Μερικές a posteriori σκέψεις για την "Συμμετοχική Δημοσιογραφία"

Διάβασα και άκουσα κυρίως αρνητικά σχόλια για την διημερίδα. Το πιο αρνητικό για μένα ήταν η έλλειψη wi-fi, γιατι δεν αντέχω τόσες ώρες εκτός σύνδεσης, αλλά αυτό μάλλον έχει να κάνει με ένα προσωπικό βίτσιο.

Κατά τ' άλλα δεν με ενόχλησε καθόλου το γενικό τεχνικό πρόβλημα που υπήρχε, oύτε η αισθητική του χώρου, επειδή προσπάθησα να απομονώσω την ουσία και τις ιδέες που ακούστηκαν και κυρίως να καταλάβω αν θα μάθαινα κάτι νέο. Έτσι ξαφνιαζόμουν όταν κάποιοι γύρω έλεγαν ότι η Παναγιωταρέα ήταν εναντίον των νέων μέσων και όταν ο Ανδρέας Τριανταφυλλίδης πήρε το λόγο για υπογραμμίσει ακριβώς αυτήν την προκατάληψη. Ακόμη κι αν υπήρχε προκατάληψη, ο ρόλος μιας chair σε αυτές τις περιπτώσεις δεν είναι οι ίσες αποστάσεις (δεν προεδρεύει σε δικαστήριο), αλλά αντίθετα να ερεθίζει το διάλογο ακόμα και με υπερβολές. Δεν με ενδιαφέρει καθόλου η μάχη της ατάκας και το αν ο Νίκος Δρανδάκης αντιμετώπισε επαρκώς ή όχι τα διάφορα πυροτεχνήματα, από εδώ κι από κει. Ωστόσο, εργαζόμενος σε περιβάλλον διαρκούς αντιδικίας, θεωρώ πια ότι και λίγη πολεμική δεν βλάπτει! Απλώς, μερικοί νομίζουμε ορισμένα πράγματα εντελώς αυτονόητα: ε, λοιπόν, δεν ειναι για όλους. Πράγματι, στα blogs δεν ισχύει καμια δεοντολογία. Αυτή η διαπίστωση της Παναγιωταρέα δεν καταρρίπτεται με την αντιστροφή "γιατί υπάρχει στη δημοσιογραφία;" Η δεοντολογία είναι θεσμικό πλαίσιο, δεν είναι στατιστικό αποτέλεσμα. Ναι, στην κλασική δημοσιογραφία, με τα πειθαρχικά συμβούλια, τα ΕΣΡ, τα δικαστήρια και την μετακύληση της ευθύνης στην ιδιοκτησία του μέσου, υπάρχει δεοντολογία: η τήρησή της ή μη είναι απάντηση σε άλλη ερώτηση.

Η παρουσίαση του Νίκου Δρανδάκη κατέδειξε με ανάγλυφο τρόπο την μετάβαση στο "we the media". Ήταν σαφέστατος και θεωρώ ότι -αν και είχε θίξει το ζήτημα σε παλαιότερο ποστ στο blog του- μετά από την παρουσίαση αυτή όλοι κατάλαβαν τι γίνεται. Mπορεί να έχει κανείς τις επιφυλάξεις του για το αν οι δημοσιογράφοι θα εκλείψουν στο μέλλον, αλλά κανείς δεν νομίζω ότι θα διαφωνίσει ότι στο μέλλον οι δημοσιογράφοι θα επιδιώκουν να ξέρουν τις εξελίξεις των social media πριν από τους πολίτες και όχι το αντίθετο (που συμβαίνει σήμερα). 

Η παρέμβαση Ξυδάκη ήταν περισσότερο ένα statement του στυλ "και με κεριά βλέπαμε", μία διάθεση να μας πασαλείψει τα μούτρα με ποίηση. Σαφής πρόθεση να φρικάρει το κοινό των geeks. Διαφορετική νότα, αν και λίγο ξεπερασμένος "εισοδισμός". 

Με τον Μανώλη Ανδριωτάκη μπορεί να διαφωνώ σε αρκετά πράγματα, αλλά μου κάνει φοβερή εντύπωση πόσο συζητήσιμος είναι από κοντά και τελικά πόσο λαθεμένη εικόνα είχα γι' αυτόν. Στο δημόσιο λόγο του φαίνεται κάπως ξύλινος, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι. Μου δόθηκε η ευκαιρία να του ξαναπώ ότι δεν μου άρεσε το ντοκιμαντέρ του, αλλά συμπλήρωσα και ότι πρέπει να κάνει και το 2ο μέρος, αυτή τη φορά για τον "νέο ιδιωτικό χώρο" (όχι μόνο τον Δημόσιο). 

Η Σοφία Ιορδανίδου είναι μια δημοσιογράφος με εμπειρία, γοητεία, ευγένεια και ένστικτο. Εν πλήρει επιγνώσει ότι τελικά όλα μπορεί να καταστραφούν ακόμα και πριν ξεκινήσουν, οργάνωσε μια ημερίδα με πολύ ενδιαφέρον, ακόμα κι αν δεν υπήρχαν "συμπεράσματα" και διάφορες άλλες αναγνωρίσιμες ακαδημαϊκές εθιμοτυπίες που επισημαίνουν κάποιοι bloggers. Δεν νομίζω ότι μπορεί να της καταλογιστεί τηλεοπτική λιγούρα, όπως περίπου διάβασα κάπου, αλλά αντίθετα μια  μεταμοντέρνα διάθεση να είμαστε ταυτόχρονα θεατές και θεώμενοι, αναφορές και αναφερόμενοι. 

Από τις παρουσιάσεις των Τσιμιτάκη και Μασούρα πήρα αρκετή πληροφορία για πράγματα που ήξερα σε ένα βαθμό, αλλά ήθελα να δω ταξινομημένα και συγκεντρωτικά. Ούτε κι εδώ με ενόχλησε η διάθεση παρέμβασης του Χωραφά, από το Monthly Review, για να επισημάνει πρόσθετες δράσεις στο θέμα που ανέλυσε ο Αστέρης, αν και έγινε λόγος για "επιλεκτική" παρουσίαση.  Σιγά μην είχε πρόθεση ο Αστέρης για "επιλεκτικές" παρουσιάσεις. Το θέμα του ακτιβισμού είναι ανεξάντλητο άλλωστε και θα μπορούσε ούτως ή άλλως να γράψει έναν τόμο για αυτό. Έπρεπε όμως να εντάξει το θέμα του σε συγκεκριμένες συντεταγμένες και σαφώς αλλιώς θα το παρουσίαζα εγώ, αλλιώς ο Χωραφάς. 

Για την έρευνα του Monthly Review, θεωρώ ότι, προσπαθώντας να ανακαλύψει την πολιτική και ταξική κυρίως ταυτότητα του "μέσου blogger", απέφυγε ορισμένα κρίσιμα ερωτήματα όπως αν αναπτύσσει ο ίδιος ατομική δράση ως ενεργός πολίτης (όχι μέσω "πρωτοβουλιών", αλλά ατομικά), αν πιστεύει ότι μπορεί μόνος του να αλλάξει κάτι, αν θεωρεί ότι τα κειμενά του έχουν επιρροή και αν θέλει λιγότερο ή περισσότερο κράτος. Αν είναι υπέρ της νομοθεσίας ή της αυτορρύθμισης επίσης θεωρώ ότι είναι κομβικό ερώτημα για τους blogger σήμερα και το έθεσα κι εγώ με την εισήγησή μου. Τα αποτελέσματα της έρευνας έχουν μεγάλο ενδιαφέρον, αλλά νομίζω ότι με δυο-τρεις κρίσιμες ερωτήσεις, πολλά από αυτά θα ήταν διαφορετικά. Αυτή η εμμονή στην "αριστερή" ταυτότητα του blogger δεν νομίζω ότι έπεισε κανέναν και δεν ξέρω αν ήθελε και να πείσει. Περισσότερο είναι αυτό που είπε ο Χωραφάς, ότι δηλαδή μάλλον η αριστερά δεν έχει αντιληφθεί ότι οι οπαδοί της έχουν δικτυωθεί, πράγμα που θα πρέπει να αξιοποιήσει κλπ. 

Η παρέμβαση του Στρατηλάτη ήταν ιδιαίτερα αυθόρμητη κι ευχάριστη εκείνη τη στιγμή. Δυστυχώς δεν έχω συγκρατήσει κάτι χαρακτηριστικό από αυτά που είπε, αν και θυμάμαι ότι με εντυπωσίασε. Όταν αρχίσαμε να συζητάμε για το θέμα της ανωνυμίας και της άρσης του απορρήτου μας υποδείχθηκε ευγενικά να τελειώνουμε για να επανέλθει η συζήτηση του αριστερού καπελώματος από το Monthly Review. Θεωρώ μια μεγάλη αποτυχία το δεύτερο πάνελ στο οποίο συμμετείχα, γιατί (εκτός του ότι the road to hell is paved with good intentions)  το συμπέρασμα του κοινού για την "διαδικτυακή ταυτότητα" υποψιάζομαι ότι θα ήταν "ενεργός πολίτης"=38% αριστερός.  Δηλαδή μια στρεβλή εικόνα [χωρίς να έχω όμως και δική μου έρευνα]. Οι πολιτικές αναλύσεις έπρεπε να γίνουν σε χωριστό section, αμιγώς πολιτικό και οι νομικές αναλύσεις έπρεπε κι αυτές να αποτελέσουν από μόνες τους μία ενότητα. Δεν είναι μόνο τα θέματα απορρήτου και προσωπικών δεδομένων: είναι και τα ζητήματα πνευματικής ιδιοκτησίας, hate speech, e-governance, e-voting, αυτορρύθμισης, εποπτείας, διαπίστευσης, πιστοποίησης, ρόλου φιλοξενούντος, ίσης μεταχείρισης με ρεπόρτερς, διαφήμησης κι ένα σωρό άλλα που θα πρέπει τουλάχιστον να τεθούν κάποια στιγμή. Σε αυτό το κεφάλαιο, η διημερίδα θεωρώ πως απέτυχε παταγωδώς και φέρω μερίδιο ευθύνης γιατί έπρεπε να είχα επιμείνει κατά το στάδιο της προετοιμασίας.

Η παρουσίαση του Γκίλμορ δεν μου προσέφερε κάποια νέα γνώση, εκτός από 2-3 sites που δεν ήξερα. Η γνωστή feel good απλότητα των αμερικάνων "γκουρού",  με ήρεμο και χιουμοριστικό λόγο. Η παρουσίαση του Lessig στην Αθήνα το Σεπτέμβριο του 2007 ήταν ένα εκατομμύριο χρόνια μπροστά, παρ' όλο που έλεγαν περίπου τα ίδια πράγματα και αν δεν κάνω λάθος έπαιξαν και το ίδιο σατιρικο βίντεο με τα τραγούδια Μπους-Μπλερ. Θυμάμαι ότι γέλασα σε κάποια σημεία. Ιδίως εκεί που ρώτησε το κοινό ποιοι παίζουν ένα μάλλον απαιτητικό διαδικτυακό παιχνίδι και ο Άκης Τσοχατζόπουλος πετάχτηκε και είπε "εμείς παίζαμε τελίτσες".

Η ακαδημαϊκή παρουσίαση-παράδοση της Γουίτλοκ είχε ένα σημείο το οποίο προκάλεσε έντονη κριτική. Είπε ότι η δημοσιογραφική εργασία είναι επιστημονική. Φαντάζομαι ότι είναι πολύ εύκολο αυτή η φράση να προκαλέσει την χλεύη από όποιον δεν γνωρίζει τη σημαίνει δεοντικός λόγος, όπου η οριστική ενεστώτα έχει κανονιστικό περιεχόμενο (βλ. "είναι" = πρέπει να είναι. Λ.χ. άρθρο 14 Συντάγματος: "Ο τύπος είναι ελεύθερος"). 

Συμφωνώ απολύτως με την Γουίτλοκ ότι η δημοσιογραφική δραστηριότητα οφείλει να λειτουργεί με κανόνες επιστημονικούς: αν ο δημοσιογράφος λάβει υπόψη όλα τα στοιχεία που επιβάλλει η δεοντολογία και τηρήσει κατά γράμμα τους σχετικούς κανόνες είναι βέβαιο ότι το αποτέλεσμα, με τις διασταυρώσεις, διαχωρισμό σχολίου από την είδηση, παράθεση της αντίθετης άποψης, τεκμηρίωση, σεβασμό του off the record, ιδιωτικότητας, τεκμηρίου αθωότητας κλπ κλπ θα είναι αντίστοιχο μιας επιστημονικής εργασίας. Οι κανόνες αυτοί έχουν διπλό στόχο: όχι μόνο τον προφανή, την έντιμη ενάσκηση του επαγγέλματος, αλλά κι έναν πολύ πιο ουσιώδη, την παραγωγή ποιοτικού δημοσιογραφικού προϊόντος. Η ακατέργαστη είδηση δεν μπορεί να συγκριθεί ποιοτικά με το αποτέλεσμα της ορθής δημοσιογραφικής επεξεργασίας. Εδώ έρχεται να συνδεθεί και η αρχική δήλωση της Παναγιωταρέα περί δεοντολογίας, που επίσης προκάλεσε χλεύη. Ωστόσο, ποια η διαφορά δημοσιογράφων - bloggers ως προς αυτό; Στους μεν οι κανόνες είναι ιδιότυπα δεσμευτικοί, στους δε οι κανόνες είναι απλώς εθελοντικά εφαρμοζόμενοι, αν όχι και χλευαζόμενοι ως εμμονές  υπερβολικής πολιτικής ορθότητας. Η διάκριση έχει επίσης μείζονα σημασία, καθώς ακριβώς σε αυτό το σημείο βρίσκεται και ο πυρήνας του τρίπτυχου ρύθμιση- μη ρύθμιση - αυτορρύθμιση που προσπάθησα να καταδείξω και στην εισήγησή μου (αλλά μας έφαγε η Αριστερά που δεν έχει αντιληφθεί ακόμα ότι οι αριστεροί έγιναν bloggers).

Ένα στοιχείο το οποίο επίσης δεν με αφορά καθόλου είναι η σύνδεση της διημερίδας με το ΑΠΘ, τα κουτσομπολιά για τους καθηγητές, το αν οι φοιτητές είχαν λάπτοπ ή όχι κλπ. Διαφωνώ ούτως ή άλλως με την σύγχρονη λειτουργία των πανεπιστημίων και με το πατερναλιστικό πρότυπο της απο καθέδρας διδασκαλίας και είμαι υπέρ της προσωπικής έρευνας. Είμαι και λίγο ιδιάζουσα περίπτωση, καθώς τα περισσότερα νομικά που ξέρω τα έμαθα από προσωπικό ψάξιμο και διάβασμα εκτός ύλης θεμάτων που με ενδιέφεραν (κανείς δεν δίδασκε στην Νομική τότε  προστασία δεδομένων ή δίκαιο κοινωνίας της πληροφορίας) και απο υποθέσεις και συζητήσεις στα νομικά γραφεία και δημόσιες υπηρεσίες που κατά καιρούς δούλεψα. Κάτι μου λέει ότι ούτε και η δημοσιογραφία μαθαίνεται στο πανεπιστήμιο, με εξαίρεση τους κανόνες που υπονοούσε η Γουίτλοκ και κάποια αναγκαία ιστορική τοποθέτηση του επαγγέλματος για να έχουν οι ενδιαφερόμενοι συνείδηση της ένταξής τους στο χρόνο.

Σε αυτό το πλαίσιο δεν περίμενα να μου πει μια ημερίδα τους ορισμούς της συμμετοχικής δημοσιογραφίας και των νέων μέσων. Μη συγχέουμε την έννοια του επιστημονικού συνεδρίου με αυτή τη μεταμοντέρνα παρουσίαση-αναμέτρηση παλιών και νέων μέσων.