Eίμαι υπέρ της πνευματικής ιδιοκτησίας: να το κοιτάξω;

Παρακολουθώ όλη αυτή την προσπάθεια των ανθρώπων που σχολιάζουν το προηγούμενο post, να βρουν το "παραθυράκι" που θα επέτρεπε να κυκλοφορούν υπότιτλοι στο διαδίκτυο, ώστε να μπορεί κάποιος να παρακολουθεί με κάθε άνεση στη γλώσσα του τις σειρές που -νόμιμα ή παράνομα, αδιάφορο: ο υποτιτλισμος χωρίς άδεια είναι αυτοτελής παράβαση- διακινούνται στο διαδίκτυο.

Η βασική αρχή είναι: δεν μπορείς να μετατρέψεις, τροποποιήσεις, μεταφράσεις, αποδόσεις "ελεύθερα" κλπ έργο τρίτου, αν δεν έχεις την άδεια του δικαιούχου. Από την άλλη, έχεις κάθε δικαίωμα να σχολιάσεις ακόμα και με παράθεση αποσπασμάτων, ένα έργο τρίτου, χωρίς φυσικά άδεια και αμοιβή, στο μέτρο που δεν θίγεται η κανονική εκμετάλλευσή του. Είναι τόσο παράλογο; Θεωρώ πως όχι.

Εκτός από το περιουσιακό δικαίωμα (δηλ. το να αποφασίζει κανείς πως θα αξιοποιήσει επιχειρηματικά το έργο του) υπάρχει και το ηθικό δικαίωμα του δημιουργού (άρθρο 4 ν.2121), δηλαδή η απόφασή του να μην αλλοιώνεται ένα έργο, να μην κυκλοφορεί σε κατάσταση την οποία δεν έχει προηγουμένως εγκρίνει, να μην δίνεται στη δημοσιότητα πριν το αποφασίσει ο δικαιούχος, η υποχρέωση αναφοράς της πατρότητας, τα credits κλπ. Όλα αυτά πάνε περίπατο αν έχουν "δικαίωμα" διάφοροι αυτόκλητοι να επεμβαίνουν στα έργα, να κάνουν δικές τους μεταφράσεις, σημειώσεις που ενσωματώνονται και υπερβαίνουν το αναγκαίο μέτρο για τους σκοπούς της κριτικής, αποκοπές έργων και γενικά να εμεβαίνουν σε κάτι που όχι μόνο δεν είναι δικό τους, αλλά παρεμποδίζουν και τη χρήση του έργου στη μορφή που το  παραδίδει ο δημιουργός του. Όλες αυτές οι επεμβάσεις δεν εμπίπτουν στο πεδίο της ελευθερίας της έκφρασης, αφού η ελεύθερη έκφραση δεν μπορεί να αναπτύσσεται εις βάρος άλλου ατομικού δικαιώματος, εν προκειμένω του καλλιτεχνικού αυτοκαθορισμού και της ελευθερίας της τέχνης. 

Προσωπικά, όταν θέλω ένα έργο τέχνης ή λόγου, επιλέγω τον υλικό φορέα που εμπεριέχει την μορφή στην οποία ο δημιουργός και ο παραγωγός του επιλέγουν να το διαθέσουν στο κοινό. Είναι μια προσωπική επιλογή, με κόστος, αλλά και επιβεβαίωση της ευθύνης που έχουν οι φορείς των δικαιωμάτων έναντί μου ως θεατή/ακροατή/αναγνώστη. Αντιλαμβάνομαι ότι για οικονομικούς ή άλλους λόγους μπορεί κάποιος να επιλέγει να κάνει κάποιες υποχωρήσεις στην ποιότητα προκειμένου απολαύσει το έργο. Είναι όμως όντως το έργο που διέθεσε ο δημιουργός; Ποιος εγγυάται την ακεραιότητα του; Σε τι ποσοστό τελικά φέρει την ευθύνη όντως ο δημιουργός για αυτό που "κυκλοφορεί" χωρίς τη θέλησή του και πόσο σεβόμαστε ένα πολύ ουσιαστικό, θα έλεγα ανθρώπινο, δικαίωμα: τον αυτοπροσδιορισμό του καλλιτέχνη σε σχέση με το ίδιο του το έργο. 

Η επιχειρηματολογία σχετικά με τις ακριβές τιμές των προϊόντων λόγου και τέχνης, την γιγάντωση των εταιριών και την εκμετάλλευση καλλιτεχνών και καταναλωτών θα έπρεπε να συνδέεται με τη συμπεριφορά των ίδιων των χρηστών ως αγοραστών: το μποϊκοτάζ, οι ομάδες πίεσης, οι αντιπροτάσεις, η δημιουργία καταλόγων "ελεύθερων" έργων (με άδειες χρήσης όπως η CC) είναι μορφές με τις οποίες μπορεί να ενεργοποιηθεί η κοινωνία των πολιτών της κοινωνίας της πληροφορίας. Οι αντιφάσεις επίσης των DRM είναι εύλογες: αγοράζω κάτι που δεν θα το έχω για πάντα και αν το κρατήσω μετά θα είμαι παράνομος κλπ. 

Κάποτε τα επιχειρήματα γίνονται και αισθητικά: τα σκουπίδια και η υποκουλτούρα του Χόλιγουντ δεν πρέπει να πληρώνεται για λόγους αισθητικής. Σε αυτό το μήκος κύματος θα αντέτεινα τις τρισ-χειρότερες ελληνικές και ευρωπαϊκές ταινίες και γενικά η συζήτηση δεν καταλήγει πουθενά όταν υπεισέρχεται ο υποκειμενισμός της αισθητικής στη διαρρύθμιση ενός οικονομικού και θεσμικού ζητήματος.

Ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας: η κυρίαρχη πρακτική στο διαδίκτυο είναι ότι κατεβάζουμε ό,τι θέλουμε είτε για να μην πληρώσουμε είτε επειδή δεν έχει διατεθεί ακόμη στην ημεδαπή αγορά. Για την πρώτη περίπτωση το ιδεολογικό πρόσχημα είναι ότι "οι βιομηχανίες του θεάματος κλπ πίνουν το αίμα των δημιουργών, άρα δεν θα τις συντηρήσουμε εμείς" και στη δεύτερη περίπτωση υπάρχει η πολύ αληθινή παραδοχή ότι δεν μπορώ να περιμένω πότε θα δεήσει ο τάδε διανομέας να φέρει την ταινία/σειρά στην ελληνική αγορά: ζω στην κοινωνία της πληροφορίας και θέλω να είμαι ενημερωμένος στον ίδιο βαθμό με τον αμερικάνο θεατή.

Το Διαδίκτυο αποτελεί ένα πρώτης τάξεως μέσο με εκπληκτικές αρχειακές δυνατότητες: μπορούν να αποθηκευτούν ολόκληρες κιβωτοί οπτικοακουστικού υλικού. Αυτό απο μόνο του δεν νομιμοποιεί την χρήση του κατά παράβαση της επιθυμίας των δικαιούχων των έργων. Ούτε μπορείς να επιβάλλεις στους δημιουργούς και τους παραγωγούς, αν οι ίδιοι δεν το θέλουν, να διαθέτουν ελεύθερα τα έργα τους. Οι πιο έξυπνοι, βέβαια, το κάνουν, αλλά η εξυπνάδα δεν είναι υποχρεωτική. Η Madonna έχει δώσει ένα μήνυμά της στο Youtube όπου ευχαριστούσε τους χρήστες που έφτιαχναν βιντεάκια για τα τραγούδια του νέου της άλμπουμ στα οποία δεν έχουν γυριστεί ακόμα video clips! Ιδού μια υποδειγματική ευστροφία από την πιο επιτυχημένη τραγουδίστρια παγκοσμίως και διατοπικά (όχι όμως και καλλιτεχνικά, κατά τους κριτικούς). Αλλά είπαμε: η ευφυία δεν είναι υποχρεωτική κι εξάλλου αν έχεις τα λεφτά της Madonna μάλλον μπορείς να δείχνεις και κάποια μεγαλοκαρδία στο κοινό που διψάει για video που ακόμα δεν γύρισες.

Το download έργων που κυκλοφορούν χωρίς άδεια είναι μια μορφή υποχρεωτικής επιβολής του "είτε τα βάλετε δωρεάν είτε όχι, εμείς σας κάνουμε ζημιά". Έχουμε από τη μία μεριά τα δικαιώματα δημιουργών, ερμηνευτών, παραγωγών, διανομέων να αποφασίζουν πότε, με ποιο τρόπο και σε ποια μορφή και τιμή θα δίνουν ένα έργο στη δημοσιότητα. Από την άλλη έχουμε το κοινό, το οποίο δεν ενδιαφέρεται για τίποτε άλλο εκτός από την δυνατότητα του να απολαύσει με μηδενικό κόστος το έργο. Η δυνατότητα αυτή, όμως, όσο εύλογη κι αποδεκτή κι αν είναι δεν είναι δικαίωμα, ούτε συστατικό στοιχείο κάποιας ελευθερίας.

Ο δημιουργός και δικαιούχος των δικαιωμάτων έχει απόλυτη ελευθερία να καθορίζει τους όρους, την τιμή, την μορφή και τις δυνατότητες για περαιτέρω χρήση [τροποποιήσεις κλπ] που εκχωρεί τους χρήστες. Πάνω σε αυτή τη λογική της ελευθερίας έχει δομηθεί το κίνημα των αδειών ελεύθερης χρήσης έργων (Creative Commons κλπ). Η "απαλλοτρίωση" αυτής της ελευθερίας στο όνομα ενός γενικού συλλογικού αιτήματος μου φαίνεται προβληματική, απ' όλες τις απόψεις. Είναι συζητήσιμο βέβαια αν πρέπει τα έργα να προστατεύονται 70 χρόνια μετά το θάνατο του δημιουργού, αλλά εν ζωή απαλλοτρίωση με το ζόρι; Θίγεται η ελευθερία του, πώς θα το κάνουμε. Θίγονται επίσης όσοι εκούσια έχουν δώσει τα έργα τους στην κοινή χρήση, αφού κατ' αποτέλεσμα δεν θα τους διαφοροποιεί τίποτα από τους άλλους. 

Γι' αυτό δυσκολεύομαι να παρακολουθήσω το σκεπτικό προσώπων που ιδεολογικά τοποθετούνται στον φιλελεύθερο χώρο, όταν αρνούνται την ηθική νομιμοποίηση της πνευματικής ιδιοκτησίας, ως κανονολογικό σύνολο. Οι ισχυρισμοί περί αφύσικου μονοπωλίου δυστυχώς δεν πείθουν: "μονοπώλιο" έχουμε σε όλα τα στοιχεία της προσωπικότητάς μας, άρα και στα πνευματικά μας έργα (προσοχή: δεν μιλάω εδώ για τις "ιδέες", αλλά τα "έργα"). Άλλωστε, η αξία της ατομικότητας βρίσκεται στην κεντρική θέση της φιλελεύθερης σκέψης. 

Σε μια εποχή που από διάφορες πλευρές υποστηρίζεται ως μέτρο η παρακολούθηση της κίνησης στο διαδίκτυο για την "εξάρθρωση της πειρατείας" με κόστος την άρση του απορρήτου και την πρόσβαση σε προσωπικά δεδομένα των χρηστών, νομίζω ότι πρέπει να υποστηρίξουμε πως μερικές θεμελιώδεις νομοθετικές επιλογές είναι επαρκείς. Θεμελιώδης νομοθετική επιλογή είναι το απόρρητο και η προστασία των προσωπικών δεδομένων, όπως και το δικαίωμα του δημιουργού να επιλέγει τους όρους διάθεσης του έργου του στο κοινό.