Πνευματική ιδιοκτησία: το πεδίο εφαρμογής του ν.2121

Άρθρο 1 Ν.2121/1993 

1. Οι πνευματικοί δημιουργοί, με τη δημιουργία του έργου, αποκτούν πάνω σ' αυτό πνευματική ιδιοκτησία, που περιλαμβάνει, ως αποκλειστικά και απόλυτα δικαιώματα, το δικαίωμα της εκμετάλλευσης του έργου (περιουσιακό δικαίωμα) και το δικαίωμα της προστασίας του προσωπικού τους δεσμού προς αυτό (ηθικό δικαίωμα).

2. Τα δικαιώματα αυτά περιλαμβάνουν τις εξουσίες, που προβλέπονται στα άρθρα 3 και 4 του παρόντος νόμου.

________

"Με τη δημιουργία του έργου, αποκτούν πάνω σ' αυτό πνευματική ιδιοκτησία"

Αυτό σημαίνει ότι τα δικαιώματα αποκτώνται μόνο με τη δημιουργία, χωρίς να χρειάζεται υποβολή του έργου σε κάποιο μητρώο ή έκδοση κάποιου πιστοποιητικού. Αυτή είναι η διαφορά απόκτησης της πνευματικής ιδιοκτησίας από την βιομηχανική ιδιοκτησίας (σήματα, πατέντες, διπλώματα ευρεσιτεχνίας κλπ). Στη δεύτερη περίπτωση χρειάζεται να υποβληθεί το έργο σε διατυπώσεις (απόφαση Διοικητικής Επιτροπής Σημάτων, πιστοποιητικό Οργανισμού Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας κ.ο.κ.), στην πνευματική ιδιοκτησία, όχι. Η κατοχύρωση της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι άλλο θέμα και σχετίζεται με την απόδειξη ότι όντως ο κατοχυρώσας κατείχε το έργο σε συγκεκριμένη ημερομηνία, γεγονός από το οποίο τεκμαίρεται ότι το δημιούργησε. Αυτό γίνεται είτε με κατάθεση σε δημόσιο αρχείο (η σχετική υπηρεσία της Εθνικής Βιβλιοθήκης έχει παύσει να λειτουργεί), είτε με συμβολαιογραφική πράξη.

"Αποκλειστικά και απόλυτα δικαιώματα"

Ο όρος "απόλυτο δικαίωμα" συνδέεται με τις κατηγορίες ατόμων στα οποία μπορεί να αντιταχθεί το δικαίωμα. Τα απόλυτα δικαιώματα (όπως το δικαίωμα σεβασμού της προσωπικότητας, τα εμπράγματα δικαιώματα της κυριότητας, της δουλείας, του ενεχύρου και της υποθήκης, τα δικαιώματα στα εμπορικά σήματα κλπ) είναι αντιτάξιμα έναντι παντός τρίτου που τα προσβάλλει ("erga omnes" δικαιώματα). Aντιδιαστέλλονται προς τα σχετικά δικαιώματα, τα οποία αντιτάσσονται μόνο έναντι των προσώπων, είτε επειδή απορρέουν από κάποια σύμβαση (οπότε τα δικαιώματα ισχύουν μόνο μεταξύ των συμβαλλομένων) είτε επειδή δημιουργήθηκαν από κάποια αδικοπραξία (όπως λ.χ. η υποχρέωση αποζημίωσης όταν ζημιώνεται παράνομα και υπαίτια ένας θιγόμενος). Γι' αυτό χρησιμοποιείται και ο όρος "ιδιοκτησία" για να περιγραφούν συνολικά τα δικαιώματα στα πνευματικά έργα: επειδή είναι αντιτάξιμα κατά παντός όπως τα κλασιά ιδιοκτησιακά δικαιώματα. Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μάλιστα, αναφέρεται στο σεβασμό της πνευματικής ιδιοκτησίας στο άρθρο περί προστασίς της ιδιοκτησίας. Επίσης το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχει αναγνωρίσει ότι το έρεισμα των δικαιωμάτων "διανοητικής ιδιοκτησίας" (δηλ. πνευματικής + βιομηχανικής ιδιοκτησίας) βρίσκεται στο άρθρο 1 του Πρώτου Προσθέτου Πρωτοκόλου της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, στο οποίο προστατεύεται το δικαίωμα της περιουσίας. 

Ο όρος "απόλυτο" δικαίωμα δεν σημαίνει όμως χωρίς περιορισμούς, δεν σημαίνει "απεριόριστο δικαίωμα". Αντιθέτως, όσο πιο "απόλυτο" είναι ένα δικαίωμα (δηλαδή μπορεί να αντιταχθεί έναντι ενός ευρύτατου κύκλου προσώπου), τόσο περισσότερους περιορισμούς γνωρίζει (σε σχέση με τα σχετικά δικαιώματα που αναπτύσσονται μεταξύ πεπερασμένου αριθμού προσώπων). 

Ο όρος "αποκλειστικό" δικαίωμα όμως, τίθεται για να διευκρινιστεί ότι οι περιορισμοί του "απόλυτου" χαρακτήρα του δικαιώματος δεν αφορούν το ποιος είναι ο φορέας του δικαιώματος. Δηλαδή οι περιορισμοί δεν δημιουργούν άλλους φορείς του δικαιώματος, απλώς επιτρέπουν σε τρίτους -σε ορισμένες περιπτώσεις- μη εξουσιοδοτημένη χρήση, στα στενά πλαίσια των εκάστοτε αποδεκτών σκοπών. Η ατομικότητα του δημιουργού συνεπάγεται και ατομικότητα του έργου και συνεπώς τα περιουσιακά και ηθικά δικαιώματα του δημιουργού ανήκουν στην "αποκλειστική" διαχείρισή τους εκ μέρους του δημιουργού. 

Ο διαχωρισμός ανάμεσα σε περιουσιακά και ηθικά δικαιώματα, σύμφωνα με το άρθρο 1 γίνεται στη βάση του ότι στα περιουσιακά δικαιώματα το προστατευόμενο είναι η εκμετάλλευση του έργου, ενώ στα ηθικά δικαιώματα το προστατευόμενο είναι ο προσωπικός δεσμός του δημιουργού με το έργο. 

Από το άρθρο 1 δεν προβλέπεται η έννοια του "έργου" (προσδιορίζεται στο άρθρο 2), ούτε δίνονται περισσότερες πληροφορίες για το περιεχόμενο των περιουσιακών (άρθρο 3) και ηθικών δικαιωμάτων (άρθρο 4). Επομένως, το πεδίο εφαρμογής του ν.2121 συμπροσδιορίζεται και από τα επόμενα τρία άρθρα, όπως θα αναλύσω στο επόμενο post.

Σημείωση: σε αυτή τη σειρά των post με τίτλο "πνευματική ιδιοκτησία" θα προχωρήσω σε μία άρθρο προς άρθρο ανάλυση του νόμου 2121 σε συνδυασμό με τη Σύμβαση της Βέρνης και το κοινοτικό δίκαιο - όπου εισέρχεται. Παρακαλώ τα σχόλιά σας να περιορίζονται στον τίτλο του κάθε post για να οργανωθεί ένας αποτελεσματικός διάλογος και να συζητηθούν διάφορα αμφισβητήσιμα σημεία. Τα άσχετα σχόλια θα διαγράφονται ή θα μεταφέρονται στο σχετικό post.