έχει αναπαραχθεί ευρύτατα από τα ΜΜΕ, συμβατικά και διαδικτυακά.

8. Νομική εκτίμηση

8.1. Η ευθύνη της Ορχήστρας Λυρικής Σκηνής

8.1.1. Με το κείμενο που διένειμε, τις δηλώσεις του προέδρου του Δ.Σ. της αλλά και τις φερόμενες ανεπίσημες πιέσεις προς τη σκηνοθέτιδα, η Ορχήστρα Λυρικής Σκηνής πέτυχε κατ' αποτέλεσμα την αφαίρεση της σκηνής ενός φιλιού ανάμεσα σε δύο άντρες. 

8.1.2. Οι λόγοι που επικαλέστηκε για την επέμβαση αυτή είναι κατ' αρχήν η -κατ' αλλοίωση του libretto- απόδοση “στον κεντρικό ήρωα ομοφυλοφιλικών τάσεων με ακραίες σκηνές”. Όπως όμως έχει νομολογηθεί, η απλή παρουσίαση ενός φιλιού ανάμεσα σε δύο άνδρες δεν θεωρείται ακραια ή πορνογραφική σκηνή (βλ. παραπάνω απόφαση 3490/2006 Συμβουλίου της Επικρατείας), αλλά αντίθετα συνιστά παρουσίαση μιας “υπαρκτής κοινωνικής ομάδας” με σεβαστές ερωτικές επιλογες. Εξάλλου, η υπόθεση του συγκεκριμένου έργου είναι ανοικτή σε διάφορες δημιουργικές ερμηνείες, όπως συμφωνούν οι ειδικοί κι άλλωστε η Ορχήστρα δεν φαίνεται να ανησυχεί αμιγώς για την αισθητική "αλλοίωση" του έργου - για την οποία δεν αναφέρουν απολύτως τίποτε συγκεκριμένο- αλλά για τον ηθικό "έντονο προβληματισμό" της παρουσίασης ομοφυλόφιλικών τάσεων σε έναν ήρωα.

8.1.3. Επιπλέον, οι εκπρόσωποι της Ορχήστρας επικαλούνται την πρόταση που έχει κατατεθεί στο Δ.Σ. της Ε.Λ.Σ. για να αποτελέσει “εκπαιδευτικό χαρακτήρα” η συγκεκριμένη παραγωγή. Η πρόταση αυτή προφανώς απορρίφθηκε, αφού η Ε.Λ.Σ. δεν ενέταξε την εν λόγω παράσταση στο πρόγραμμα “ΟΠΕΡΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ”, όπως προκύπτει από την ιστοσελίδα της. Οπότε, η επίκληση αυτού του ισχυρισμού δεν μπορεί να αποτελέσει κριτήριο στην αξιολόγηση της υπόθεσης. 

8.1.4. Οι εκπρόσωποι της Ορχήστρας επικαλούνται το γεγονός ότι “λόγω της παρουσίας μαθητών” είχαν αφαιρεθεί οι επίμαχες σκηνές. Δεδομένου όμως ότι η σκηνή φιλιού ανάμεσα σε άνδρες δεν αποτελεί κατά την νομολογία “πορνογραφική” σκηνή ώστε να θίγεται η συνταγματικά επιβαλλόμενη προστασία της νεότητας (ΣτΕ 3490/2006), το επιχείρημα αυτό είναι αβάσιμο. Δεδομένου μάλιστα ότι οι ομοφυλόφιλοι δεν επιτρέπεται να αποκλείονται από τη δυνατότητα υιοθεσίας (βλ. Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ό.π. E.B. κατά Γαλλίας), το επιχείρημα ότι πρέπει να απαγορεύεται κάθε επαφή των “μαθητών” (γιατί όχι και των “μαθητριών”;) με απλές παραστάσεις της ομοερωτικής επιθυμίας είναι απολύτως αβάσιμο.

8.1.5. Ο πρόεδρος του Δ.Σ. της Ορχήστρας  εξισώνει την σκηνή του φιλιού ανάμεσα σε δύο άντρες με “σκηνή βιασμού” για την οποία αναφέρει ότι “το ίδιο θα κάναμε” (δηλ. θα απαιτούσαν την αφαίρεσή της). Με αυτόν τον τρόπο όμως εξισώνεται μια εγκληματική συμπεριφορά για την οποία προβλέπονται  βαρύτατες ποινές από το ποινικό δίκαιο (βιασμός) με την συνταγματικά προστατευόμενη ερωτική και σεξουαλική ελευθερία μιας  υπαρκτής κοινωνικής ομάδας. Κατ' αυτόν τον τρόπο, ο πρόεδρος του Δ.Σ. της Ορχήστρας όχι μόνο προσβάλλει ο ίδιος την συγκεκριμένη υπαρκτή κοινωνική ομάδα, ταυτίζοντας την σεξουαλικότητά της με κακουργηματικές συμπεριφορές, αλλά προαναγγέλλει και την απόφασή του, υπό τη θεσμική ιδιότητά του, να εξακολουθήσει τον “διωγμό” σε κάθε τέτοια μελλοντική παρουσίαση. Ωστόσο, όπως αναφέρεται και στην παραπάνω απόφαση Bączkowski του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, η ελευθερία της έκφρασης των υψηλόβαθμων κρατικών λειτουργών πρέπει να ασκείται με ιδιαίτερη προσοχή, καθόσον οι υφιστάμενοί τους ενδέχεται να εκλάβουν τις “απόψεις” των προϊσταμένων τους ως “οδηγίες”, όπως στην περίπτωση των ομοφοβικών δηλώσεων του Δημάρχου της Βαρσοβίας που οδήγησαν στην απόρριψη από τους δημοτικούς υπαλλήλους των αιτημάτων της LGBT κοινότητας για διαδήλωση. 

8.1.6. Εάν κάποιο μέλος της Ορχήστρας είχε προσωπικούς ηθικούς ενδοιασμούς για την συμμετοχή του στη συγκεκριμένη παράσταση, θα μπορούσε να ζητήσει να απέχει ατομικά, χωρίς να επιβάλλει την αφαίρεση της σκηνής από το ίδιο το έργο, θίγοντας την ακεραιότητα της σκηνικής δημιουργίας και αποκλείοντας τους θεατές - που μπορεί να μην έχουν τους ίδιους ηθικούς ενδοιασμούς - από το να κοινωνήσουν στην πληρότητά της την σκηνική σύλληψη της συγκεκριμένης εκδοχής της “Ρούσαλκα”. 

8.1.6. Όπως προκύπτει από όλα τα παραπάνω, η παρέμβαση της Ορχήστρας Λυρικής Σκηνής στο επίμαχο έργο για την αφαίρεση της σκηνής του φιλιού έγινε για λόγους που αφορούν την σεξουαλικότητα ενός ήρωα μυθοπλασίας. Όλα όμως τα επιχειρήματα τα οποία επικαλείται η Ο.Λ.Σ. μέσα από το έγγραφο του Δ.Σ. της και τις δηλώσεις του προέδρου του Δ.Σ. της είναι απολύτως αβάσιμα και συνιστούν παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης τόσο στην ενεργητική της μορφή (δικαίωμα της σκηνοθέτιδος) όσο και στην παθητική της μορφή (δικαίωμα του κοινού να παρακολουθήσει ακέραιη την παράσταση).

8.1.7. Παράλληλα, η αποτροπή των διαδηλωτών από την ολοκλήρωση της διαδήλωσής τους με την ανάγνωση του κειμένου και ο προπηλακισμός αυτών, καθώς και η  συμβολική πράξη της καταστροφής της σημαίας τους, συνιστά παραβίαση του δικαιώματός τους σε ελεύθερη συνάθροιση. Η παραβίαση αυτή οφείλεται στον σεξουαλικό προσανατολισμό των διαδηλωτών, αφού όπως προέκυψε από το κείμενο του Δ.Σ. της Ορχήστρας αλλά και απο τις δηλώσεις του Προέδρου, ο στόχος είναι η συγκεκριμενη κοινωνική ομάδα, χωρίς κανένα άλλο βάσιμο και νόμιμο επιχείρημα πυο μπορεί να ευσταθήσει λογικά σε μία δημοκρατική κοινωνία. 

8.2. Η ευθύνη της Εθνικής Λυρικής Σκηνής

8.2.1. Η Διοίκηση της Ε.Λ.Σ. μολονότι ανακοίνωσε ότι “η λογοκρισία και ο φανατισμός” δεν έχουν χώρο στην Λυρική Σκηνή, κατ' αποτέλεσμα δεν κατάφερε να αποτρέψει τον ακρωτηριασμό της συγκεκριμένης παράστασης, διασφαλίζοντας ένα περιβάλλον ελεύθερης δημιουργίας εκ μέρους της σκηνοθέτιδος και αποτρέποντας κάθε αθέμιτη παρέμβαση, δημόσια ή ανεπίσημη, από πρόσωπα που εργάζονται στην συγκεκριμένη παράσταση ή είναι υφιστάμενα του προέδρου του Δ.Σ. της Ορχήστρας. 

8.2.2. Αντίθετα, επέτρεψαν την διανομή του παραπάνω κειμένου, το οποίο αβασίμως επικαλείται την προστασία των μαθητών, ενώ υπάρχει αντίθετη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για την σχέση των παιδιών με την ομομοφυλοφιλία και ιδίως με την προβολή σκηνών φιλιού ανάμεσα σε άνδρες, η οποία έχει κριθεί μη ακραία και μη πορνογραφική. 

8.2.3. Επιπλέον, η Διοίκηση της Ε.Λ.Σ. δεν καταδίκασε τις ομοφοβικές δηλώσεις του προέδρου του Δ.Σ. της Ορχήστρας που εξίσωσε την σκηνή του φιλιού με “σκηνή βιασμού”, προσβάλλοντας και στοχοποιώντας συνολικά μια υπαρκτή κοινωνική ομάδα, ο προσανατολισμός της οποίας είναι συνταγματικά σεβαστός. Ούτε  αντέδρασε στην εξαγγελία του προέδρου της Ορχήστρας ότι θα πρέπει να συνεχιστεί και στο μέλλον αυτή η πρακτική της επέμβασης με ηθικιστικά κίνητρα σε έργα άλλων καλλιτεχνών.

8.2.4. Η Διοίκηση της Ε.Λ.Σ. δεν έχει ανακοινώσει επίσης την εξέταση τυχόν πειθαρχικών ευθυνών εκ μέρους εργαζομένων οι οποίοι παρεμπόδισαν και προπηλάκισαν τους διαδηλωτές κατά την προσπάθειά τους να ολοκληρώσουν την προγραμματισμένη διαδήλωσή τους με την ανάγνωση του σύντομου κειμένου στο κοινό. Επιπλέον, ο Πρόεδρος του Δ.Σ. της Ε.Λ.Σ. προσπάθησε να αποτρέψει αυτή την ολοκλήρωση, επιχειρώντας “διαπραγματεύσεις” της τελευταίας στιγμής, οι οποίες κατ' αποτέλεσμα καθυστέρησαν την ίδια τη διαδήλωση και τελικά ακύρωσαν την δυνατότητα ανάγνωσης του κειμένου. 

8.2.5. Τέλος, η Διοίκηση μετά από όλη αυτή την στηλίτευση του αθέμιτου ακρωτηριασμού του έργου, δεν φρόντισε να αποκατασταθεί η ακεραιότητά του με την επαναφορά της απαλειφθείσας σκηνής, καλώντας τους συντελεστές της παράστασης να δείξουν ανοχή στην αρχική και αδέσμευτη σκηνοθετική επιλογή. 

8.2.6. Έτσι, με τις πράξεις και παραλείψεις της, η Ε.Λ.Σ. παρενέβη στην ενάσκηση της ελευθερίας της έκφρασης, τόσο στην ενεργητική όσο και στην παθητική της μορφή (δημιουργού - κοινού), χωρίς να συντρέχουν νόμιμοι λόγοι που θα επέτρεπαν μία τέτοιου είδους παρέμβαση. Η γενικόλογη αποδοκιμασία της λογοκρισίας και του φανατισμού αποτελεί  θεωρητική  διακήρυξη που δεν διασφαλίζει την αποτελεσματική και πρακτική ενάσκηση του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης. 

8.2.7. Ομοίως, με τη στάση της και την μη αναζήτηση ευθυνών, η Ε.Λ.Σ. παρενέβη στην ελευθερία του συναθροίζεσθαι και έκφρασης των διαδηλωτών που -χωρίς να θίξουν την ακεραιότητα της συγκεκριμένης παράστασης, αφού εμφανίστηκαν αρκετό χρόνο πριν την προγραμματισμένη έναρξη- έσπευσαν για να προασπιστούν ακριβώς την ελευθερία της έκφρασης και την απαγόρευση των διακρίσεων για λόγους σεξουαλικού προσανατολισμού. 

 9. Συμπέρασμα

Η Εθνική Λυρική Σκηνή και η Ορχήστρα Λυρικής Σκηνής στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν σεβάστηκαν τα θεμελιώδη δικαιώματα στην ελευθερία της έκφρασης τόσο της σκηνοθέτιδος και του κοινού, όσο και των διαδηλωτών που προσπάθησαν να υπογραμμίσουν και να αποτρέψουν τις παραπάνω παραβιάσεις.